Από το Σίσυφο στον Προμηθέα; (ΙΙ): Αναπτυξιακή στρατηγική σε περιβάλλον «λιτότητας»* - του Γιάννη Τζιουρά
*Το παρών άρθρο είναι το δεύτερο (εκ των δύο, με τον ίδιο τίτλο αλλά διαφορετικό υπότιτλο) με αφορμή την προεκλογική περίοδο στην οποία μπαίνει επισήμως ξανά η χώρα μας μέσα σε διάστημα 29 μηνών.
Το αν είμαστε ή όχι σε αδιέξοδο, θα το κρίνει πρόθυμα η ιστορία. Οι δημοκρατίες άλλωστε, λέγεται, πως δεν έχουν αδιέξοδα, αφού υπάρχουν συνταγματικές διατάξεις που διασφαλίζουν την προσφυγή στις κάλπες. Παρόλα αυτά το κράτος έχει. Το κόστος των εκλογών, ή του timingτων εκλογών και των πολιτικών εξελίξεων που τρέχουν ανεξάρτητα από τη δημοκρατία σε ένα κράτος, επηρεάζει το κράτος. Χωρίς το κράτος δεν υπάρχει δημοκρατία. Το αντίστροφο, δυστυχώς ισχύει. Σε κάθε περίπτωση και σε συνέχιση των όσων έγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου, θέτω τρία ερωτήματα τα οποία και θα προσπαθήσω να απαντήσω: Η χώρα είναι έτοιμη να βγει στις αγορές χωρίς να κινδυνεύει να αποκοπεί ξανά μεσοπρόθεσμα; Χρειαζόμαστε επενδύσεις στη χώρα και πως μπορούν αυτές να έρθουν; Επιθυμούμε να παραμείνουμε ανεπτυγμένοι στο νέο περιβάλλον λιτότητας που διαμορφώνεται η θα το αφήσουμε στην ιστορία να το κρίνει;
Όταν η Ελλάδα μπήκε στο «Μνημόνιο» ως όφειλε βάσει προηγούμενων υποχρεώσεών της έτσι όπως αυτές απέρρεαν από τη συμμετοχή της στην Ευρωζώνη, (Άρθρο 126 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης), εξασφαλίστηκε γι’ αυτή μια περίοδος χρηματοδότησης. Η «συνταγή» ήταν εν πολλοίς βασισμένη σε θεωρία που υπερίσχυσε εκείνη την περίοδο. Έχω αναφερθεί στο παρελθόν για τη θεωρία της λιτότητας του P. Martin (τ. Πρωθυπουργού του Καναδά). Δεν μπορούμε να μιλάμε για “successstory” αν στο νου μας έχουμε τους παλιούς κανόνες του παιχνιδιού. Ούτε φταίει η συνταγή, εάν ο μάγειρας δεν ξέρει να μαγειρεύει ή μαγειρεύει για τους δικούς του καλύτερα από ότι για τους υπόλοιπους.
Επιτυχία δεν είναι να στηρίζεις σε καιρούς κρίσης εκείνους που δεν έχουν ανάγκη ένα κράτος να τους στηρίξει. Επιτυχία δεν είναι να ρίχνεις το βάρος της εξόδου από μια κρίση σε εκείνους που δεν έφταιγαν θεσμικά και δεν επωφελήθηκαν όσο άλλες μερίδες της κοινωνίας για την κατάντια στην οποία έχουμε περιέλθει. Επιτυχία όμως είναι να αποφύγεις ένα bankrun. Και μάλιστα σπουδαία. Επιτυχία είναι να μπεις σε timeoutκαθεστώς, προκειμένου να αποφύγεις το animalspiritτων αγορών, από τις οποίες αποκόπηκες και στις οποίες θέλεις να ξαναπάς. Γιατί, όπως φάνηκε, οι δημόσιοι δανειστές σου θέτουν πολιτικούς όρους για την αποπληρωμή των δανεικών. Οι ιδιώτες δανειστές δεν ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο, παρά μόνο για την αποπληρωμή των φθηνών δανεικών που σου δίνουν. Και φθηνά είναι τα δανεικά όταν το επιτόκιό τους προσεγγίζει εκείνο της Γερμανίας και όχι της Αργεντινής. Επιτυχία είναι να κρατήσεις το κράτος σε πλεύση για να μπορέσει σ’ αυτό να επιπλεύσει η κοινωνία και να συνεχίσει (πραγματωθεί) η δημοκρατία της, όπως εξήγησα στο προηγούμενο άρθρο μου.
Αυτά που λέω είναι συζητήσιμα και κανείς μπορεί να έχει εντελώς διαφορετική άποψη. Αυτά όμως που είναι sinequanonείναι η ρεαλιστική ικανότητα να διατηρήσουμε τη δημοκρατία μας σε ανεπτυγμένο κράτος. Η Ελλάδα μέχρι πρότινος είχε την ικανότητα εξασφαλισμένης χρηματοδότησης. Στο χέρι της ήταν να προσαρμόσει τη διοίκηση και την οικονομία της στους νέους κανόνες του παιχνιδιού. Το έκανε; Αν, νομίζουμε πως το έκανε, τότε ορθώς ο απερχόμενος Πρωθυπουργός, διεμήνυσε πως η χώρα ήταν έτοιμη να αποκηρύξει νωρίτερα το timeoutκαι να μπει ξανά στο terrain. Τον περασμένο Οκτώβριο το επιτόκιο των 10ετών ομολόγων ήταν κάτω από 6%, σήμερα είναι πάνω από 8%. Άρα, οι αγορές προεξόφλησαν ήδη την ετοιμότητά μας. Να υπενθυμίσω που ήταν το χρηματιστήριο και που είναι σήμερα;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε θεσμούς αντιμετώπισης μιας τέτοιας κρίσης. Γιατί; Έλλειψη φαντασίας; Ίσως. Αφού μέχρι πρότινος υπήρχε η παραδοχή πως οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες δεν πτωχεύουν. Κι όμως, πτωχεύουν. Σήμερα έχει μηχανισμούς αντιμετώπισης της κρίσης; Έχει, τον ESM. Έφτιαξε το δικό της νομισματικό ταμείο. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη να διανύσει. Όμως τα κράτη που λαμβάνουν τις εν λόγω αποφάσεις, μεταξύ αυτών κι εμείς, είμαστε στην ίδια οικογένεια. Των ανεπτυγμένων. Και όταν δεσμεύεσαι να έχεις νοικοκυρεμένα δημοσιονομικά και δεν το κάνεις, τότε δυστυχώς, μένεις εκτός πεδίου λήψης αποφάσεων και κάποιοι άλλοι αποφασίζουν για σένα (Άρθρο 126, παρ. 11). Η Ευρωζώνη σήμερα έχει μηχανισμούς αποσόβησης της κρίσης του Ευρώ. Όχι της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Συνεπώς αυτό που είναι απαραίτητο είναι να αποφασίσουμε σε ποιο δρόμο θα πορευτούμε. Σε εκείνον συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και παραγωγής πολιτικής ή σε εκείνον της απομόνωσης; (και εδώ δεν εννοώ το ψευδοδίλλημα μεταξύ ψήφισης των δύο «μεγαλύτερων» κομμάτων, αφού το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επέλθει είτε με την εκλογή του ενός είτε με του άλλου. Το δίλλημα αφορά την εθνική στρατηγική, είναι ζήτημα εθνικού συμφέροντος).
Τους επόμενους μήνες έχουμε ανειλημμένες υποχρεώσεις που ξεπερνούν τα 20 δις ευρώ. Το θεσμικό πλαίσιο του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας και του διαδόχου του πλαισίου διασφαλίζει εγγυημένη χρηματοδότηση με όρους αιρεσιμότητας. Ο «άλλος δρόμος» είναι θεωρία. Μπορεί να επικρατήσει, όπως επικράτησε και η θεωρία της λιτότητας. Αλλά είναι θεωρία. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας προβλέπει την ύπαρξη μιας «πιστωτικής γραμμής» (ECCL) με ανώτατο όριο 2 ετών αλλά με όρους αιρεσιμότητας επίσης! Δεν έχεις πρόσβαση εκεί εφόσον δεν ικανοποιείς κριτήρια, εφόσον δεν υλοποιείς κριτήρια. Και αυτό «Μνημόνιο» μπορούν να το πουν κάποιοι. Softή hard, μνημόνιο είναι. Η διαφορά είναι πως είναι στα πλαίσια ενός μη adhocσυμβατικού μηχανισμού, όπως ήταν το προηγούμενο. Είναι θεσμοθετημένο, ψηφίσαμε γι’ αυτό ευρωπαϊκά.
Ο δρόμος για ένα επίσημο «κούρεμα» του δημοσίου τομέα (OSI), στον οποίο έχει περάσει το χρέος μας αργεί ακόμη και ίσως να μην επέλθει ποτέ με σύννομο τρόπο. Αρκεί να αναλογιστούμε τι θα γίνει αν η ανεπτυγμένη δημοκρατία μας ζητήσει write- offτων δανείων. Τι επιφυλάσσει η ιστορία λοιπόν σε όλες τις μη ανεπτυγμένες (κάπου 160) «δημοκρατίες» στον κόσμο; Κάναμε μήπως χρήση των δυνατοτήτων που αναφέρονται στην Απόφαση του Eurogroupτης 27ης Νοεμβρίου του 2012 για την ελάφρυνση του χρέους; Τις αστειότητες περί επάχθειας (και όχι απέχθειας) τις έχω αναλύσει αναλυτικότατα στο παρελθόν.
Για να προχωρήσω στο δεύτερο ερώτημα, η Ελλάδα έχει τεράστια ανάγκη από εισροή κεφαλαίων. Αυτά τα κεφάλαια διακρίνονται σε ιδιωτικά και δημόσια. Τα τελευταία παρέχονται με τον τρόπο που γνωρίζουμε. Τα ζητάς, σου δίδονται με όρους. Τα ιδιωτικά πρέπει να προσελκύσουμε μόνοι μας. Πρέπει να διαμορφώσουμε το κατάλληλο περιβάλλον γι’ αυτό. Τα ζητάς αλλά δεν σου δίδονται. Εκείνα επιλέγουν αν θα έρθουν. Για να έρθουν θα πρέπει να διαμορφώσουμε μια επενδυτική στρατηγική στη χώρα, ως μέρος της ευρύτερης αναπτυξιακής στρατηγικής. Έχουμε τα εργαλεία; Και ποια είναι αυτά; Τα εργαλεία παρέχονται από το Σύνταγμα, Άρθρο 107 και το Νομοθετικό Διάταγμα 2687/1953. Αξιοποιούμε λοιπόν το αναπτυξιακό και επενδυτικό πλαίσιο στη χώρα μας; Βάλαμε τα εργαλεία αυτά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων;
Οι αποκρατικοποιήσεις ήταν μέρος της βιωσιμότητας του χρέους μας. Από εκεί θα προέκυπταν περίπου 50 δις. Ποιος θα επενδύσει σε μια χώρα της οποίας τα politicalrisksείναι τόσο υψηλά; Καλά, το ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο του οποίου μετέχουμε εγγυάται προστασία επενδύσεων. Αλλά μόνο ένα minimumπροστασίας έναντι του οποίου οι επενδυτές έχουν περιορισμένες δυνατότητες (διπλωματική προστασία κτλ.). Το κράτος μας εγγυάται; Βεβαίως! Χάρη στο Άρθρο 107 του Συντάγματος χτίστηκε η χώρα. Πόσο δύσκολο είναι να ενεργοποιήσουμε και να προωθήσουμε τα εργαλεία που έχουμε για την βιωσιμότητα του χρέους μας;
Σήμερα, η Πορτογαλία και η Ισπανία, με βάση τις ετήσιες εκθέσεις της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD), δέχονται Ξένες Άμεσες Επενδύσεις στη χώρα τους πάνω από 3 δις η πρώτη και κοντά στα 40 δις η δεύτερη ετησίως. Εμείς με το ζόρι φτάνουμε τα 2 δις. Έτσι λοιπόν θα βγούμε στις αγορές; Το 1996, ο όμιλος HochtiefAGαπαίτησε περαιτέρω διασφάλιση των κεφαλαίων της για την κατασκευή του Αεροδρομίου «Ε. Βενιζέλος» και την οποία έλαβε με το Προεδρικό Διάταγμα 267/1995. Τότε δεν ίσχυε το ίδιο νομικό καθεστώς περί εγγυήσεως κεφαλαίων σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Ίσχυε. Όμως οι συνταγματικές εγγυήσεις διασφάλισης κεφαλαίων ή επενδύσεων σε μια χώρα διασφαλίζει τους επενδυτές από τα politicalrisks. Γιατί δεν ενεργοποιούμε μια στρατηγική προστασίας των ξένων επενδύσεων; Βέβαια, αυτή δεν αποδίδει μόνη της πάντα ξέχωρη από τη γενική πολιτική κατάσταση που επικρατεί σε μια χώρα.
Σήμερα οι πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα είναι αυξημένη όσο ποτέ άλλοτε στην μεταπολιτευτική της ιστορία. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να κατανοήσουμε όσο γρηγορότερα γίνεται την τάση που επικρατεί παγκοσμίως (τη δομή). Δεν ζούμε μόνοι μας. Έχουν κι άλλοι δικαίωμα να αναπτυχθούν. Όπως εξήγησα στο προηγούμενο άρθρο μου, η χρηματοδότηση της ανάπτυξης διεθνώς, είτε με ιδιωτικά είτε με δημόσια κεφάλαια, έχει συγκεκριμένους αποδέκτες. Κι αυτοί δεν είναι στην Ευρώπη, είναι στην Ασία. Πως το αντιμετωπίζεις αυτό λοιπόν;
Ναι, πρόκειται για έναν πόλεμο. Ή καλύτερα για ανταγωνισμό. Ο πόλεμος έχει άλλες συνέπειες, άλλες αιτίες. Ο ανταγωνισμός είναι μέρος της κρατικής συνύπαρξης. Όμως υπάρχουν στα πλαίσια ενός ανταγωνισμού περιθώρια συνεργασίας. Πρέπει λοιπόν να επιλέξουμε σοβαρά, κάτι που είναι εξαιρετικά σύνθετο να κατανοηθεί, εάν επιθυμούμε να αγωνιζόμαστε στο πλευρό των ανεπτυγμένων οικονομιών ή δημοκρατιών ή αν τελικά θα αφήσουμε στην ιστορία να περιγράψει το πως αλλάξαμε κατηγορία. Σήμερα η λιτότητα θα πρέπει να γίνει το πλαίσιο στο οποίο θα στήσουμε το κράτος, την οικονομία μας. Σαφέστατα και δεν μπορούμε να μιλάμε για διάλυση του κοινωνικού κράτους. Επίσης δεν μπορεί είτε η Ευρώπη, είτε εμείς να ανταγωνιζόμαστε την Κίνα περιστέλλοντας το κοινωνικό κράτος. Βλέπουμε πως στις ΗΠΑ κάτι τέτοιο δεν γίνεται. Κάθε άλλο μάλιστα (βλέπε Obamacare)! Άλλα λοιπόν θα πρέπει να είναι τα όπλα μας στον ανταγωνισμό αυτό. Η επένδυση στην γνώση, στην ποιότητα.
Το νέο δόγμα των ανεπτυγμένων είναι εκείνο της efficiency. Της αποδοτικότητας σε βιώσιμο περιβάλλον. Του μινιμαλισμού. Εάν δεν προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, τότε δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε τι θα μας συμβεί.
Αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού. Το «στυλ» παιξίματος είναι κάτι άλλο. Ο Ελληνικός λαός επέλεξε κυβερνήσεις που έριξαν το βάρος της παραμονής της χώρας στους ανεπτυγμένους, στις πλάτες κυρίως όσων δεν έφταιγαν για την κατάντια στην οποία περιήλθαμε. Το αν μια νέα κυβέρνηση αλλάξει το «στυλ εξουσίας» κάνοντας responsibilityallocationή θεσμοθετώντας μια αναδιανομή πλούτου από τους ασύδοτα προνομιούχους στους περιθωριοποιημένους, παλιούς και μη, και όχι απλά νομή εξουσίας στους νηστικούς της θιασώτες, παλιούς και μη, είναι διαφορετικό από το πλαίσιο στο οποίο οφείλει να κινηθεί. Με λίγα λόγια, το ποιος θα καρπωθεί ξανά τα όποια οφέλη προκύψουν είναι ζήτημα εσωτερικό, και όχι δομικό. Από την άλλη, είναι πολύ δύσκολο, με χαμένη την εμπιστοσύνη μεταξύ θεσμών και πολιτών αλλά και λόγω της δυσκολίας ή άρνησης κατανόησης της υφιστάμενης κατάστασης εκ μέρους της κοινωνίας, να πειστεί η τελευταία για το τι είναι ορθό να ακολουθήσει, ή να αναδείξει, και στη συνέχεια να ακολουθήσει.
του Γιάννη Τζιουρά,
Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμονας,
Υπ. Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ
