17ο ΦΝΘ: "Οι λαϊκοι παραμυθάδες είναι είδος προς εξαφάνιση" - Συνέντευξη του σκηνοθέτη Β. Λουλέ
Γιαγιάδες και παππούδες, λαϊκοί παραμυθάδες της ελληνικής υπαίθρου αφηγούνται στον κινηματογραφικό φακό παραμύθια και ιστορίες. Ένα οδοιπορικό καταγραφής,
μύησης και μνήμης. Μια ταινία αφιερωμένη στους τελευταίους –ίσως– ανθρώπους της γης μέσα στους οποίους είναι ακόμα ζωντανός ο απόηχος αιώνων προφορικής αφήγησης. Παραμύθια του κάμπου και των βουνών. Παραμύθια, για πάντα. “Πέρασα κι εγώ από κει κι είχα παπούτσια από χαρτί”, ένα ντοκιμαντέρ που παρουσιάζεται στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ο Βασίλης Λουλές, σκηνοθέτης, παραγωγός αλλά και σεναριογράφος μαζί με τον Κώστα Μαχαίρα, μιλά στο alterthess.gr.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Μπακιρτζή και τον Ιάσων Μπάντιο
Πέρασα και εγώ από εκεί και είχα παπούτσια από χαρτί. Δηλαδή;
Δηλαδή ότι ακούσατε είναι αλήθεια, είναι και ψέμα. Είναι το τέλος των παραμυθιών. Κάτι που το λέγανε σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας όταν τέλειωνε το παραμύθι προσπαθώντας να ξαναφέρουν τον ακροατή στον κόσμο τον πραγματικό.
Η προφορική παράδοση των παραμυθιών συνεχίζεται σήμερα;
Είναι πια πάρα πολύ λίγοι αυτοί οι άνθρωποι που συνεχίζουν να αφηγούνται παραμύθια. Εκτός φυσικά από τους νεοαφηγητές τους ανθρώπους που είναι νεότεροι, έχουν σπουδάσει το παραμύθι, είναι μορφωμένοι, έχουν κάνει έρευνα και αφηγούνται το παραμύθι σε διάφορα event για παιδιά ή για μεγάλους. Όμως οι λαϊκοι παραμυθάδες πλέον είναι είδος προς εξαφάνιση. Υπάρχουν απλώς παππούδες και γιαγιάδες που συνεχίζουν να λένε παραμύθια στα εγγόνια τους όλο και λιγότερο. Είναι παράδοση που φθίνει πια.
Τι θα δούμε στο ντοκιμαντέρ;
Στο ντοκιμαντέρ θα δούμε παππούδες και γιαγιάδες από χωριά, οι οποίοι αφηγούνται παραμύθια. Δεν υπάρχει εικονογράφηση παραμυθιών. Βλέπουμε τους ανθρώπους, τα πρόσωπά τους, όταν αφηγούνται τα παραμύθια. Οι άνθρωποι αυτοί είναι καθιστοί σε κάποιο χώρο που είναι είτε ειδικός, είτε του χωριού τους, ή κάτι που έχει σχέση με το παραμύθι που αφηγούνται και μιλούν κατευθείαν στη κάμερα. Ο φακός είναι το κοινό τους, το ακροατήριο τους. Είναι άνθρωποι λοιπόν που αφηγούνται παραμύθια και στην ουσία αυτός είναι και ο λόγος που έκανα την ταινία. Δηλαδή δεν ήταν μια ταινία που ήθελα να την κάνω για να διασώσω το παραμύθι. Γιατί τα παραμύθια υπάρχουν. Υπάρχουν γραμμένα σε βιβλία και κάποια λιγότερα είναι ηχογραφημένα καθώς έχουν σωθεί κάποιες μαρτυρίες ηχογραφημένες. Πιο πολύ όμως ήθελα να καταγράψω τους ανθρώπους αυτούς, τα σκαμμένα πρόσωπα, τα ταλαιπωρημένα χέρια, τους ανθρώπους οι οποίοι έχουν ζήσει μια ζωή στα χωριά, οι οποίοι είναι άνθρωποι που δεν ξεχωρίζουν σε τίποτα από το διπλανό τους, από το συγχωριανό τους. Αλλά όταν αρχίζουν να αφηγούνται παραμύθια βλέπεις ότι μεταμορφώνονται, δηλαδή γίνονται πια άρχοντες, πριγκίπισσες και γίνονται πολύ σπουδαία πρόσωπα.
Που έγιναν τα γυρίσματα;
Έγιναν στη περιοχή των Τρικάλων.
Από τους ανθρώπους που αφηγήθηκαν, σου έκανε κάποιος ιδιαίτερη εντύπωση για την θεατρικότητα του, την παραστατικότητα του;
Μου έκαναν εντύπωση πολλοί και για διαφορετικούς λόγους. Οι πιο πολλοί παραμυθάδες δεν έχουν θεατρικότητα. Η θεατρικότητα είναι κάτι που προέκυψε στους νεότερους. Για παράδειγμα ο νεότερος των παραμυθάδων της ταινίας είναι άνθρωπος που έχει επηρεαστεί πάρα πολύ από τις αφηγήσεις από την τηλεόραση δηλαδή οι κινήσεις που κάνει, οι φωνές που βγάζει, οι αναπαραστάσεις που κάνει με το στόμα του και το σώμα του είναι επηρεασμένες πια από την τηλεόραση. Δεν είναι κακό αυτό αλλά οι πιο μεγάλοι είναι πιο λιτοί μιλάνε πιο πολύ μέσα από τις χειρονομίες και τις εκφράσεις του προσώπου τους. Σε συνδυασμό με την ένταση της φωνής τους είναι ο τρόπος που αλλάζουν τα συναισθήματα.
Είναι ένα έργο που προσπαθεί να συντηρήσει τη μνήμη ενάντια στη λήθη;
Είναι έργο το οποίο κάνει και αυτό. Παρότι δεν ήταν αυτός ο σκοπός μου. Αυτό είναι μια παράπλευρη -όχι απώλεια- αλλά ωφέλεια θα έλεγε κανείς. Αυτό που ήθελα πραγματικά να κάνω είναι να κρατήσω ζωντανά όσο γίνεται -όσο μπορεί να κρατηθούν ζωντανά – κάποια πρόσωπα, κάποιες χειρονομίες, κάποιες εκφράσεις, κάποιες σιωπές και κάποιο περιβάλλον το οποίο πια δεν το βλέπουμε. Ξεχνάμε πια τι είναι ένα λιβάδι με τριφύλλια, τι είναι ένα δάσος με πλατάνια, τι είναι ένας παλιός μύλος. Αυτά τα έχουμε πια ξεχάσει, επειδή η ζωή μας πια είναι διαφορετική. Όμως για κάποιους ανθρώπους, για κάποιες γενιές ολόκληρες ήταν ο φυσικός τους χώρος, ο χώρος όπου ζούσαν ονειρευόντουσαν, χαιρόντουσαν, κλαίγανε.
Πόσο δύσκολο είναι σήμερα για κάποιον να ξεκινήσει ένα ντοκιμαντέρ;
Είναι δύσκολο. Ειδικά το ντοκιμαντέρ όταν δεν είναι μια επιδερμική προσέγγιση -σαν ρεπορτάζ- και πρέπει να ψάξεις, χρειάζεται χρόνο, αφοσίωση, χρειάζεται να πηγαίνεις και να ξαναπηγαίνεις στο μέρος εκεί, να δεις τους ανθρώπους εκείνους. Μπορείς να το κάνεις μόνος σου ή και μ' ένα φίλο σου. Αυτό μπορεί να γίνει πια με ελάχιστο συνεργείο αλλά απαιτεί μία δέσμευση και μία προσήλωση μεγάλης διάρκειας. Υπάρχουν φίλοι μου που κάνουν ντοκιμαντέρ και ένα,δύο, τρία ή και τέσσερα χρόνια. Και εγώ το προηγούμενο που είχα κάνει το “Φιλιά εις τα παιδιά” είναι μια ταινία που τη δούλευα 7 χρόνια. Είναι πάρα πολλοί που δουλεύουν χρόνια. Χρειάζεται χρήματα. Χρειάζεται μια συνεχή αφοσίωση και προσήλωση. Είναι υπόθεση πολύ πιο προσωπική από ότι η μυθοπλασία. Και εκεί κουβαλάς τη ταινία στη πλάτη σου πάλι, αλλά εκεί υπάρχει κάπως μία πεποίθηση ότι είναι κάτι το σοβαρό αυτό και κάποιοι το πλαισιώνουν πάντα. Ένα ντοκιμαντέρ συνήθως είναι κάτι που φαίνεται ότι είναι καλό μόνο όταν βγει. Γιατί δεν υπάρχει κάποιο σενάριο από την αρχή. Λες θα πάω να κάνω μια ταινία ένα ντοκιμαντέρ για κάποιους παραμυθάδες στα χωριά Τρικάλων και σου λέει ο άλλος “ωχ τώρα τι θα γυρίσουν , τι θα είναι αυτό θα είναι με λαϊκά συγκροτήματα, με φουστανέλες και με τσαρούχια”. Μόνο όταν το δει καταλαβαίνει τι έχεις κάνει. Οπότε το κάνεις πιο πολύ μόνος σου και το κουβαλάς στη πλάτη σου για πολύ καιρό.
Το θέμα πως προέκυψε;
Επειδή μεγάλωσα με παραμύθια και με ανθρώπους τέτοιους που αφηγούνταν παραμύθια, σε μια εποχή και σε μια επαρχιακή κοινωνία και είχα ζήσει πολλές τέτοιες στιγμές. Όταν λοιπόν άρχισα να κάνω ντοκιμαντέρ πριν από κάποια χρόνια και άρχισα να βάζω ανθρώπους να αφηγούνται προσωπικές τους ιστορίες και βιώματα μου ξαναήρθαν στο μυαλό πολλοί από εκείνους τους ανθρώπους τους παλιούς φίλους του πατέρα μου, τους παππούδες μου, τις γιαγιάδες μου οι οποίοι και αυτοί αφηγούνταν παραμύθια. Το έκανα πιο πολύ σα μια διάθεση να ξαναζήσω και εγώ εκείνες τις στιγμές να ξανακούσω και εγώ παραμύθια. Δεν το έκανα για να σώσω τίποτα αλλά πιο πολύ ως αφορμή για να ξαναβρεθώ και να ξανακούσω παραμύθια. Ήταν η ανάγκη μου να ξαναβρεθώ στο χώρο εκείνο, να ξανασυναντήσω εκείνους τους ανθρώπους που πια χάνονται.
Οικονομικά πως τα καταφέρατε;
Χάρις στο Δήμο των Τρικάλων που έδωσε τα χρήματα και υποστήριξε όσο μπορούσε τη ταινία. Έτσι κατάφερε να γίνει αυτή η ταινία, αλλιώς δεν θα είχε γίνει.
Τι σου έμεινε πιο πολύ από όλη τη διαδικασία; Υπήρξε κάποιο περιστατικό που σου έμεινε έντονα κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του ντοκιμαντέρ;
Υπάρχουν πολλά πράγματα που μου άρεσαν, υπάρχει όμως κάτι που έγινε σε ένα γύρισμα, ένα από τα πρώτα που κάναμε στη ταινία που μια γυναίκα καθισμένη σε ένα κάμπο με τριφύλλια, σε ένα πράσινο λιβάδι, ενώ πίσω υπάρχουν γκρίζα βουνά, αφηγείται ένα παραμύθι και βλέπεις ότι ο ουρανός είναι πάρα πολύ βαρύς, ότι πάει για βροχή με σύννεφα πολύ χαμηλά και μια καταιγίδα που πλησιάζει. Όταν λοιπόν ξεκινά να αφηγείται το παραμύθι αυτή η γυναικά το οποίο διήρκεσε πολύ ώρα ήταν ο ουρανός βαρύς και συννεφιασμένος και μύριζε βροχή. Στη διάρκεια λοιπόν της αφήγησης το φόντο πίσω αλλάζει, στο βουνό υπάρχει καταιγίδα, τα σύννεφα μαυρίζουν, η καταιγίδα φεύγει πάει προς την δεξιά μεριά του κάδρου και όταν πια τελειώνει το παραμύθι αρχίζει να βρέχει και εκεί που είμαστε εμείς. Αυτό ήταν μία εντελώς live κατάσταση. Μπορεί κάποιος να ξεχάσει το παραμύθι και να κοιτά μόνο τι γίνεται πίσω στο φόντο και να έχει την εικόνα μίας καταιγίδας που περνά και φεύγει. Σκεφτόμουν εκείνη την ώρα, τώρα να σταματήσουμε αλλά λέμε δεν πειράζει άστο λίγο ακόμα, λίγο ακόμα, λίγο ακόμα, τελικά προλάβαμε ακριβώς την ώρα που τέλειωνε το παραμύθι τότε άρχισε να βρέχει.
INFO
Πέρασα κι εγώ από κει κι είχα παπούτσια από χαρτί / Βασίλης Λουλές
Πρόγραμμα Προβολών
Παύλος Ζάννας: Κυριακή, Μαρτίου 15, 2015 - 17:30
Τώνια Μαρκετάκη: Τρίτη, Μαρτίου 17, 2015 - 20:00
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Βασίλης Λουλές
Σενάριο: Βασίλης Λουλές, Κώστας Μαχαίρας
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Μιχάλης Γερανιός
Μοντάζ: Κενάν Ακάουι
Ήχος: Μάνος Κριτσωτάκης
Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Παραγωγός: Βασίλης Λουλές
Παραγωγή: e-trikala Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Συμπαραγωγή: Δήμος Τρικκαίων Θεσσαλίας
Φορμά: DigiBeta Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα
Διάρκεια: 95'
Έτος Παραγωγής: 2013
Παγκόσμια εκμετάλλευση: Βασίλης Λουλές Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
