Σχεδίαζα μελωδίες τύπου Σοπέν και έγραψα το «Τρελή και αδέσποτη»
Δημήτρης Κανελλόπουλος
Είναι αυτό που λέμε ψυχαγωγία με την ακριβή έννοια του όρου. Η αγωγή της ψυχής (μας). Παρασκευή και Σάββατο ο Νίκος Ξυδάκης (όχι ο... υπουργός)
παίζει στο «Μικρό Παλλάς», σε δύο συναυλίες που τις ονομάζει «Εκ βαθέων».
Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι πιο συναισθηματικό και πιο... εσωτερικής υφής από ένα τέτοιο live: ο κύριος Ξυδάκης (κύριος, φυσικά!) στο «Μικρό Παλλάς», σε μια συναυλία-αναδρομή στην καριέρα του.
Και, δη, «εκ βαθέων». Ο ίδιος τίτλος που έδωσε ο Μάνος Χατζιδάκις στην πρώτη εμφάνιση του καλλιτέχνη στον «Σείριο», το 1986.
•Βοηθάει και ο συγκεκριμένος χώρος, ιδανικός για ανάλογες συναυλίες.
«Οντως το Μικρό Παλλάς είναι ένας θεατρικός χώρος μικρός και ζεστός», μας λέει ο συνθέτης. «Με προδιαθέτει για μια συναυλία πιο εξομολογητική και πιο ήσυχη, μια συναυλία-αφήγηση θα ’λεγα. Εχουμε την ευκαιρία να παίξουμε μουσική και τραγούδια που δεν τα παίζουμε συχνά. Μαζί με λίγους φίλους μουσικούς, που συνεργάζομαι χρόνια και κατέχουν πλέον το αίσθημα της μουσικής μου.
»Οπως και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Φίλη ετών. Σε μια “συνεξομολόγηση” περισσότερο, παρά τραγουδιστική συμμετοχή. Με τα σπαράγματα της ποίησης της Σαπφούς, την οποία εξάλλου έχει ερμηνεύσει εξαιρετικά. Συμπληρώνονται και με μικρά σχόλια -κείμενα όλα αυτά, σαν ένα παρασκήνιο της μουσικής μου. Και δεν πρόκειται ακριβώς για αυτοβιογραφία επί σκηνής. Κάποτε ρώτησαν τον Νίκο Εγγονόπουλο τι ετοίμαζε εκείνο τον καιρό και απάντησε πως ολοκληρώνει μια “Αυτοπροσωπογραφία του Μιαούλη”».
•Στο «Εκ βαθέων» ο Νίκος Ξυδάκης τραγουδά και αφηγείται μια ολόκληρη καριέρα, που ξεκινά από την «Εκδίκηση της γυφτιάς» συνεχίζεται με τραγούδια για τον Κ. Π. Καβάφη και την Αθήνα, φτάνοντας μέχρι τη Σαπφώ και το άλμπουμ «Γρήγορα, η ώρα πέρασε».
«Η μουσική πορεία ενός καλλιτέχνη μπαίνει σε διαπραγματεύσεις;» τον ρωτώ.
«Μα νομίζω πως ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας της Τέχνης και των καλλιτεχνών είναι η ιστορία της μη διαπραγμάτευσης», απαντά. «Αυτά τα έργα και οι πορείες είναι που εξακολουθούμε να θαυμάζουμε και να μας συγκινούν. Εκτός εάν ορισμένους τα υπερβολικά δάνεια τους χρεοκόπησαν».
•Τουλάχιστον νιώθει πιο ασφαλής με τη νέα κυβέρνηση;
«Για να είμαι ειλικρινής, ασφαλής δεν νιώθω με καμία κυβέρνηση. Υπάρχουν πάντως άνθρωποι εντός κι εκτός κυβερνήσεων που πιστεύω πως επιθυμούν το κοινό καλό ή αυτό που λέγεται το καλό της χώρας Κι έχουν και την επάρκεια και το ψυχικό σθένος να προσπαθούν για ένα καλό αποτέλεσμα».
•Αναρωτιέμαι, φωναχτά μπροστά στον κύριο Ξυδάκη, επειδή θεωρώ πως είναι ο πιο κατάλληλος για να μας δώσει απάντηση, πόσο η μουσική μπορεί να βοηθήσει στις δύσκολες εποχές που περνάμε.
«“Τι θα ήταν ο κόσμος δίχως τη μουσική”, δεν έχει αναρωτηθεί ο φιλόσοφος Νίτσε;» απαντάει. «Βοηθάει και στις εύκολες και στις δύσκολες εποχές. Δεν χρειάζονται και ιδιαίτερες επινοήσεις.
»Οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους να τη βάλουν στη ζωή τους. Κι έχουν υπάρξει και χειρότερες συνθήκες. Ενα από τα πιο σημαντικά έργα της σύγχρονης μουσικής, το “Τέλος του χρόνου” του Ολιβιέ Μεσιάν, έχει γραφτεί σε ναζιστικό στρατόπεδο.
»Και η πρώτη εκτέλεση έγινε μέσα στο στρατόπεδο. Από τέσσερις συγκρατούμενούς του μουσικούς. Με έντονες, μάλιστα, διαφορές μεταξύ τους. Ο Μεσιάν, θρησκευόμενος καθολικός, άλλος μαρξιστής, άλλος αναρχικός. Δεν ξέρω πόσο ευεργετική στάθηκε η μουσική μέσα σε εκείνη τη δυστυχία. Ηταν όμως ένας θρίαμβος της δημιουργικότητας η επιβίωσή της.
»Ή, αν θυμάστε τον Πολωνοεβραίο πιανίστα στην ταινία του Πολάνσκι, μέσα στα ερείπια και τη ναζιστική φρίκη, όταν τίποτα δεν του είχε απομείνει, να παίζει εκείνο το αριστουργηματικό πρελούδιο του Σοπέν, ως ύστατη αξία. Αλλά δεν υπάρχουν μόνον οι δύσκολες εποχές και η μαύρη κακή οικονομία.
»Υπάρχουν και οι δύσκολες προσωπικές ώρες του κάθε ανθρώπου. Συμπτωματικά συμμετέχω αυτές τις ημέρες σε ένα ογκολογικό συνέδριο στη Χάλκη και ερευνούν τη σημασία της μουσικής στους πάσχοντες από καρκίνο που βρίσκονται κοντά στο τέλος της ζωής».
•Πότε ένας συνθέτης υποκύπτει στις εσωτερικές του συγκρούσεις;
«Με αγχώνετε με τέτοιες ερωτήσεις!» απαντάει χαμογελώντας. «Δεν έχω ιδέα. Πάντως, θυμάμαι όταν ετοιμαζόμουν και σχεδίαζα να γράψω έξι μεγάλες μελωδίες για πιάνο τύπου Σοπέν. Διότι μου άρεσε τρελά η μουσική του. Την άκουγα σαν ένα παραλήρημα σε τάξη. Κι έλεγα, εδώ είμαι. Πάνω λοιπόν σε αυτή την κλασική σύλληψη, μετά από λίγες ημέρες, έγραψα την “Τρελή και αδέσποτη”! Και τα τραγούδια για την “Εκδίκηση της Γυφτιάς”! Συρτορούμπες και κάτι μυστήρια ζεϊμπέκικα. Εάν αυτό είναι σύγκρουση, έχει γούστο».
•Υπάρχουν αδιέξοδα στην τέχνη;
«Και να μην υπάρχουν αδιέξοδα στην τέχνη, η τέχνη τα επινοεί. Αποδεικνύοντας ότι τα ξεπερνάει. Ακόμα γράφονται καλά ποιήματα, τραγούδια, σημαντικό μυθιστόρημα, ωραία μουσική. Και παράγεται ακόμη σκέψη στον κόσμο».
Ψευτολατρείες προσώπων
•Του ζητάω να μας πει, κλείνοντας, αν υπάρχουν κακοί και καλοί ακροατές σε μια συναυλία.
«Δεν μου αρέσουν αυτοί που οχυρώνονται συμπλεγματικά πίσω από κάποια είδη μουσικής, τραγουδιών, ψευτολατρείες προσώπων. Αυτοί που ακούν και βλέπουν με τις ιδεοληψίες τους.
»Βρέθηκα σε μία συναυλία ενός εξαιρετικά δημοφιλούς ελληνικού συγκροτήματος. Λίγο ο ήχος, λίγο η άρθρωση του τραγουδιστή, παρατήρησα ότι δεν ακούω καλά τα λόγια.
»Με άκουσε δίπλα μου νεαρός οπαδός του συγκροτήματος και με επέπληξε με τη φράση, “φίλε, όταν έρχεσαι εδώ οφείλεις να ξέρεις τα τραγούδια”!
»Γενικώς υπάρχει μία εύκολη κατηγοριοποίηση. Οι νέοι είναι σχεδόν τάξη, οι γέροι ξεπερασμένοι. Η μεσαία τάξη έχει μία ιστορική κόπωση.
»Οι πολύ ερωτικοί, κάθε “μπουπ” του ήχου το εκλαμβάνουν ως ερωτικό κραδασμό! Η ανώτερη κουλτούρα έχει την αλαζονεία της. Το λαϊκό δεν είναι πλέον η κοινότητα των Αγίων.
»Νομίζω πως υπάρχει μια αφρόκρεμα των πολλών, ένα αληθινό κοινό που επικοινωνεί απευθείας και ανεμπόδιστα, με ευαισθησία και κρίση, με αυτό που ακούει, που διαβάζει, που βλέπει…».
