Το ηθικό πλεονέκτημα των Αριστερών και τα υποκατάστατά του. Του Γιώργου Τσιάκαλου ομότιμου καθηγητή Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Από όσα με πόνεσαν πιο πολύ το τελευταίο διάστημα ήταν η διαδεδομένη άρνηση της ύπαρξης ενός ηθικού πλεονεκτήματος των Αριστερών. Κι όμως υπήρξε και υπάρχει, και η ύπαρξή του
δεν εξαφανίζεται ως απόρροια του γεγονότος ότι, από τότε που πέρασαν οι εποχές των διώξεων, εμφανίστηκαν άνθρωποι που μετέτρεψαν κι αυτό ακόμη σε εμπόρευμα προς ίδιον όφελος.
«Στον καπιταλισμό όλα έγιναν εμπόρευμα, ακόμη και οι ανθρώπινες σχέσεις» είναι μια από τις πιο σημαντικές διαπιστώσεις και προβλέψεις του Μαρξ. Ζούμε, λοιπόν, σε μια εποχή όπου στα πολλά σχετικά παραδείγματα που ανέφερε ο Μαρξ μπορούμε πια να προσθέσουμε: «Ακόμη και το ηθικό πλεονέκτημα των Αριστερών».
Όμως η ένταξη πολλών σε αριστερά κόμματα στις ακίνδυνες εποχές, δεν είναι καθόλου ανεξάρτητη από τη γενική αναγνώριση, την εκτίμηση και το σεβασμό που απολάμβανε ιδιαίτερα αυτό το χαρακτηριστικό των Αριστερών στις δύσκολες και μαρτυρικές εποχές.
Αρκετοί από τους ανθρώπους που σήμερα αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί αναγνωρίζουν αυτό το χαρακτηριστικό ως απαραίτητο συστατικό της αριστερής ταυτότητας, και προσπαθούν να το έχουν οδηγό στην καθημερινή τους κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά.
Παράλληλα, όμως, είναι πολλοί, μάλλον περισσότεροι από τους πρώτους, που το επικαλούνται μεν, αλλά στην καθημερινή τους πράξη προσανατολίζονται σε βολικά γι’ αυτούς υποκατάστατά του κι όχι στο αυθεντικό. Και είναι γνωστό ότι στον καπιταλισμό, με τα υποκατάστατα των σημαντικών αγαθών– τη θρεψίνη αντί για το μέλι, το ρεβύθι αντί για τον καφέ- επιχειρείται να επιβιώσουν οι φτωχοί παραμένοντας στις ίδιες συνθήκες φτώχειας, και να αυξήσουν τη δύναμη και τον πλούτο τους αυτοί που τα επινοούν και τα εκμεταλλεύονται.
Αισθάνομαι την ανάγκη να υπερασπιστώ αυτό το ηθικό πλεονέκτημα (μεταξύ άλλων και) των αριστερών γονιών μου, το οποίο πλήρωσαν πολύ ακριβά στη ζωή τους, χωρίς ποτέ να μετανιώσουν για την απόφασή τους να πορευτούν αποκλειστικά με αυτό τον τρόπο. Και οι οποίοι , μαζί με όλους τους συντρόφους και όλες τις συντρόφισσές τους, θεωρούσαν ότι μόνον άνθρωποι με αυτό το χαρακτηριστικό μπορούν να ονομάζονται «Αριστεροί», και ότι, αντίθετα, όσοι δεν το διαθέτουν, όσο μεγάλα λόγια και να λένε και όπως και να αυτοπροσδιορίζονται, «Αριστεροί» δεν είναι. Και η γιαγιά μου, που έχασε τρία αγόρια στον αγώνα και δοκίμασε και η ίδια τις φυλακές, πρόσθετε για τους τελευταίους με λύπη: «θα κρεμάσουν καμιά φορά τους Αριστερούς, θα πάνε κι αυτοί οι καημένοι άδικα και τζάμπα».
Και μια διευκρίνιση είναι απαραίτητη: οι ίδιοι ποτέ δεν θεωρούσαν ότι αυτό το χαρακτηριστικό αποτελεί αποκλειστικότητα των αριστερών, ούτε ότι αρκεί αυτό για να ονομάζεσαι Αριστερός. Αποτελεί, όμως, αναγκαία συνθήκη για την ταυτότητα του Αριστερού.
Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πολλούς Αριστερούς στη ζωή μου, κι είμαι ευτυχής γι’ αυτό. Αλλά και σήμερα στις συναναστροφές μου συναντώ πολλούς, και γι αυτό διατηρώ την αισιοδοξία μου για το μέλλον της κοινωνίας.
Το ότι στην κομματική -«επίσημη»- Αριστερά επικρατούν τα υποκατάστατα, ουδόλως σημαίνει ότι τα αυθεντικά έχουν χαθεί από τον κόσμο. Υπάρχουν και θα θριαμβεύσουν, γιατί αλλιώς ο κόσμος είναι αδύνατο να επιβιώσει.
(Δείτε, αν θέλετε, και τις λεζάντες στις φωτογραφίες)
Αναρτώ ένα σχετικό κείμενό μου που δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ, στις 17 Δεκεμβρίου 2002.
Η «φύση του ανθρώπου» και η ανιδιοτέλεια των αριστερών
Στα λεγόμενα «πέτρινα χρόνια», ενώ οι αριστεροί κατά κανόνα απολύονταν από τις δουλειές κατόπιν υποδείξεως της Ασφάλειας, υπήρχε παράλληλα το παράδοξο γεγονός να ανατίθενται σε αυτούς θέσεις, που από τη φύση τους προκαλούσαν τον κίνδυνο του χρηματισμού και της διαφθοράς. Οι εργοδότες τούς τοποθετούσαν εκεί επειδή θεωρούσαν δεδομένη την εντιμότητά τους και εκτιμούσαν επιπλέον ότι οι αριστεροί ποτέ δεν θα εξέθεταν την παράταξή τους με πράξεις ιδιοτέλειας. Ήταν μια πασίγνωστη πραγματικότητα την οποία εκμεταλλεύονταν οι έξυπνοι εργοδότες.
Ταυτοχρόνως, η πραγματικότητα αυτή θεμελίωνε και τροφοδοτούσε την εκτίμηση και το σεβασμό του κόσμου για την Αριστερά και αποτελούσε το πιο πολύτιμο κεφάλαιό της. Αυτή τη φήμη προσπάθησε να υποσκάψει συστηματικά η χούντα με, δήθεν, αποκαλύψεις για ιδιοτελείς συμπεριφορές επιφανών ανθρώπων της Αριστεράς, αλλά απέτυχε.
Τα πράγματα άλλαξαν, και σήμερα είναι σαφής η τάση να θεωρείται ως κοινωνικό δεδομένο με ισχύ «φυσικού νόμου» ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ιδιοτελείς και κανένας δεν προσανατολίζει με ειλικρίνεια τη συμπεριφορά του στις βασικές αξίες της Αριστεράς. «Πάρτε το χαμπάρι» λέει το σημερινό μήνυμα. «Η 'φύση του ανθρώπου’ ταυτίζεται με την ιδιοτέλεια, και οι αξίες της ‘ανθρώπινης κοινωνίας’ που επαγγέλλεται η Αριστερά αποτελούν φενάκη».
Γι αυτό οι μάχιμοι αριστεροί σπανίως πια ενάγονται για τις ιδέες και τις πράξεις τους –ενάγονται για δήθεν «μύχιες ιδιοτελείς προθέσεις».
Ιδιαίτερα σε εποχές που η πολιτικά συγκροτημένη Αριστερά δείχνει ανήμπορη, είναι ο μεμονωμένος αριστερός άνθρωπος αυτός που ενοχλεί, εξοργίζει και βρίσκεται στο επίκεντρο των επιθέσεων. Διότι με την ύπαρξή του αφαιρεί το βολικό επιχείρημα «σ’ αυτόν τον κόσμο ζούμε, έτσι θα πορευτούμε», και αποδεικνύει εμπράκτως ότι η ιδιοτέλεια δεν αποτελεί γενική ιδιότητα της ‘φύσης του ανθρώπου’.
Συνέπεια αυτού του γεγονότος είναι να βιώνει εκείνο που περιγράφει ο Μαξ Σέλερ στο «Μνησίκακο άνθρωπο» (που πρόσφατα εκδόθηκε στα ελληνικά): «ο πιο πλούσιος σε δυνητική μνησικακία φθόνος υποψιθυρίζει ακατάπαυστα: Μπορώ να συγχωρέσω τα πάντα, εκτός από το να είσαι αυτό που είσαι. Εκτός από τον μην είμαι εγώ αυτό που είσαι εσύ».
Παρήγορη είναι η διαπίστωση ότι η αντιμετώπιση των αριστερών με μνησικακία και συκοφαντίες περί ιδιοτέλειας αποδεικνύει ότι αφ’ εαυτές οι ιδέες και οι πράξεις τους αποτελούν αντικείμενο σεβασμού. Γι αυτό, στις πολύ προσωπικές τους στιγμές θλίψης και μοναξιάς –ανθρώπινες κι αυτές και όχι σπάνιες- δεν χρειάζεται να αναρωτιούνται εάν εντέλει η θητεία-ζωής στην Αριστερά έχει νόημα ή, αντίθετα, αποτελεί έργο Σίσυφου. Έχει νόημα, ακόμη και ως μεμονωμένη πράξη.
Άλλωστε, ακόμη και ως μεμονωμένη πράξη δεν συντελείται ποτέ σε απομόνωση – ψυχικό απάγκιο προσφέρουν η συντροφιά και οι χαμηλοί τόνοι των δικών μας Τυρταίων.
«Θα μείνω
Και θα πληρώσω
Μόνος.
Καταμεσίς στο δρόμο που διάλεξα
Χωρίς ταλαντεύσεις,
Χωρίς την ανάγνωση τιμοκαταλόγων
Θα πληρώσω
Και πέστε ήταν τρελός,
Φιλόδοξος,
Ιδιοτελή δεν θα μπορέστε να με πείτε
Εγώ δεν αρνήθηκα
Πλήρωσα.»
Πραγματείες για τη «φύση του ανθρώπου» και την ανιδιοτέλεια των αριστερών, όπως η παραπάνω του Αργύρη Μπαρή από την Τούμπα, αποτελούν τη δική μας απάντηση σε όσους σήμερα ισχυρίζονται ότι το εγχείρημα της Αριστεράς θα αποτύχει από έλλειψη αριστερών.
