Τα θυμοσοφικά (Απόσπασμα από το βιβλίο «Η καμπάνα του Πόντου χτυπάει στο Βέρμιο» της Παρθένας Τσοκτουρίδου)

Σου κοβότανε η ανάσα σαν έβλεπες την ηρεμία του  τοπίου εκεί πάνω στο Βέρμιο να συνυπάρχει ειρηνικά με τους ήσυχους χωρικούς του.

Λουσμένοι στην ηλιόλουστη γαλήνη έτρωγαν ευλαβικά δίχως άγχος το λιγοστό φαγητό τους. Έπιναν μ' ευχαρίστηση το πράσινο τσάι του βουνού που τους χάριζε με απλοχεριά η φύση.

Ανέπνεαν το θαυμαστό οξυγόνο του ριγώντας από ευχαρίστηση σ' ολόκληρο το κορμί τους. Αναπαύονταν κάτω από τα πεύκα των δασωμένων ραχών και ρεματιών με τις σκιερές λοφοπλαγιές, παραδομένοι στη θέα του καταγάλανου ουρανού που ξετύλιγε τα σύννεφά του και τα ταξίδευε με τους ανέμους του σύμφωνα με τις προσταγές του.

Το βασικό στοιχείο της ευτυχίας εκείνων των χωρικών ήταν η απουσία πλήξης στα πρωινά καλέσματα των πολύβουων ζώων στα νυχτέρια που αποκαλούσαν «παρακάθια», η σεμνή συντροφικότητα και η διατήρηση της λαϊκής τους παράδοσης.

Σ' ένα από εκείνα τα νυχτερινά «παρακάθια» βρέθηκαν μάρτυρες ο  Ορφέας κι ο Παντελής στην καλύβα τους. Η βραδιά με τις συνομιλίες τους είχε κάποια ιδιαιτερότητα λόγω του θυμοσοφικού τους θέματος και όχι μόνο.

-Παππού, τι κατασκευή κάνεις εκεί; ρώτησε ο Παντελής τον μπαρμπα-Γιάννη που τον έβλεπε να παιδεύεται μ' ένα ξύλινο σταυρό.

-Όχι κάτι χρήσιμο βέβαια, αλλά σπουδαίο, παιδί μου! Κάρφωσα τέσσερα ξύλα, θα ρίξω από πάνω κι ένα «κιλίμι», χαλί δηλαδή παλιού τύπου και θα τοποθετήσω μέσα πάνινες κούκλες.

-Τι θα συμβολίζει αυτό;

-Κάτι σαν φάτνη, να πούμε!  Έκανα τρεις πάνινες κούκλες που απεικονίζουν τον Χριστό, την Παναγία και τον Ιωσήφ.

-Γιατί δεν παίρνουμε μια έτοιμη φάτνη, παππού και βασανίζεσαι δίχως λόγο; ρώτησε ο Ορφέας.

-Έτσι ήταν το έθιμο από παλιά, παιδιά μου! Τέτοιες φάτνες κατασκεύαζαν στην Πατρίδα.

-Καλά, πως σου' ρθε, παππού, καλοκαιρινή εποχή να κατασκευάζεις Χριστουγεννιάτικη κατασκευή;

-Δεν έχω ησυχία! Θέλω ν' ασχολούμαι διαρκώς με κάτι. Αφού μου' ρθε στο μυαλό η φάτνη, είπα να την κάνω. Ξεδίνω έτσι!... Α!... Με την ευκαιρία, να σας ρωτήσω κάτι. Γνωρίζετε τα ποντιακά κάλαντα, έτσι δεν είναι;

-Ασφαλώς, παππού! απάντησαν

-Δεν θυμάσαι που σου τα ψάλλαμε τα περασμένα Χριστούγεννα και αντί για χρήματα, μας πρόσφερες καρύδια, φουντούκια, αυγά και πίτες τριγωνικές που τα λένε «τριγώνια»; τον ρώτησε ο Παντελής.

-Άσε τις μπηχτές! είπε ο παππούς. Έτσι έκαναν τα παλιά χρόνια, έτσι συνεχίζω κι εγώ το έθιμο μέχρι σήμερα. Σσσς. Ησυχάστε!... Ακούω βήματα!...

Με το πρώτο χτύπημα στην πόρτα ο μπαρμπα-Γιάννης την άνοιξε. Μπροστά του πρόβαλαν η ξαδέρφη του η Ειρήνη με τις δυο μικρές εγγονές της, την Παρεσούλα και την Παρθενίτσα.

Ακολουθούσε ο Κυριάκος που ήταν ο σύζυγος της Ειρήνης, ο παπα-Γιώργης με την πρεσβυτέρα, ο δάσκαλος του χωριού ο κυρ-Κώστας και ο ανεψιός του ο Ηλίας κρατώντας την ποντιακή του λύρα.

-Ω, καλώς τους! Καλώς ορίσατε στο φτωχικό μας! είπε ο μπαρμπα-Γιάννης.

-Ήρθαμε να «παρακαθίσουμε»! του είπαν.

-Περάστε!... Περάστε!.. τους είπε πιάνοντας τους εγκάρδια τα χέρια και υποδείχνοντάς τους που είχε θέσεις να κάτσουν.

-Σας έφερα όλους φυλαχτά! είπε ο παπα-Γιώργης βγάζοντας τα απ' τις τσέπες του και μοιράζοντας τα σε όλους.

-Δερμάτινα ογκώδη τριγωνάκια!...Τι έχουν μέσα, πάτερ; απόρεσε ο Παντελής.

-Έχουν σταυρούς, τους οποίους έχω διαβάσει στο όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Τους τύλιξα σε μικρά χαρτάκια και τους έβαλα σε τούτα τα τριγωνικά δέρματα ράβοντας τα εξωτερικά για να τα προφυλάξω.

-Ευχαριστούμε, πάτερ! του είπαν.

-Ηλία, παίξε μας ένα ποντιακό μακρόσυρτο σκοπό με τη λύρα να νοσταλγήσουμε τα παλιά! έκανε παραγγελιά ο δάσκαλος.

-Ας βγάλω κι εγώ το εργόχειρό μου! είπε ο Κυριάκος προκαλώντας τα χαμόγελα των άλλων.

-Τι εργόχειρο κάνεις; ρώτησε η Ειρήνη.

-Πλέκω «ορτάρια».

-Τι είν' αυτά; ρώτησαν τα μικρά κορίτσια.

-Κάλτσες. Τις πλέκω με το «μονοτσούπι». Κι επειδή δε γνωρίζετε τη λέξη, σας πληροφορώ πως είναι η «βελόνα».. Ας ζεστάνω, όμως τη σούπα μου να σας προσφέρω από μια κούπα!... Έχω λάχανα με φασόλια!... Κι όση ώρα θα σας σερβίρω στα πιάτα σας, τραγουδήστε ένα ποντιακό τραγούδι να χαρώ λίγο ο φουκαράς!...Με τρώει η νοσταλγία της Πατρίδας και η δυσκολία των γηρατειών!...

Η λύρα, μεταμορφωμένη σε πνεύμα απ' το λυράρη της, άρχισε να παίζει τους ηρωικούς σκοπούς της. Φορτωμένη η λαλιά της με το βαθύ ελληνικό στοχασμό υμνούσε το βάρος των ένδοξων παραδόσεων.

Τα μηνύματα της, αγνά και ωραία, λευτερώνονταν στην έκφραση των νοσταλγικών ψυχών τους, φορτίζοντάς τες συναισθηματικά με ισχυρό κι ευγενή τρόπο.

Τα θέματά της τους συντρόφευαν στους θριάμβους, στις συμφορές, στη χαρά, στη λύπη της εθνικής τους έκφρασης και στα κοινωνικά ιδεώδη. Αντίλαλοι γλυκύτατοι σάλπιζαν με ελπιδοφόρα μηνύματα ξεσπώντας στους παλμούς της σαγηνευτικής μουσικής, οδηγώντας τις ψυχές τους σε βαθιά έκσταση.

-Ποιες εκκλησίες λειτουργούσαν στον Μουντανό, παπα-Γιώργη; τον ρώτησε ο μπαρμπα-Γιάννης.

-Η εκκλησία των Ασωμάτων και του Αγίου Βλασίου απ' όσο ξέρω! απάντησε ο παπα-Γιώργης.

-Τι σχέσεις είχαν οι Τούρκοι με τους χριστιανούς;

-Καλές!... Στα μνημόσυνά μας έρχονταν κι εκείνοι και έτρωγαν μαζί μας. Από κάποτε άναβαν κανένα κερί μπροστά στις εικόνες κάνοντας ευχές για την υγεία τους. Γιατί, όμως, μου κάνεις όλες αυτές τις ερωτήσεις; Θέλεις να πεις κάτι;

-Ναι!... Εκεί στον Μουντανό έζησε κάποιος Σάββας Τσιλφόγλης.

-Το ξέρω!

-Ήταν ετοιμόλογος και πολύ αστείος. Οι αγάδες του τόπου τον καλούσαν τακτικά στην παρέα τους να τους ψυχαγωγήσει. Δεν ξέρω τι λες εσύ, παπα-Γιώργη, για τους Τούρκους, αλλά εγώ ξέρω πως έκαναν πολλές απόπειρες να εκτουρκίσουν τον Τσιλφόγλη. Έλεγαν μεταξύ τους πως ήταν κρίμα ένας τόσο έξυπνος άνθρωπος να μην ήταν Μωαμεθανός. Εκείνος όμως είχε αρνηθεί πολλές φορές τις προτάσεις τους. Γνωρίζεις να μας πεις κάτι σχετικό, παπα-Γιώργη;

-Ναι, βεβαίως! Θα σας διηγηθώ τον εκβιασμό των Τούρκων για ν' απαρνηθεί ο Τσιλφόγλης τη νηστεία. Κάθισαν μια μέρα οι αγάδες κοντά στη γέφυρα του ποταμού Πυξίτη για να περάσουν την ώρα τους. Στο μεταξύ περνούσε από κει ένας δερβίσης, ο οποίος τους χαιρέτησε ευγενικά.

Οι αγάδες του πρότειναν να καθίσει μαζί τους. Του άρχισαν μια συζήτηση για τον Τσιλφόγλη εξιστορώντας περιστατικά της ετοιμότητάς του. Ο δερβίσης εκδήλωσε την επιθυμία να τον γνωρίσει κι εκείνοι του υποσχέθηκαν να τον καλέσουν αν θα αναλάμβανε να τον εκβιάσει να βλασφημήσει τη νηστεία.

Ο δερβίσης δέχτηκε την πρότασή τους κι έτσι καλέστηκε ο Τσιλφόγλης με απεσταλμένο δικό τους να παρουσιαστεί μπροστά τους. Καθώς δρασκέλιζε ο Τσιλφόγλης τη γέφυρα, ο δερβίσης που στεκόταν ακριβώς στα μέσα της, τον έπιασε απ' τους ώμους και απείλησε να τον πετάξει στα πλημμυρισμένα νερά του ποταμού αν θα απαρνιόταν τη μεγάλη νηστεία του.

Ο Τσιλφόγλης τον παρακαλούσε και τον διαβεβαίωσε ότι ήταν αμάρτημα να περιφρονούν τα ιερά, αλλά εκείνος επέμενε. Βρέθηκε, λοιπόν, σε αδιέξοδο και δεν ήξερε τι να κάνει. Παρακάλεσε, λοιπόν, τον δερβίση να του χαρίσει τις δεκαοχτώ ημέρες. Ο δερβίσης του τις χάρισε κι εκείνος του είπε πως περιφρονούσε τις τριάντα ημέρες.

Ο δερβίσης νόμισε πως πέτυχε το σκοπό του κι έστρεψε το βλέμμα του προς τους αγάδες. Ο Τσιλφόγλης βλέποντας εκείνη την κίνησή του, βρήκε ευκαιρία και στρέφοντας το βήμα αντίθετα, εξαφανίστηκε ολοταχώς. Οι αγάδες βλέποντας τον να φεύγει, ζήτησαν πληροφορίες από τον δερβίση.

-Αυτός ο «γκιαούρης» κάτι μας έφτιαξε πάλι και φεύγει! είπαν.

Ο δερβίσης τους βεβαίωσε ότι του χάρισε τις δεκαοχτώ ημέρες κι εκείνος τις τριάντα τις περιφρόνησε. Εκείνοι, τότε, κορόιδεψαν την ανοησία του και του είπαν:

-Βλάκα, αυτός περιφρόνησε το δικό μας ραμαζάνι κι όχι τη δική του νηστεία.

Ύστερα απ' αυτά, ο Τσιλφόγλης φοβισμένος για πολλές μέρες, δεν παρουσιάστηκε μπροστά στους αγάδες και μόνο βάζοντάς τους να κάνουν βαρείς όρκους ώστε να μη πάθει τίποτα, ξαναπήγε στην παρέα τους.

Ο παπα-Γιώργης συνέχισε να εξιστορεί τις περιπέτειες του Τσιλφόγλη με τους αγάδες κατορθώνοντας να κρεμιούνται οι μεγάλοι απ' τα χείλη του.

Κανείς απ' αυτούς δεν έδωσε σημασία στην παρέα των μικρών παιδιών που μαζεύτηκαν σε μια γωνιά και συζητούσαν χαμηλόφωνα.

-Λοιπόν, παιδιά, αύριο θα κάνουμε την εξόρμηση στην σπηλιά. Εσείς τα κορίτσια δεν χρειάζεται να πάρετε τίποτα μαζί σας. Έχουμε οργανωθεί όλα τ' αγόρια! είπε ο Ορφέας.

-Αύριο είναι το πανηγύρι του βουνού. Αδύνατο να το σκάσουμε τις πρωινές ώρες από τους γονείς μας. Μόνο το απόγευμα μπορούμε να τους ξεφύγουμε με την δικαιολογία ότι πάμε να παίξουμε! είπε η Παρθενίτσα.

-Η εκστρατεία θα γίνει προς τη δύση του ήλιου! είπε ο Ορφέας.

-Τι μας θέλετε εμάς τα κορίτσια; Να σας πω την αλήθεια; Φοβάμαι να κατεβώ έως τα μισά του βουνού. Είναι πολύ κατηφορικό και απότομο το μέρος, επομένως πολύ επικίνδυνο! είπε η Παρεσούλα.

-Αν δε θέλετε ή φοβάστε να έρθετε μαζί μας, κορίτσια, δεν πειράζει! Εμείς ήμαστε αποφασισμένοι να κατεβούμε στην σπηλιά! Προσοχή, όμως, να μη μας μαρτυρήσει καμιά σας στους γονείς της! Η εξόρμηση για την εξερεύνηση της σπηλιάς είναι μυστική! είπε ο Ορφέας.

-Εντάξει! τον διαβεβαίωσε η Παρθενίτσα.

-Εσύ Παρεσούλα δεν μιλάς; ρώτησε ο Ορφέας.

-Τι να πω;

-Δεν θα μας μαρτυρήσεις! .. Έτσι δεν είναι;.

-Θα το σκεφτώ!.. Είναι πολύ επικίνδυνο αυτό που σκέφτεστε να κάνετε.

-Ώστε να θα μας μαρτυρήσεις, λοιπόν!

-Μπορεί!...

-Γιατί;

-Επειδή φοβάμαι για τις ζωές μας. Δεν είναι πράγματα αυτά για μικρά παιδιά. Κι έπειτα είναι κι ο παπα-Γιώργης. Τι θα του πω στην επόμενη εξομολόγηση μου; Μάλλον θα του τα πω όλα και μάλιστα τώρα αμέσως. Γι' αυτό, σταματήστε αυτή την επικίνδυνη ιδέα της εκστρατείας!.

-Μαρτυριάρα!... Προδότρια!.... Αφού λες πως θα το πεις στον παπα-Γιώργη, παύουμε πλέον να μιλούμε γι' αυτό. Εντάξει! . Θα γίνει το θέλημά σου.  Η εκστρατεία δεν θα γίνει.. ή τουλάχιστον.. αναβάλλεται.

-Ωραία!...Ουφ!...Τώρα ησύχασα!... Εφόσον δεν θα γίνει κι εγώ δεν θα μιλήσω σε κανέναν γι' αυτό το θέμα! . Θέλω όμως τώρα να σας δείξω κάτι πολύ σπουδαίο!... Βρήκα στο κελάρι του παππού μου κάτι παλιές κόλλες,  κιτρινισμένες από το χρόνο, που γράφουν τα απομνημονεύματα κάποιου κυρ-Κώστα. Υπογράφει ο ίδιος και αναφέρει πως ήταν από τη Χαβά της Τραπεζούντας του Πόντου. Ήταν σύμφωνα με τα γραφόμενα του γεωπόνος και δημοσιογράφος.

-Τι γράφει; ρώτησε ο Παντελής. Έχεις τις κόλλες αυτές μαζί σου;

-Ναι, είναι στη σακούλα μου.

-Εεεε. μας έσκασες από την αγωνία.Άντε, λοιπόν, τι κάθεσαι; Διάβασε τες να σ' ακούσουμε!....

-Μετά χαράς!....