Ένα ιστορικό μάθημα του Δημήτρη Μαρωνίτη
του Γιάννη Κ. Αικατερινάρη[*]
Τον Γενάρη του ’68, όταν όλα πια τα έσκιαζε η φοβέρα των δικτατόρων και τα πλάκωνε η σκλαβιά ο Δημήτρης Μαρωνίτης ανέβηκε στο βήμα του Αμφιθέατρου της Φιλοσοφικής
Σχολής του ΑΠΘ. Ακολούθησε ένα εξαιρετικό μάθημα προς τους φοιτητές του, τόσο διαφορετικό που αποτελεί παράδειγμα ευθύνης και δημοκρατικής συμπεριφοράς.
Μια τέτοια ωστόσο ενέργεια δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση, μέσα στην ατμόσφαιρα φόβου και αβεβαιότητας, που προκάλεσε η επιβολή της δικτατορίας στον πνευματικό -και όχι μόνο- κόσμο της χώρας. Οι διώξεις, οι απολύσεις και οι απειλές για την εφαρμογή της λίστας απομάκρυνσης όσων από τους διδάσκοντες στο Πανεπιστήμιο κι αλλού θα εναντιώνονταν στο καθεστώς, αποστερούσαν τη Θεσσαλονίκη ό, τι πιο ελπιδοφόρο θα μπορούσε να προέλθει από τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και να πιστοποιήσει την πνευματική της ακμή.
Απέναντι στη θανάσιμη σιωπή των περισσότερων από τους πνευματικούς, εκκλησιαστικούς και πολιτικούς ταγούς της πόλης κυριαρχούσε η μαζική κουλτούρα των δικτατόρων, κατά τα πρότυπα της Μεταξικής δικτατορίας του Μεσοπολέμου. Κακόγουστες αναπαραστάσεις «αρχαίων επών» με ασπίδες και δόρατα, άλογα και αναβάτες με …περικεφαλαίες, εκφράζανε την «καλλιτεχνική» ζωή της πόλης… Στο Καυτατζόγλειο στάδιο και στα γήπεδα δεν ήταν λίγοι όσοι προσέτρεχαν για να …απολαύσουν τις κακόγουστες παραστάσεις και να αισθανθούν την «εθνική» υπερηφάνεια της χουντικής εκδοχής…
Ο Μαρωνίτης παρακολουθούσε με θλίψη από ένα παράθυρο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ τους φιλοθεάμονες να προσέρχονται. Τον ενοχλούσε η χειραγώγησή τους, που αργότερα θα συνεχίζονταν περισσότερο μεθοδικά, όταν καθηλωμένοι στους καναπέδες θα παρακολουθούσουν τα διάφορα εθνοπολεμικά «έπη» στη νέα τότε δημόσια τηλεόραση, άλλα και τις παραγωγές του Τζέιμς Πάρις στο Φεστιβάλ κινηματογράφου της πόλης… Σκεφτόταν ίσως πως στο κλίμα της γενικευμένης αμηχανίας των συγγραφέων, αλλά και πολλών άλλων ανθρώπων του Πνεύματος, στο πρώτο τουλάχιστον διάστημα της χούντας, δεν αρκούσε η άρνηση να δημοσιεύσουν καινούργια έργα τους.
Τα «Δεκαοχτώ κείμενα», που θα κυκλοφορούσαν το καλοκαίρι του 1970, ήταν η πρώτη προσπάθεια συλλογικής αντίδρασης. Ανάμεσα στους συγγραφείς οι Δημήτρης Μαρωνίτης και Μανόλης Αναγνωστάκης, οι «δικοί μου» άνθρωποι από τα φοιτητικά χρόνια στο ΑΠΘ και τη θητεία μου, μέχρι τον Απρίλη του ’67, ως επιμελητή στην Έδρα του Φατούρου. Αυτός ήταν άλλωστε ο πρόσθετος λόγος που με συγκίνησαν ιδιαίτερα όταν πρωτοδιάβασα τα κείμενα. Δεν είχαν περάσει και πολλοί μήνες αφότου απολύθηκα από το στρατό -ήταν οι πρώτες μέρες του Γενάρη του 1970- και η θητεία μου ως σκαπανέας μηχανικού μου «δίδαξε» πολλά.
Κείνες τις μέρες ο Δημήτρης Μαρωνίτης, απογοητευμένος από τα γεγονότα, αλλά και οπλισμένος με ατσάλινη θέληση να αντισταθεί στα όσα συνέβαιναν μίλησε στα «παιδιά» του. Με τις αργές κινήσεις και τη σπασμένη φωνή του αδίκως κυνηγημένου μιας αρχαίας τραγωδίας, ανέβηκε στην Έδρα και απευθύνθηκε με τούτα τα λόγια:
«Το μάθημα τούτο αναγκάζομαι να το κάνω κάτω από απειλητικούς ψιθύρους.
Μου λείπει επομένως το κέφι να μιλήσω για τα Κύπρια Έπη, εφόσον μάλιστα ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου.
Γι” αυτό και παρεκκλίνω από τον ίσιο δρόμο και, ακολουθώντας τον πιο αντιπαθητικό από τους αρχαίους συγγραφείς, λέω να το ρίξω στις υποθήκες, για να εξορκίσω έτσι τον Μεταξά και τους σύγχρονους επιγόνους του:
- Κρατήστε ξύπνιο το μυαλό σας στους σκοτεινούς καιρούς. Μ” αυτό κυρίως θα πολεμήσετε τη βαναυσότητα της εξουσίας.
- Μην απομονωθείτε. Με το λόγο, τη σιωπή και την πράξη σας, σταθείτε πλάι σε κάποιον: στη μάνα σας, στον αδελφό σας ή στο φίλο σας και προπαντός στα νεότερα παιδιά, που περιμένουν από σας να δουν, αν θα τους φράξετε ή θα τους ανοίξετε το δρόμο της ελεύθερης αναπνοής.
- Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνον τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας. Απομονώστε όσους συνεχώς χαμογελούν, που όταν μιλούν δεν σας κοιτούν στα μάτια, κι όταν τους δίνετε το χέρι, δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να το σφίξουν. Ανάμεσά τους θα βρείτε τους χαφιέδες.
- Σηκώστε με σεμνότητα το χρέος που σας ανήκει. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι».
Λίγο αργότερα θα ακολουθήσει ένας παρόμοιος λόγος ελπίδας από τον Αριστόβουλο Μάνεση. Από τέτοιους δασκάλους και πνευματικούς ανθρώπους έχει ανάγκη η χώρα για να πάει μπροστά!
Πολύγυρος, Ιούλιος του 2016
[*] Ο Γιάννης Κ. Αικατερινάρης είναι αρχιτέκτων, π. πρόεδρος του ΤΕΕ/ Κεντρικής Μακεδονίας
