Οταν ο τρόμος πήρε την εξουσία

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Δέκα χρόνια μετά το πρώτο συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στο Μόναχο,

ο Αδόλφος Χίτλερ διορίζεται στις 30 Ιανουαρίου του 1933 καγκελάριος (πρωθυπουργός) από τον πρόεδρο του γερμανικού κράτους.

 

 

 

Ένας επισκέπτης περνάει μπροστά από δύο πορτρέτα του ανθρώπου που αιματοκύλησε την Ευρώπη, όπως αυτά είχαν εκτεθεί πριν από τρία χρόνια στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου, στο πλαίσιο της έκθεσης "Χίτλερ και γερμανικό έθνος: το έγκλημα"

Ο δρόμος για την πλήρη επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία ήταν πλέον ανοιχτός. Η εντύπωση ότι εξαρχής είχαν την απόλυτη υποστήριξη του γερμανικού λαού είναι λανθασμένη. Στις εκλογές που έγιναν τον Μάρτιο του 1933 απέσπασαν μόλις το 43,9% των ψήφων. Και αυτό συνέβη, παρ' ότι είχε περάσει μια δεκαετία συστηματικής προσπάθειας να προσεταιριστούν εθνικιστές και σοσιαλιστές και να ανατρέψουν τους όρους που θέσπισαν εις βάρος της Γερμανίας στις Βερσαλίες οι νικητές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Η καταστρεπτική φύση του ναζιστικού καθεστώτος ήταν εμφανής σε κάθε επίπεδο. Για να μετατραπεί σε πλειοψηφικό ρεύμα στη γερμανική κοινωνία έπρεπε να κατασκευαστεί ένα επίφοβο αντίπαλον δέος. Και αυτό άρχισε με τη συστηματική δαιμονοποίηση των κομμουνιστών, με αφορμή την πυρπόληση του γερμανικού κοινοβουλίου, του Ράιχσταγκ. Το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου θα ιδρυθεί άμεσα, τον Μάρτιο του '33, για να υποδεχτεί τους πολιτικούς αντιπάλους. Η εξαπάτηση του γερμανικού λαού, η άσκηση βίαιης πολιτικής κατά των διαφωνούντων με την πολιτική τους, η δράση ακραίων παραστρατιωτικών οργανώσεων, οδήγησαν σε μια γρήγορη αποδοχή των ναζιστικών οραμάτων από το γερμανικό λαό.

Η μαζική ψυχολογία του φασισμού

Ενδιαφέρουσα ανάλυση για την κατανόηση των υπόγειων ψυχολογικών διεργασιών που συνέβαλαν στην εμπέδωση της ναζιστικής ιδεολογίας στο γερμανικό λαό υπάρχει στο κλασικό έργο του Βίλχελμ Ράιχ με τίτλο «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού» που εκδόθηκε παράλληλα με την άνοδο των ναζί στην εξουσία.

Ο Ράιχ, ως έμπειρος κλινικός ψυχολόγος, διέκρινε την άδηλη σχέση της αυταρχικής καταπίεσης των ορμών, που ήταν χαρακτηριστικό της συντηρητικής γερμανικής κοινωνίας, με την ολοκληρωτική αυταρχική ιδεολογία. Μελέτησε τη φρασεολογία και τα ηθικά σχήματα του ναζισμού και ανακάλυψε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε ο μυστικισμός για να διαμορφωθεί ένας μηχανισμός μόνιμης ψυχολογικής εξάρτησης ως υποκατάστατο μιας μη επιθυμητής ελευθερίας.Ο ναζισμός δεν εμφανίστηκε την επαύριο της στρατιωτικής ήττας και της οικονομικής κατάρρευσης της Γερμανίας καινοτομώντας σε ιδεολογικό κενό. Οι ρίζες του βρίσκονται στο ρομαντικό ιδεαλιστικό πνεύμα της Γερμανίας, που αναπτύχθηκε κατά το 19ο αιώνα σαν αντίδραση στο πνεύμα του γαλλικού Διαφωτισμού. Στο γεωπολιτικό πεδίο επέλεξε την επέκταση προς τη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μικρά Ασία, την Ost-politik, η οποία αποδείχτηκε μοιραία για την Εγγύς Ανατολή.

Ο θαυμασμός του Νίτσε

Βασικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση της ναζιστικής ιδεολογίας -όπως και της νεοτουρκικής βεβαίως σε πολύ απλοϊκότερη εκδοχή- έχουν οι απόψεις του Νίτσε, οι οποίες εκχυδαΐστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν εργαλειακά. Στη ναζιστική ρητορική εντάσσεται ο θαυμασμός του Νίτσε για τη σκληρότητα, τη δύναμη, τον υπεράνθρωπο, όπως και η λατρεία του για τον ανώτερο άνθρωπο που συμβαδίζει με την επιθυμία εξαφάνισης των ξεπεσμένων φύλων. Πρωτόλεια εκδοχή της ναζιστικής κοσμοθεωρίας εντοπίζεται στο έργο του Ziya Gokalp, ιδεολογικού πατέρα του τουρκικού εθνικισμού, ο οποίος περιέγραφε στο περιοδικό «Yeni Hayat» το 1911 το νέο άνθρωπο της νεοτουρκικής Νέας Τάξης: «Οι Τούρκοι ήταν οι "υπεράνθρωποι" που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Nietzsche... Από την τουρκότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή...». Ακριβώς έναν τέτοιο «υπεράνθρωπο», Γερμανό αυτή τη φορά, θα ονειρευτεί ο Αδόλφος Χίτλερ 15 χρόνια αργότερα.Η πολιτική της γερμανικής Δεξιάς εντάσσεται σε μια προαστική προσπάθεια κυριαρχίας των τοπικών φεουδαρχών και γαιοκτημόνων και στο σημείο αυτό συναντά και συμπορεύεται με το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα, το οποίο επίσης είχε προαστικά, αντιεκσυγχρονιστικά και φεουδαρχικά χαρακτηριστικά και βάσιζε την πολιτική του σε έναν ακραίο ρατσιστικό λόγο κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της Ανατολής, επιδιώκοντας την καταστροφή των αστικών στρωμάτων και την ιδιοποίηση του πλούτου που αυτά είχαν παράξει.Αυτή ήταν η ιστορική βάση που με καταλύτη τις μεταπολεμικές εξελίξεις οδήγησε στην εμφάνιση του ναζισμού. Ο φυλετισμός, που βρήκε το αποκορύφωμά του στη ναζιστική ρητορική, ενυπήρχε στην κουλτούρα της γερμανικής Δεξιάς. Ακόμα και ο αγκυλωτός σταυρός, ήταν ένα από τα σύμβολα της γερμανικής Δεξιάς και προϋπήρχε της εμφάνισης των ναζί.(*) Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας και μαθηματικός