Οι Έλληνες αργυροχρυσοχόοι «χαίρουν πολύ μεγάλης εκτίμησης και δικαίως, καθώς είναι από τους καλύτερους - αν όχι οι καλύτεροι στον κόσμο» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ελληνοβρετανίδα εικαστικός Λουκία Ρίτσαρντς

Αγαπάει το κόσμημα, το μελετά, το ανακαλύπτει, το δημιουργεί. Άλλωστε, όπως λέει η Ελληνοβρετανίδα εικαστικός Λουκία Ρίτσαρντς, στη συνέντευξή της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ

«το κόσμημα είναι από την αρχαιότητα έως σήμερα το κατ' εξοχήν μέσο που μας συνδέει με το σύμπαν». H βάση της είναι η Γερμανία, αλλά δραστηριοποιείται κάθε καλοκαίρι και στην Ελλάδα. 

Η Λουκία Ρίτσαρντς, που μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το ελληνικό κόσμημα και όσα χρειάζεται να κάνει η ελληνική πολιτεία για να το αναδείξει, ήταν υποψήφια για το βραβείο Χέρμπερτ Χόφμαν (Herbert Hofmann) της Διεθνούς Έκθεσης Σμουκ (Schmuck) στο Μόναχο (2017). Το βραβείο θεωρείται το «Όσκαρ του Κοσμήματος». Έργα της βρίσκονται σε διεθνείς συλλογές (Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη, Μουσείο Γκράσι (Grassi Museum) στη Λειψία, συλλογή Χερούν Ρέντελ (Jeroen Redel) στο Άμστερνταμ κ.α.π..

Μαζί με τον Γερμανό γλύπτη Κρίστοφ Τσίγκλερ (Christoph Ziegler) επιμελούνται από το 2013 τις διεθνείς εκθέσεις σύγχρονου κοσμήματος «Myths» και «Initiation» στο Μόναχο και το Άμστερνταμ και οργανώνουν στην Ελλάδα εργαστήρια για εικαστικούς και designers με θέμα το κόσμημα. Η Λουκία Ρίτσαρντς είναι αριστούχος του Πανεπιστημίου των Τεχνών του Βερολίνου (UdK Berlin), όπου σπούδασε με υποτροφία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Α.Σ. Ωνάσης.

Αυτό το καλοκαίρι το Λεωνίδιο Κυνουρίας μετατράπηκε σε καλλιτεχνική της βάση. Εκεί, «όπου πραγματοποιούνται τα εργαστήρια είναι μία μικρή πόλη, μία από τις ελάχιστες που παρέμειναν στην Ελλάδα αναλλοίωτες από την κακώς εννοούμενη "πρόοδο" που μετέτρεψε, την τελευταία 50ετία, τα πανέμορφα αστικά κέντρα της περιφέρειας σε άθλιες τσιμεντουπόλεις. Το Λεωνίδιο διατηρεί την όψη που είχε στα μέσα του 19ου αιώνα και αποτελεί ανοικτό μουσείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της ανατολικής Πελοποννήσου».

Στα εργαστήρια «υπάρχει συμμετοχή δημιουργών που είτε ασχολούνται ήδη επαγγελματικά με το κόσμημα ή προέρχονται από άλλους τομείς της τέχνης κι επιθυμούν να εξερευνήσουν τις δυνατότητες που τους δίνει το μέσο. Τα εργαστήρια συγκεντρώνουν κυρίως το ενδιαφέρον καλλιτεχνών από την Ολλανδία, την Γερμανία, την Αγγλία, το Ισραήλ, ακόμα και την Κίνα και λιγότερο από την Ελλάδα» καθώς όπως λέει στο Πρακτορείο η κ. Ρίτσαρντς «οι Έλληνες επιζητoύν συνήθως πιο άμεσα εμπορεύσιμα αποτελέσματα».

Σε ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ, για το αν το κόσμημα αναδεικνύει την τοπική παράδοση, απαντά πως «το σύγχρονο κόσμημα μπορεί να αναδείξει ένα στοιχείο διακοσμητικό ή εννοιολογικό της τοπικής παράδοσης. Δεν χρειάζεται να αναπαραστήσει σε μοντέρνα εκδοχή ένα συγκεκριμένο τοπικό μοτίβο ή μία τεχνική».

Το Λεωνίδιο άλλωστε «διαθέτει ιδιαιτερότητα ως προς τα παραδοσιακά υφασμάτινα κοσμήματα του - πράγμα που με εξεπληξε, όταν άρχισα να ασχολούμαι με την ιστορία του κοσμήματος, καθώς τα δικά μου έργα ήταν τότε μόνον από ύφασμα, καίτοι αγνοούσα τη συγκεκριμένη παράδοση».

Όμως, οι καλλιτέχνες ή designers που ασχολούνται με το κόσμημα ως σύγχρονη τέχνη αναζητούν αναφορές κι έμπνευση σε πολλά στοιχεία ή παραδόσεις, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Λουκία Ρίτσαρντς, που μπορεί να μην αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος του κλασικού αργυροχρυσοχόου. Και φέρνει για παράδειγμα τον παραδοσιακό χορό του τόπου, τον σαλίγκαρο, που ενδέχεται να τους προβληματίσει πάνω στο ελικοειδές σχήμα του λαβύρινθου ίσως μάλιστα περισσότερο από ό,τι ένα ανάλογο σχέδιο κοσμήματος.

«Άλλωστε το κόσμημα είναι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα- και λόγω των υλικών του: πέτρες, μέταλλα, καρποί, κόκκαλο, ξύλο, πηλός - το κατ' εξοχήν μέσο που μας συνδέει με το σύμπαν. Άρα έμπνευση για τα σχέδια μας μπορούμε να βρούμε, όπου κοιτάξουμε γύρω μας».

Μπορεί το κόσμημα να είναι μια απασχόληση που θα αποφέρει κέρδος στον δημιουργό, ή την τοπική κοινωνία σε εποχή κρίσης;

Όπως σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ρίτσαρντς «το θέμα της συμβολής της τέχνης στην εθνική ή την τοπική οικονομία είναι εξαιρετικά σύνθετο, για αυτό τον λόγο δεν πρέπει να θεωρείται ως μία αυτοματοποιημένη πορεία που φέρνει από το σημείο Α στο Β π.χ. δίνω κίνητρα σε Χ δημιουργούς να ανοίξουν εργαστήρια στο Ψ μέρος και αυτό τονώνει τον τουρισμό, τη ζήτηση ή την τοπική οικονομία αυτόματα - χωρίς να αποκλείεται φυσικά και αυτή η εξέλιξη».

Για το λόγο αυτό, όπως παρατηρεί μιλώντας στο Πρακτορείο «σε κράτη με κεντρικό σχεδιασμό και στρατηγική παίρνουν πάρα πολύ στα σοβαρά τις δυνατότητες θετικής επίδρασης των τεχνών καλών ή εφαρμοσμένων και εκπονούν προγράμματα ποιοτικά και ποσοτικά μετρήσιμα και με εφαρμογή σε μακροχρόνιο ορίζοντα».

Αναφέρει ως παράδειγμα «το συμπόσιο για το σύγχρονο κόσμημα στο Τσίμερχοφ που μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς για τους επαγγελματίες του χώρου παγκοσμίως - και στο οποίο είχα την τιμή να προσκληθώ ως ομιλήτρια το 2014 - είναι ένα χωριουδάκι μερικών εκατοντάδων κατοίκων στη Βάδη Βυρτεμβέργη της Γερμανίας.

Σε αυτό συρρέουν εκατοντάδες σύνεδροι από όλο τον κόσμο και καταβάλλουν ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις και να δικτυωθούν, καθώς το συμπόσιο προσκαλεί κάθε χρόνο κορυφαίους από τους τομείς δημιουργίας, εμπορίας και διδασκαλίας της τέχνης του κοσμήματος.

Ένας παλαιός αχυρώνας είναι ο τόπος που πραγματοποιείται το συμπόσιο, ενώ σε άλλα κτίσματα του αγροκτήματος φιλοξενούνται οι συμμετέχοντες ή κατασκηνώνουν στη μεγάλη αυλή.

Άρα ούτε το μέγεθος μίας πόλης ή χωριού ούτε ο πολυτελής ή ο αγροτικός χαρακτήρας των εγκαταστάσεων ενός πολιτιστικού event ή φεστιβάλ παίζουν ρόλο στην αποδοχή ενός θεσμού από το εκλεκτικό κοινό του που είναι πρόθυμο να πληρώσει και να ανανεώσει την επίσκεψη του τον επόμενο χρόνο».

«Η ποιότητα όμως της διοργάνωσης», παρατηρεί η κ. Ρίτσαρντς, «οι ομιλητές που προσκαλούνται και τα θέματα που συζητώνται, αλλά και η συνέπεια στην παρουσίαση της καινοτομίας στον τομέα επί πενήντα και πλέον έτη, έχουν καταστήσει το Τσίμερχοφ καλοκαιρινό προορισμό εκατοντάδων δημιουργών εικαστικού κοσμήματος από την Ευρώπη, την Ασία, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία κλπ».

Η εικόνα του ελληνικού κοσμήματος διεθνώς

Οι Έλληνες αργυροχρυσοχόοι «χαίρουν πολύ μεγάλης εκτίμησης και δικαίως, καθώς είναι από τους καλύτερους - αν όχι οι καλύτεροι στον κόσμο», λέει η Λουκία Ρίτσαρντς και συμπληρώνει: «Μεμονωμένοι οίκοι κοσμήματος, αλλά και σχεδιαστές ή καλλιτέχνες, χαίρουν επίσης μεγάλης εκτίμησης, αφού την κατέκτησαν με τις πρωτότυπες ιδέες, την ποιοτική δουλειά, τη γνώση και το ήθος τους. Τεράστιος είναι και ο θαυμασμός για τα σχέδια και τις τεχνικές του αρχαίου ελληνικού κοσμήματος, μερικές από τις οποίες αποτελούν αναπάντητους γρίφους». Όμως «θα απογοητευτεί όποιος φαντάζεται ότι υπάρχει "σύγχρονο ελληνικό κόσμημα" που ως τάση ή κίνημα ή ως ομάδα με συγκεκριμένο χαρακτήρα και μήνυμα κάνει θραύση ή χαίρει αναγνώρισης στο εξωτερικό. Οι Έλληνες για λόγους ενδεχομένως ιστορικούς ή λόγω ιδιοσυγκρασίας απεχθάνονται τη συνεργασία, τις ομάδες και δεν πιστεύουν σε win-win καταστάσεις».

Για την κ. Ρίτσαρντς είναι μεγάλη η απουσία «κρατικά αναγνωρισμένων ανώτατων σπουδών στον τομέα κόσμημα, αλλά και ενός ελληνικού Crafts Council που θα εποπτεύει τον χώρο και θα εργάζεται για την προώθηση του εξαγώγιμου προϊόντος κόσμημα - πέρα από παρέες και κομματικές διαπλοκές. 

Το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, στη δικαιοδοσία του οποίου υπάγονται οι εφαρμοσμένες τέχνες και το κόσμημα, θα μπορούσε επίσης, όπως επισημαίνει, «να παίξει καταλυτικό ρόλο στην εκκαθάριση του χώρου με τη θέσπιση κριτηρίων και προδιαγραφών».

Η Ελληνοβρετανίδα εικαστικός έχει δημιουργήσει έναν κατάλογο με όσα πιστεύει «ότι θα έπρεπε και θα μπορούσε το ελληνικό κράτος να κάνει για το κόσμημα παίρνοντας ιδέες από ό,τι συμβαίνει αντίστοιχα στο εξωτερικό». Το κυριότερο κατά την άποψή της είναι «η ίδρυση Εθνικού Συμβουλίου Εφαρμοσμένων Τεχνών με αρμοδιότητες για θέματα: δημιουργίας και διατήρησης επιθυμητών προτύπων ποιότητας, εθνικής και διεθνούς προβολής και προώθησης(εξαγωγικού) εμπορίου, εργαστηρίων κατάρτισης ή απόκτησης εξειδικευμένων γνώσεων, πολιτιστικής διπλωματίας κλπ». 

Κ. Μίχα ΑΠΕ-ΜΠΕ