Συνέχεια (και τέλος) για τους επίτιμους διδάκτορες (του Γιώργου Τσιάκαλου)

Αιφνιδιάστηκα από την ανταπόκριση που έτυχε η τελευταία μου ανάρτηση για την αναγόρευση επίτιμων διδακτόρων στο ΑΠΘ. Το ζήτημα αυτό ήταν και είναι έξω από εκείνα

τα θέματα στα οποία έχω αφιερωθεί τα τελευταία δύο-τρία χρόνια. Έγραψα γι’ αυτό μόνον όταν διαπίστωσα ότι, ενώ πολύς κόσμος εξέφραζε την απορία, τη διαφωνία και συχνά την αγανάκτησή του για την αναγόρευση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης σε επίτιμο διδάκτορα του ΑΠΘ, δεν υπήρχε παρόμοια δημόσια δήλωση ούτε από ένα μέλος της πανεπιστημιακής μας κοινότητας (τουλάχιστον δεν είχε υποπέσει καμιά στην αντίληψή μου). Το ερώτημα που ανέκυπτε ήταν: Επιτρέπεται να δημιουργηθεί η εντύπωση στην κοινωνία ότι η πανεπιστημιακή μας κοινότητα στο σύνολό της συμφωνεί με την απόφαση ή ότι αδιαφορεί γι’ αυτήν;

Το ερώτημα είναι σημαντικό για το Πανεπιστήμιο, ιδιαίτερα όταν η αναγόρευση δεν αφορά πρόσωπα που επιλέγονται επειδή χάρη στο επιστημονικό τους έργο κατέχουν εξέχουσα θέση στον τομέα τους και αναμφισβήτητα έχουν κερδίσει την ολόθυμη αναγνώριση της επιστημονικής κοινότητας, αλλά αφορά πρόσωπα που επιλέγονται με τη σκέψη ότι έχουν προσφέρει κάτι το ιδιαίτερο στην ευρύτερη κοινωνία, και για τις απόψεις, τη δράση και τη συμπεριφορά τους μπορούν να θεωρούνται πρότυπα. Ουσιαστικά, στη δεύτερη περίπτωση, με την αναγόρευση ενός επίτιμου διδάκτορα, το Πανεπιστήμιο έρχεται να κοινοποιήσει στην κοινωνία, τι είδους έργο και τι είδους βίος ανθρώπου ανταποκρίνονται στις αξίες, που το ίδιο καλείται να υπηρετήσει και να καλλιεργήσει προς όφελος όλων των ανθρώπων.

Επειδή έτσι ήταν και έτσι είναι τα πράγματα, θεώρησα υποχρέωσή μου, με μια λακωνική διατύπωση να δηλώσω τη διαφωνία μου με την απόφαση να αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. «Δεν πληροί τα κριτήρια», έγραψα, χωρίς άλλες κρίσεις. Προφανώς, αυτή είναι η δική μου, προσωπική κρίση, για την οποία ο ίδιος κρίνομαι όπως κάθε άνθρωπος που διατυπώνει μια κρίση, όπως επίσης κρίνεται κάθε όργανο του Πανεπιστημίου. Και για να δείξω ότι τα όργανα του δικού μας πανεπιστημίου συχνά στο παρελθόν έκριναν με τρόπο που βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με βασικές αρχές και αξίες του, παρέθεσα κάποια παραδείγματα. Παραδείγματα υποτέλειας στην πολιτική εξουσία (αυλοκολακείας), παραδείγματα συγχρωτισμού με οικονομικούς παράγοντες, και άλλα. Με ακραίο, εκείνο του κατοχικού πρωθυπουργού.

Ρωτήθηκα, αν θεωρώ ότι όλα τα παραδείγματα που ανέφερα είναι ίδια. Όχι, δεν είναι. Όμως στην κάθε περίπτωση υπήρχε ένα τουλάχιστον χαρακτηριστικό, που από μόνο του αρκούσε για να κριθεί η αναγόρευση απαράδεκτη (ως αντίθετη με τις αρχές, τους κανόνες και την αποστολή του Πανεπιστημίου).

Σήμερα θέλω ν’ απαντήσω στο ερώτημα, εάν υπάρχει η δυνατότητα να ακυρωθεί αργότερα -και πως;- η αναγόρευση κάποιου σε επίτιμο διδάκτορα. Η απάντηση είναι: ΝΑΙ. Τα παραδείγματα είναι πολλά και απασχολούν ακόμη και τα ΜΜΕ, απλώς, δεν τα δίνουμε σημασία.

Τον τελευταίο καιρό, χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις για μεν τον χώρο της πολιτικής αυτή του Ντόναλντ Τραμπ, για δε το χώρο του θεάματος εκείνη του Bill Cosby και, πολύ πρόσφατα, του Harvey Weinstein.

Ήδη το 2015 το Robert Gordon University του Aberdeen αφαίρεσε τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα από τον Ντόναλντ Τραμπ, που του είχε απονείμει πέντε χρόνια πριν. Αιτία αποτέλεσαν οι ισλαμοφοβικές και ρατσιστικές δηλώσεις του στην προεκλογική εκστρατεία. «Δεν συμβαδίζουν με τις αρχές του Πανεπιστημίου μας», ήταν η κρίση τους.
Το ίδιο έγινε με το Leihigh University. Αιτία εδώ αποτέλεσαν οι δηλώσεις του Τραμπ, προέδρου πια των ΗΠΑ, με τις οποίες εξίσωνε την εγκληματική συμπεριφορά ναζιστών διαδηλωτών (που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο μιας νεαρής γυναίκας και τον τραυματισμό δεκάδων άλλων ανθρώπων) με τη συμπεριφορά των πολιτών που διαδήλωναν κατά του ρατσισμού και του φασισμού. Μετά από μια μεγάλη κινητοποίηση και συλλογή χιλιάδων υπογραφών, η Πρυτανεία και η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου αφαίρεσαν από τον πρόεδρο των ΗΠΑ τον τιμητικό τίτλο που του είχαν απονείμει πολλά χρόνια πριν.

Δεκάδες ήταν τα πανεπιστήμια που είχαν αναγορεύσει σε επίτιμο διδάκτορα τον ταλαντούχο ηθοποιό Bill Cosby. Μετά τις αποκαλύψεις για σεξουαλικές παρενοχλήσεις εκ μέρους του, ένα μετά το άλλο προχωρούν, με αποφάσεις της Πρυτανείας και της Συγκλήτου τους, σε αφαίρεση του τίτλου. Το ίδιο συμβαίνει με τα πανεπιστήμια που είχαν αναγορεύσει σε επίτιμο διδάκτορα τον Weinstein, ο οποίος πρόσφατα κατηγορήθηκε για σεξουαλική παρενόχληση.

Όποιος/α ενδιαφέρεται μπορεί εύκολα να βρει πολλές παρόμοιες πληροφορίες για επίτιμους διδάκτορες και από άλλους χώρους, όπως είναι εκείνοι της οικονομίας και του αθλητισμού.

Θα μείνω όμως λίγο σε κάποιες περιπτώσεις ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, γιατί σχετίζονται με την αφαίρεση του τίτλου από επιστήμονες, το επιστημονικό έργο των οποίων ήταν και είναι ευρέως αναγνωρισμένο, αλλά ο βίος τους ήταν συνδεδεμένος με το ναζισμό, δηλαδή με μια απάνθρωπη κοσμοθεωρία και ιδεολογία που προφανώς βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την αποστολή του Πανεπιστημίου και την υποχρέωσή του να υπηρετεί τον ορθό λόγο.

Στη Γερμανία, δεν είναι λίγα τα πανεπιστήμια, που έχουν συστήσει ειδικές επιτροπές για να ελέγξουν τις απονομές τιμητικών ακαδημαϊκών τίτλων στο παρελθόν. Η εργασία τους αποκαλύπτει κάθε τόσο περιπτώσεις που προκαλούν την παρέμβαση των Συγκλήτων.
Φέτος, στις αρχές του έτους, το Πανεπιστήμιο του Γκίσεν προχώρησε στη διαγραφή από τον κατάλογο των επίτιμων διδακτόρων του δύο πολύ γνωστών επιστημόνων: των καθηγητών της Ιατρικής Julius Hallervorden (αναγορεύτηκε το 1962) και Hugo Spatz (αναγορεύτηκε το 1969), και οι δύο επιφανείς ερευνητές του Ινστιτούτου Max-Planck για την έρευνα του Εγκεφάλου, που εδρεύει στην ίδια πόλη. Αποκαλύφθηκε τώρα ότι και οι δύο είχαν συμμετάσχει στο πρόγραμμα ευθανασίας των ναζί. Το πανεπιστήμιο θεώρησε αυτονόητο ότι η αναγόρευση έπρεπε να ακυρωθεί επίσημα και η ακύρωση να γίνει δημόσια γνωστή, παρόλο που είχαν περάσει 55 χρόνια από τότε.

Η πιο θαρραλέα απόφαση ήταν χωρίς αμφιβολία εκείνη που πήραν η Σύγκλητος και η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου του Ζάλτσμπουργκ (Αυστρία) το 2015, όταν ακύρωσαν την αναγόρευση τριών πολύ επιφανών επιστημόνων, με σημαντική παρουσία στην αυστριακή κοινωνία: του καθηγητή της Οικονομίας Wolfgang Hefermehl, του καθηγητή της Ζωολογίας Eduard Paul Tratz και του βραβευμένου με Νόμπελ (1973) Κόνραντ Λόρεντς. Αποκαλύφθηκε ότι και οι τρεις είχαν πολύ δραστήρια συμμετοχή στο ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ. Στην αίτησή του για να γίνει μέλος του κόμματος (ήδη το 1938), ο Λόρεντς έγραφε: «Ως γερμανικά σκεπτόμενος και ως επιστήμονας των Φυσικών Επιστημών, αυτονόητα έχω υπάρξει πάντα εθνικοσοσιαλιστής». 
Κάποιοι, που διαφώνησαν με την απόφαση του Πανεπιστημίου, είπαν ότι ήταν γνωστή η συμμετοχή του Λόρεντς στο Ναζιστικό κόμμα για λόγους καριέρας, και ότι μετά την απονομή του βραβείου Νόμπελ ζήτησε συγγνώμη. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν ζήτησε συγγνώμη, αλλά αντίθετα δήλωσε ότι ίσως ήταν «αφελής» και δεν κατάλαβε τον τρόπο που θα εφάρμοζαν οι Ναζί τις δικές του ιδέες. Έτσι ή αλλιώς: αποτελεί ένας τέτοιος άνθρωπος πρότυπο ζωής; Αυτό είναι το ερώτημα και αυτό καλείται να απαντήσει το Πανεπιστήμιο. 
Στις σχετικές κριτικές απάντησε ο πρύτανης του Πανεπιστημίου λέγοντας: «Το Πανεπιστήμιο δεν διεκδικεί μια θέση ηθικά πάνω από οποιονδήποτε άλλον. Όμως, από σεβασμό προς τους ανθρώπους-θύματα εγκληματικών ιδεολογιών, και με τη σκέψη αυτών που τιμήθηκαν από το Πανεπιστήμιο μας χωρίς να έχουν πλησιάσει ποτέ τέτοια ιδεολογία, τέλος, ορμώμενοι από τη θέληση να διαχειριστούμε το παρελθόν μας με συνείδηση της ευθύνης που έχουμε, βλέπουμε την υποχρέωση να προχωρήσουμε σε κινήσεις, όπως είναι αυτές της ακύρωσης των τιμητικών τίτλων».

Κι εμείς εδώ;

Θα βγάλουμε το συμπέρασμα, μελετώντας το παρελθόν, ότι έχουμε ευθύνη απέναντι στην κοινωνία και πρέπει να είμαστε προσεκτικοί/ές στην απονομή τιμητικών τίτλων;

Θ’ αποφασίσει το ΑΠΘ ν’ ασχοληθεί κριτικά με το παρελθόν του;

Και θα συνεχίσει να βρίσκεται στο κατάλογο των επίτιμων διδακτόρων του ΑΠΘ ο κατοχικός πρωθυπουργός, για να ειρωνεύεται, με την παρουσία του ονόματός του στο κατάλογο, τους φοιτητές του ΑΠΘ που έδωσαν τη ζωή τους στην αντίσταση κατά των ναζί κατακτητών, και τις χιλιάδες Εβραίων της Θεσσαλονίκης που δολοφονήθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου χωρίς να αξιωθούν ούτε μνήμα; Και ούτε των προγόνων τους τα μνήματα δεν έχουν μείνει.

Στις δύο τελευταίες φωτογραφίες: Α) τα Εβραϊκά μνήματα, όπου σήμερα βρίσκονταν τα κτίρια του ΑΠΘ, και Β) ο πρύτανης του ΑΠΘ στα εγκαίνια του μνημείου των Εβραίων θυμάτων του ναζισμού. Δηλαδή, θυμάτων του κατοχικού πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου, που είναι ο μοναδικός Quisling πρωθυπουργός, που τιμήθηκε μεταπολεμικά από πανεπιστήμιο.

ΠΗΓΗ: Γιώργος Τσιάκαλος