«Αναλύοντας τον Λαϊκιστικό Λόγο», διεθνές εργαστήριο του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου
Επιμέλεια κειμένου: Πασχαλίνα Γαρίδου*- Μαρία Τσαρτσιανίδου *
Διεθνές Εργαστήριο με τίτλο « Αναλύοντας τον Λαϊκιστικό Λόγο» υλοποίησε το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου στις 11 με 13 Ιουλίου στη Θεσσαλονίκη.
Διοργανώθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος , «POPULISMUS: Λαϊκιστικός λόγος και δημοκρατία».
Το ερευνητικό πρόγραμμα, με βάση την θεωρία του λόγου της «Σχολής του Essex», υιοθετεί μια μεθοδολογία ανάλυσης λόγου διευρύνοντας τις εκφάνσεις του λαϊκισμού και του αντι-λαϊκισμού. Επαναξιολογώντας τον, θέτοντας ερωτήματα γύρω από τη σύσταση του και των συνεπειών του πάνω στην ποιότητα της δημοκρατίας.
Συστάθηκε από διάφορα πάνελ (ευρέως φάσματος, όπως γλωσσολογία , ιστορία, πολιτικές επιστήμες, κοινωνιολογία, θρησκευτικοπολιτικές τοποθετήσεις) ανάλυσης λόγου,
καθώς και από «συνεδρίες προσανατολισμού», οι οποίες μας παρέχουν τα μεθοδολογικά εργαλεία. Σε αυτές θα επικεντρωθούμε στο κείμενο.
Κεντρική ομιλήτρια του τριήμερου εργαστηρίου ήταν η Σαντάλ Μουφ , καθηγήτρια πολιτικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Westminster.
Στη εισήγηση της μας ανέλυσε στο κατά πόσο τα πολιτικά κόμματα πρέπει να ‘χουν έναν ευγενή ανταγωνισμό μεταξύ τους. Επινόησε τον όρο του «δημοκρατικού παράδοξου», της ύπαρξης της φιλελεύθερης και δημοκρατικής παράδοσης, με μια ελευθερία που εκδημοκρατίζεται και μια δημοκρατία που ελευθερώνεται. Εκεί συνίσταται η «Μεταδημοκρατία, σ’ αυτήν την ωραία σύνδεση μεταξύ τους. Το φλέγον ζήτημα είναι η επίτευξη της συναίνεσης (consensus) στη σημερινή νεοφιλελεύθερη κοινωνία.
Ο λαϊκισμός για την Μουφ προσδιορίζεται ως μια σημαντική διάσταση της δημοκρατίας , διότι κυριαρχεί (χωρίς να εθελοτυφλούμε) η αγωνιστική πάλη των ανθρώπων με το λαϊκισμό.
Η βασική διαφορά εδώ, των δεξιών με τους αριστερούς λαϊκιστές εμφανίζεται στην αντιπαλότητα του καθορισμό της ταυτότητας - ένας διαφορετικός σχηματισμός διάρθρωσης του λαϊκιστικού λόγου.
Όρισε το πάθος με πολιτικούς όρους, δηλαδή το συναίσθημα, το πάθος στη πολιτική.
Σύμφωνα με τη θεωρία της, το μέλλον της δημοκρατίας θα «στηριχθεί» από τα ευρωπαϊκά αριστερά κόμματα , τα οποία αντιμετωπίζουν τον νεοφιλελεύθερο εκδημοκρατισμό από μια διαφορετική οπτική, την ηγεμονία της θεωρίας του νεοφιλελευθερισμού.
Χρειαζόμαστε ένα ευρωπαϊκό αριστερό λαϊκιστικό κίνημα (κυρίαρχης σημασίας η σύνδεση των αριστερών κομμάτων με τα κινήματα) , μια ευρωπαϊκή ταυτότητα. Με άλλα λόγια να υπάρξει στη βάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης η πρώτη ύλη , η οποία θα μπορεί να καλύψει την απουσία της ισχυρής ταυτότητας βασισμένη στην κοινή θέληση.
Πιο πρακτικά αναφερόμαστε στην επεξεργασία ενός εξελικτικού αγωνιστικού σχεδίου. Ένα αγωνιστικό debate μεταξύ τους.
Ο Jason Glynos έθεσε το ζήτημα των «λογικών» (logics) , όπου οι λογικές θα αποτελούν ενότητες της εξήγησης. Σε αυτήν την προσέγγιση εντάσσει αρχικά τις «κοινωνικές λογικές», οι οποίες ασχολούνται με το «ταυτόχρονο», δηλαδή σχετίζονται με τον ανταγωνισμό στο κοινωνικό πεδίο (π.χ. ακόμη και σε μια αίθουσα μαθητών σχολείου η καλλιέργεια εκτείνεται). Από την άλλη πτέρυγα συναντάμε τις «πολιτικές λογικές», όπου αναφέρονται στη διαχρονικότητα – διαφορές και ομοιότητες σε μια κοινωνική μετά εξελισσόμενη νόρμα.
Ο Γεράσιμος Βώκος προσπάθησε να επαναπροσεγγίσει τον «λαό» σε άμεση συνάρτηση με το λαϊκισμό. Ως παράδειγμα έθεσε τον Φρανσουά Γκιζό , ο οποίος «πλησιάζει» τον όρο λαό , γνωρίζοντας ο ίδιος την δυσκολία του ορισμού, πολιτικοποιώντας τον ταυτοχρόνως..
Ο ίδιος ο λαός δεν δύναται να διατεθεί για χάρη της εξουσίας, καθότι δεν αποτελεί μέσο της . Δεν είναι το μέσο , αλλά κατέχει και παράγει η ίδια τα μέσα της. Η κοινωνία δεν είναι υλικό, όπως ένα χωράφι που έχει το καλλιεργητή της και άρα το αφεντικό της. Δεν ανταποκρίνεται στην παραπάνω μορφή «εκμετάλλευσης». Για να πάρει κανείς τα «αγαθά» της θα πρέπει να τα ζητήσει.
Ο κ. Βώκος παρομοίως μίλησε για τον Ουγκώ, ο οποίος αν και ήταν υποστηρικτής της Παρισινής Κομμούνας και θεωρείται ο ίδιος συγγραφέας του λαού , δεν υποκλίνεται πλήρως σε αυτόν. Διότι λαμβάνει σοβαρά υπόψη την ύπαρξη των παθών και μάλιστα σε μια εποχή που υποχωρούν. Η ψυχολογία αντικαθιστά τα πάθη. Σήμερα δεν έχουμε συγγραφείς του λαού (αφού επικεντρώνονται μονάχα στους εξαθλιωμένους).
Όμως στη δική μας εποχή, θα μπορούσαμε να αναφερόμαστε σε ένα λαϊκισμό , όταν είναι δύσκολος και ο ορισμός το ίδιου του λαού, και αν ακόμα υπάρχει λαός..;
Ο Ryan Brading βασίζεται στο μεθοδολογικό μοντέλο που αναπτύχθηκε από τη σχολή του Essex και πιο συγκεκριμένα στη θεωρία Ernesto Laclau.
Το παράδειγμα του για το λαϊκισμό αναλύεται γύρω από τον Φάρατζ, του Βρετανού πολιτικού, και γύρω από τον Τσάβες στη Βενεζουέλα , καθιστώντας τον ένα σύμβολο αλλαγής. Επικεντρωνόμαστε στον Τσάβες , όπου διακρίνουμε την ύπαρξη μιας σειράς εξαρθρωτικών γεγονότων. Έλαβε συμβολισμούς παρόμοιους με τον Χριστό - τέτοιο ήταν το πάθος του λαού, λαμβάνοντας μορφές θρησκευτικού συμβόλου.
Ο Aureline Mondon ανέλυσε για την Άκρα Λαϊκιστική Δεξιά στην Ευρώπη , με παράδειγμα του κυρίως την Μαρί Λεπέν. Θέτοντας πως υπάρχει μια κρίση πολιτικής επικοινωνίας και δημοκρατίας , γι’ αυτό και αυξήθηκαν αφενός τα ποσοστά της και αφετέρου παρατηρήθηκε και η αποχή. Οπότε διερωτόμαστε εάν τελικά αυτός ο λαϊκισμός προκάλεσε και την αποχή σε μεγαλύτερη κλίμακα;
Ο Mondon διαφωνεί με την Μουφ (η οποία επικέντώνεται στο να αλλάξουμε την ηγεμονία από και προς το εσωτερικό) καθώς πιστεύει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε πράξη την πρόταση της , γιατί τα μίντια δεν θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μια τέτοια κατάσταση. Και επειδή δικαιολογούμε την ελίτ, το επόμενο στάδιο θα ήταν αδύνατη η τοποθέτηση της εκτός κοινοβουλίου.
Ο Νίκος Δεμερτζής ασχολείται με την κοινωνιολογία των συναισθημάτων.
Υπάρχουν έντονοι συναισθηματικοί συσχετισμοί με το λαϊκισμό. Βλέπουμε λοιπόν σύνδεση μαζί του, η οποία θα ‘πρεπε να αναλυθεί με βάση την συναισθηματική αντίληψη περί λαϊκισμού. Μίλησε για τον ελληνικό λαϊκισμό, και την γενικότερη τάση μας να συνδέουμε τον λαϊκισμό αυτόν με το ΠΑΣΟΚ καθαρά.
Χρησιμοποίησε τον Laclau για να μας θυμίσει από τον ίδιο, πως δεν υπάρχει πολιτικός λόγος χωρίς στοιχεία λαϊκισμού και ότι δίνει έμφαση στη προσέγγιση της διπλής ερμηνευτικής του Giddens.
Υπάρχει ανταγωνισμός της νεωτερικότητας και του λαϊκισμού - ο λαϊκισμός στην ερμηνεία του πλέον εκπίπτει στην νεωτερική εποχή, ως προς το να μπορέσουμε να τον ορίσουμε μέσα σ’ αυτήν.
Ο ανταγωνισμός αναδεικνύεται με αυτήν την «εικόνα» , μέσω της ιστορικής και πολιτισμικής ποικιλομορφίας που βιώνουμε σήμερα.
Tο συνολικό ερευνητικό προσωπικό του εργαστηρίου απαρτίζονταν από τους εξής:
Γιάννης Σταυρακάκης, Περικλής Πολίτης, Τιτίκα Δημητρούλια, Διονύσης Γούτσος, Ελίζα Κιτής, Γιάννης Καραγιάννης, Γιάννης Πεχτελίδης, Υβόννη Κοσμά, Jason Glynos, Σαντάλ Μουφ, Θωμάς Σιώμος, Αντώνης Γαλανόπουλος, Αθηνά Αυγητίδου, Ηρακλής Μαυρίδης, Γεράσιμος Βώκος, Φανή Γιαννούση, Ανδρέας Τάκης, Άρης Στυλιανού, Άγγελος Γουνόπουλος, Ακρίτας Καϊδατζής, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Φωτεινή Τσιμπιρίδου, Μιχάλης Μπαρτσίδης, Γιάννης Σκαλιδάκης, Γιάννης Παπαγεωργίου, Ryan Brading, Αναστασία Ηλιαδέλη, Κωνσταντίνος Παπαστάθης, Γιώργος Κατσαμπέκης, Georgi Medarov, Aurelien Mondon, Χριστόφορος Βερναρδάκης, Θόδωρος Χατζηπαντελής, Τάσος Βαρέλλας, Νίκος Δεμερτζής.
Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της πράξης “Αριστεία ΙΙ” του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς πόρους.
*Επιμέλεια κειμένου: Πασχαλίνα Γαρίδου, φοιτήτρια Πολιτικών Επιστημών
Μαρία Τσαρτσιανίδου, φοιτήτρια Πολιτικών Επιστημών
