Περί γραφής και συνείδησης [ του Παύλου Μουρουζίδη ]
Αποτελεί ισχυρή μου πεποίθηση,το ότι η δημιουργία και το γράψιμο, όπως και πάμπολλες καθημερινές δραστηριότητες (τέχνη, αναψυχή, έρωτας, παιδεία ή κοινωνική-πολιτική δραστηριότητα) αποτελούν μισοσυνειδητές, ελλιπείς,ανολοκλήρωτες απόπειρες άρσης της αλλοτρίωσης.
Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε πως έστω διαισθητικά, κινητοποιείται και γράφει κάποιος, εφόσον υποφέρει από την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει, δυσανασχετεί, ασφυκτιά και αντιδρά γράφοντας.
Η γραφή, όπως λέει κι ένας παιδικός φίλος, είναι ένα συνεχές, εν εξελίξει, ταξίδι αυτοβιογράφησης. Το προσωπικό βίωμα είναι απαραίτητη προϋπόθεση κι αφετηρία για την κατάθεση της λογοτεχνικής ματιάς, το οποίο προφανώς όμως δεν αρκεί. Το έντονο βίωμα μπορεί να κινητοποιήσει τη γραφίδα, να συγκινήσει και να παρασύρει.
Ως προς το περιεχόμενο όμως; Γιατί δεν μπορεί πχ να γράψει ένας τυπικός μεσοαστός, ο οποίος, αποχαυνωμένος και βαθιά αλλοτριωμένος αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές σχέσεις και τη συναναστροφή με όρους «διασκέδασης και δημοφιλίας»;
Παραγνωρίζουμε συχνά, πως αυτό που μεσολαβεί ανάμεσα στην εμπειρία και στην οποιαδήποτε ενέργεια, είναι αυτό που λέμε συνείδηση· κι εφόσον είμαστε κοινωνικά όντα κι όχι “θηρία ή θεοί”, είμαστε φορείς μιας κάποιας κοινωνικής συνείδησης.
Η συγγραφή, αποτελεί μέρος και της διαδικασίας ανάδυσης και διαρκούς σμίλευσης της ταυτότητας του συγγραφέα. Η ταυτότητατου κάθε συγγραφέα, όπως και κάθε ταυτότητα,αναδύεται μέσα από την οριοθέτηση, τη σταδιακά αντιτιθέμενη συσχέτισή της με τους περιορισμούς του περιβάλλοντος, διαμορφώνεται και ωριμάζει μέσα από σχέσεις σύγκρουσης, ταύτισης, αντίθεσης και σύνθεσης. Επομένως, καθημερινοί χαρακτήρες ή αγωνιστές της ζωής δεν μπορούν να αποδοθούν από αντιλήψεις που παραβλέπουν-αγνοούν πχ το μόχθο της καθημερινής ζωής, τον άχθο της βιοπάλης, ή,στα κοινωνικά ζητήματα, αγνοούν την ταξική εκμετάλλευση, ή πάλι στα ιστορικά μυθιστορήματα, αγνοούν κορυφαία ιστορικά γεγονότα. Ταυτότητα επομένως, είναι κατά βάση η όποια βαθμίδα κοινωνικής συνείδησης του καθένα μας, πέρα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα (ύφους, τεχνικής, κλπ).
Τα σκαρπίνια συμβολίζουν τηδυσβάσταχτηεργασιακή καθημερινότητα που συνθλίβει, δεν αφήνει περιθώρια όχι μόνο για κανένα μικροαστικό όνειρο ταξικής ανέλιξης, αλλά δεν αφήνει περιθώρια ούτε να ανασάνει κανείς,ούτε στοιχειωδώς να αναλάβει δυνάμεις. Τα σκαρπίνια είναι στενά, ανυπόφορα, προϋποθέτουν ανάλογα «πέλματα», τον κορσέ τους δεν τον αντέχει η εργατική, μισοταξική έστω, συνείδηση. «Κλωτσάνε» και δεν προσκυνούν την εκμεταλλευτική πραγματικότητα. Όμως, όσο κι αν εύχονταν να ατενίσουν τον κόσμο από ψηλότερα, όσο κι αν ποθούν να γλυτώσουν από την ταξική τους μοίρα,κατά βάθος την έχουν αποδεχτεί.
Οι εξαντλημένοι άνθρωποι της εργατικής τάξης όπως ο πατέρας μου, ανέχονταν κι ανέχονται, λειώνανε και λειώνουν κάθε μέρα στην σκαλωσιά της αβίωτης ζωής τους,βλαστημάνε καιξεσπούνόμως δε βαρυγκομούν, γίνονταν και γίνονται θυσία κρατώντας τα μικρά τους όνειρα στο μαντήλι που κολατσίζουν δέκα με δέκα και τέταρτο κάθε πρωί, κρατούσαν όμως και θα κρατούν την ανάσα τους τα βράδυα πάνω από την παιδική κούνια.
Θέλω να πιστεύω πως τη συγκινητική αποδοχή που έτυχαν «Τα σκαρπίνια», την οφείλουν στα δύο κύρια, διακριτά γνωρίσματα: α)στο βίωμα του γολγοθά της χαμοζωής που ασθμαίνει και αγκομαχά, στο μαγγανοπήγαδο της επιβίωσης και β) στη βαθιά ενσυναίσθηση της ταξικής φύσης αυτού του γολγοθά που ενώνει τις ζωές τη μια μετά την άλλη, σ’ αυτό το ατελείωτο κομπολόι διαδοχής των εκμεταλλευόμενων γενεών, στην ταξική ματιά των ανολοκλήρωτων πόθων, του έμμεσου αιτήματος κοινωνικής χειραφέτησης.
Κοιτώντας εκ των υστέρων τις μικρές ιστορίες της συλλογής διηγημάτων «Τα σκαρπίνια», θα τις ενέτασσα στις εξής θεματικές ενότητες: εργασία,(η εκμετάλλευσή της και οι εντός της αντιθέσεις), γυναικεία χειραφέτηση(καταπίεση και σεξισμός), και τέλος μαθητεία και νοσταλγία της πιο αγαπημένης πατρίδας, αυτής των παιδικών χρόνων, η οποία αναβλύζει από το αβίωτο παρόν, από το έδαφος της καταπίεσης, της εργασιακής μετανάστευσης κι εκμετάλλευσης.
Η ρήση του Γκράμσι: «αν δεν κατανοήσεις πραγματικούς ανθρώπους, δεν μπορείς να κατανοήσεις τι έχει πραγματική αξία», είναι νομίζω απόλυτα ταιριαστή και δηλωτική του καθημερινού μικρόκοσμου της βιοπάλης, του πλέγματος των ανθρώπινων σχέσεων. Άλλωστε, «ο άνθρωπος είναι οι κοινωνικές του σχέσεις, είναι ο κόσμος του ανθρώπου», όπως έλεγε κι ο Μαρξ.
«Τα σκαρπίνια»είναι γραμμένα με το ρεαλισμό που ίσα-ίσα υπονοεί, που ίσα-ίσα προαπεικάζειτην επιθυμία (και μόνο στιγμιαία, ίσως,για κάποιο εναλλακτικό μέλλον), που διαισθάνεται παρά οριστικά τοποθετείται.
Παραφράζοντας το γνωστό στίχο, θα έλεγα πως «τις ωραιότερες σελίδες μας, δεν τις έχουμε γράψει ακόμα». Και αυτές μπορούν να γραφούν από πιο ευαίσθητες, πιο συλλογικά δουλεμένες, πιο μάχιμες κοινωνικές συνειδήσεις και από τις γραφίδες που τις αντιστοιχούν. Εμπνεόμενες από ένα πιο γήινο, πιο κοντινό κι αναγκαίο κοινωνικό όραμα. Γιατί έτσι κι αλλιώς, όπως έλεγε και ο ρώσος λογοτέχνης Τσερνισέφσκι: «αυτό είναι το μέλλον, διακρίνετέ το, αγαπήστε το, δουλέψτε γι’ αυτό».
www.kozani.tv - www.ptolemaida.tv
