Να εισβάλουμε στη Βραζιλία για να σώσουμε τον Αμαζόνιο; (του Άρη Χατζηστεφάνου)
Ένα υποθετικό σενάριο, που παρουσίασε ένας καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, αποκαλύπτει τον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο
αντιμετωπίζουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Στις αρχές Αυγούστου ο Στέφεν Βαλτ, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, παρουσίασε ένα ελαφρώς… τραβηγμένο σενάριο στο περιοδικό Foreign Affairs: Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, με τηλεοπτικό του διάγγελμα, δίνει στον πρόεδρο της Βραζιλίας διορία μίας εβδομάδας να σταματήσει την καταστροφή του Αμαζονίου. Σε διαφορετική περίπτωση θα διατάξει το Πεντάγωνο να προχωρήσει σε ναυτικό αποκλεισμό και θα ξεκινήσει βομβαρδισμούς επιλεγμένων στόχων.
Το γεγονός ότι ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Ζαΐρ Μπολσονάρο, μοιάζει βγαλμένος από ταινία του Τζέιμς Μποντ, αποτελεί δηλαδή τον αρχετυπικό κακό που όλοι λατρεύουμε να μισούμε, σημαίνει ότι το σενάριο της εισβολής μπορεί να συγκινήσει ακόμη και ορκισμένους εχθρούς των λεγόμενων ανθρωπιστικών επεμβάσεων. Αξίζει λοιπόν να το εξετάσουμε, έστω και σαν ακαδημαϊκή άσκηση επί χάρτου.
Η πολιτική του Μπολσονάρο αποτελεί, πράγματι, τον ορισμό ενός εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, καθώς οι επιπτώσεις από την καταστροφή του Αμαζονίου απειλούν κάθε άνθρωπο σε αυτό τον πλανήτη. Η απόδειξη της προσωπικής του ευθύνης ήρθε πριν από ημέρες από δορυφορικές παρατηρήσεις της NASA.
Όπως εξηγούσε στο περιοδικό Wired ο Ντάγκλας Μόρτον, επικεφαλής του Εργαστηρίου Βιοσφαιρικών Επιστημών, «(οι πυρκαγιές) σημειώνονται κατά μήκος των διαδρόμων μεταφοράς υλικών του Αμαζονίου» και σε περιοχές όπου επετράπη πρόσφατα «ο εποικισμός και η επέκταση των καλλιεργειών». Δεν ευθύνεται δηλαδή πρωτίστως η ξηρασία, όπως ισχυρίζεται ο Μπολσονάρο. Αν προσθέσουμε σε αυτά τα στοιχεία ότι ο πρόεδρος της Βραζιλίας απέλυσε τον άνθρωπο που είχε την ευθύνη να μελετά την καταστροφή του Αμαζονίου και διέλυσε την περιβαλλοντική νομοθεσία της χώρας του, έχουμε στα χέρια μας ένα πλήρες κατηγορητήριο το οποίο θα μπορούσε να σταθεί σε διεθνές δικαστήριο.
Πρέπει να αφήσουμε όμως το υγιές μίσος μας για τον πρόεδρο της Βραζιλίας να μας οδηγήσει σε επικίνδυνες ατραπούς του Διεθνούς Δικαίου, οι οποίες αμφισβητούν την εθνική κυριαρχία, τον πυλώνα δηλαδή επάνω στον οποίο έχει στηθεί η αρχιτεκτονική του Διεθνούς Δικαίου από την εποχή των Συμφωνιών της Βεστφαλίας;
Θα πρέπει καταρχήν να θυμόμαστε ότι το μέγεθος των πυρκαγιών στον Αμαζόνιο σχετίζεται άμεσα και με την υπερθέρμανση του πλανήτη, όπως μαρτυρούν κι άλλες πυρκαγιές σε διαφορετικά σημεία του κόσμου. Εδώ όμως η ευθύνη βαραίνει περισσότερο τους πέντε βασικούς παραγωγούς αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, δηλαδή την Κίνα, τις ΗΠΑ, την Ινδία, τη Ρωσία και την Ιαπωνία. Αν μάλιστα μετρήσουμε τις ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά κάτοικο θα διαπιστώσουμε ότι ακόμη και η Ελλάδα προκαλεί πολύ μεγαλύτερη καταστροφή σε σχέση με τη Βραζιλία (6,5 τόνους/κάτοικο έναντι 2,4 τόνων/κάτοικο).
Όσο φρικιαστικό και αν είναι λοιπόν να συμφωνείς έστω και με μία φράση του Μπολσονάρο, ο πρόεδρος της Βραζιλίας έχει δίκιο όταν λέει ότι η πρόταση του Εμανουέλ Μακρόν να συζητηθεί η κρίση του Αμαζονίου στην επόμενη συνάντηση των G7, χωρίς τη συμμετοχή των χωρών της περιοχής, εκφράζει «αποικιακή λογική».
Πώς θα σταματήσουμε όμως τον Μπολσονάρο από το να καταστρέφει τον πλανήτη μας;
Ίσως ένας καλύτερος τρόπος να αντιληφθούμε την ουσία του προβλήματος είναι να το φέρουμε στη γειτονιά μας. Πώς θα αντιδρούσαν οι εργάτες στην Πτολεμαΐδα εάν με εντολή της Ε.Ε. ή της ελληνικής κυβέρνησης έφταναν στην περιοχή τους στρατιώτες ή ομάδες των ΜΑΤ που τους ανάγκαζαν να σταματήσουν τη χρήση λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρισμού; Από περιβαλλοντικής άποψης αυτή είναι η ενδεδειγμένη λύση.
Όταν όμως έχεις απέναντί σου ανθρώπους που προτιμούν να πεθαίνουν σε νεαρή ηλικία ή να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με αναπνευστικές μάσκες προκειμένου να μη χάσουν τη δουλειά τους, τα παραδοσιακά επιχειρήματα δεν έχουν καμία ισχύ. Αυτό που χρειάζεται είναι εναλλακτικές λύσεις για την επιβίωσή τους, το κόστος των οποίων θα επωμιστούν αυτοί που πραγματικά ευθύνονται για την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Η λογική όμως που επικράτησε εδώ και δεκαετίες, ακόμη και στο εσωτερικό του ΟΗΕ ή μεγάλων περιβαλλοντικών οργανώσεων, προστάτευε τη δυνατότητα των ισχυρών να συνεχίσουν να μολύνουν. Μία από τις βασικές πρόνοιες, παραδείγματος χάρη, των Συμφωνιών του Κιότο ήταν ότι οι βιομηχανικές χώρες θα μπορούσαν να αγοράζουν «δικαιώματα» εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου από υποανάπτυκτες χώρες οι οποίες δεν είχαν τη βιομηχανία να μολύνουν.
Η λογική αυτή έχει περάσει ακόμη και στην καθημερινότητα αρκετών πολιτών της Δύσης. Στο ίντερνετ μπορείς να βρεις ιστοσελίδες, όπως το carbonfund.com, στις οποίες δίνεις ορισμένα χρήματα (τα οποία μάλιστα εκπίπτουν από την Εφορία) εάν θεωρείς ότι επιβαρύνεις υπέρμετρα το περιβάλλον. Εάν παραδείγματος χάρη κάνεις πολλές υπερατλαντικές πτήσεις ή οδηγείς ένα μεγαθήριο που έχει καμινάδα εργοστασίου αντί για εξάτμιση, μπορείς να ξεπλύνεις τη συνείδησή σου δίνοντας χρήματα που σύμφωνα με τη σελίδα χρησιμοποιούνται για την προστασία του περιβάλλοντος, την οικολογική ευαισθητοποίηση (άλλων) ομάδων του πληθυσμού και (στην καλύτερη περίπτωση) ορισμένες δενδροφυτεύσεις.
Αυτό που κανένας δεν αμφισβητεί, είτε είσαι ένας απλός καταναλωτής ή μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές χώρες του πλανήτη, είναι το «δικαίωμά» σου να ρυπαίνεις. Αρκεί να έχεις τα χρήματα για να κάνεις τους άλλους να το βουλώνουν.
Υπάρχουν λοιπόν πολλά βήματα πριν αποφασίσουμε να βομβαρδίσουμε τη Βραζιλία. Άλλωστε ποιος θα τολμήσει να βομβαρδίσει έναν πρόεδρο, η εκλογή του οποίου προκάλεσε τέτοιο ενθουσιασμό στα στελέχη των μεγαλύτερων πολυεθνικών του πλανήτη.
Άρης Χατζηστεφάνου
