Καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Θρησκευτικά

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

Δελτίο τύπου εκδοθέν από την Γραμματεία του Δικαστηρίου.

Το Ελληνικό Σύστημα Απαλλαγής των Μαθητών από το Μάθημα των Θρησκευτικών Παραβιαζει την Ευρωπαϊκή Συμβαση

Η υπόθεση Παπαγεωργίου και άλλοι κατά Ελλάδας (προσφυγές αρ. 4762/18 και 6140/18 αφορούσε το υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών στα Ελληνικά σχολεία 

Με την σημερινή απόφαση του Τμήματος*, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε, ομόφωνα, ότι έχει παραβιαστεί το άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αρ. 1 (δικαίωμα στην εκπαίδευση) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ερμηνευόμενο υπό το φως του άρθρου 9 (ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκειας). 

Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρχές δεν έχουν δικαίωμα να υποχρεώνουν άτμα να αποκαλύπτουν τις πεποιθήσεις τους. Ωστόσο, το ισχύον σύστημα στην Ελλάδα για την απαλλαγή των παιδιών από το μάθημα των θρησκευτικών επιβάλλει στους γονείς να υποβάλλουν υπεύθυνη δήλωση λέγοντας ότι τα παιδιά τους δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Αυτή η προϋπόθεση επιβάλλει ένα απαράδεκτο βάρος στους γονείς, να αποκαλύψουν πληροφορίες, από τις οποίες θα μπορούσε να προκύπτει ότι οι ίδιοι και τα παιδιά τους έχουν ή δεν έχουν συγκεκριμένη θρησκευτική πεποίθηση.

Επιπλέον αυτό το σύστημα θα μπορούσε επίσης να αποτρέψει τους γονείς να υποβάλλουν αίτηση εξαίρεσης, ιδίως σε μια περίπτωση όπως των προσφευγόντων που ζουν σε μικρά νησιά όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει σε συγκεκριμένο θρήσκευμα και ο κίνδυνος του στιγματισμού είναι πολύ σοβαρότερος.

ΚΥΡΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι προσφεύγοντες είναι πέντε Έλληνες πολίτες, γονείς και παιδιά που ζουν στα μικρά Ελληνικά νησιά της Μήλου και της Σίφνου. Οι πρώτοι τρεις προσφεύγοντες είναι ο Πέτρος Παπαγεωργίου, η Αικατερίνη Μπερδέλογλου και η κόρη τους Μαρία - Ραφαέλλα Παπαγεωργίου. Οι τέταρτη και πέμπτη προσφεύγουσες είναι η Ροδόπη Αναστασιάδου και η κόρη της Σμαράγδα Ραβιόλου. 

Σύμφωνα με το Ελληνικό Σύνταγμα και άλλα νομοθετικά κείμενα, όπως η εκπαιδευτική νομοθεσία και πολλές υπουργικές αποφάσεις, το μάθημα των θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές στο δημοτικό και την μέση εκπαίδευση.

Τον Ιούλιο του 2017, οι προσφεύγοντες ζήτησαν από το Συμβούλιο της Επικρατείας να ακυρώσει δύο πρόσφατες υπουργικές αποφάσεις [Σ.τ.Μ.: του Γαβρόγλου] που καθόριζαν το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος των θργησκευτικών για το σχολικό έτος 2017/18. Κατά τον χρόνο αυτόν, η Μαρία Ραφαέλα Παπαγεωργίου ήταν στην τρίτη και τελευταία τάξη του Λυκείου Μήλου, ενώ η Σμαράγδα Ραβιόλου ήταν στην τετάρτη δημοτικού του Δημοτικού Σχολείου Σίφνου.

Οι προσφεύγουσες ζήτησαν να εξεταστεί η υπόθεσή τους με την κατεπείγουσα διαδικασία ενώπιον της αρχής της νέας σχολικής χρονιάς, αλλά το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε το αίτημά τους λόγω έλλειψης σημασίας.

Το δικαστήριο δεν δίκασε καν την υπόθεσή τους, καθώς η αρχική ακρόαση αναβαλλόταν συνέχεια μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2018, χρόνο κατά τον οποίο η σχολική χρονιά είχε ήδη τελειώσει. 

Στις προσφυγές τους οι προσφεύγοντες ανέλυσαν εκτενώς τον ισχυρισμό ότι η διαδικασία απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών ήταν αντίθετη στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση.

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

Οι προσφεύγοντες γονείς ισχυρίστηκαν ότι εάν ήθελαν να απαλλαγούν οι κόρες τους απο το μάθημα των θρησκευτικών έπρεπε να δηλώσουν ότι δεν ήταν Χριστιανές Ορθόδοξοι. Περαιτέρω, προσέφυγαν διότι ο διευθυντής του σχολείου θα έπρεπε να διακριβώσει εάν οι δηλώσεις ήταν αληθείς και οι δηλώσεις αυτές θα τηρούνταν στα σχολικά αρχεία. Επικαλέστηκαν ιδίως το άρθρο 9 (ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας) καθώς και το άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου αρ. 1 (δικαίωμα στην εκπαίδευση). 

Οι προσφυγές υποβλήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις 5 και στις 8 Ιανουαρίυο 2018 αντίστοιχα.

Η απόφαση εκδόθηκε από Τμήμα επτά δικαστών με την εξής σύνθεση:

Ksenija Turković (Κροατία), Πρόεδρος,
Λίνος Αλέξανδρος Σισιλιάνος (Ελλάδα),
Aleš Pejchal (Δημοκρατία της Τσεχίας),
Armen Harutyunyan (Αρμενία),
Pere Pastor Vilanova (Ανδόρα),
Tim Eicke (Ηνωμένο Βασίλειο),
Jovan Ilievski (Βόρεια Μακεδονία),

και την Renat Degener, αναπληρώτρια Γραμματέα του Τμήματος.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ 

Το Δικαστήριο αποφάσισε να εξετάσει την προσφυγή των προσφευγόντων από το εναρκτήριο σημείο του άρθρου 2 του πρωτοκόλλου αρ. 1 της Σύμβασης που δίνει στους γονείς το δικαίωμα να αξιώνουν σεβασμό του Κράτους για τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις τους κατά την διδασκαλία του θρησκεύματος. Η διάταξη διαβάστηκε επίσςη υπο το φως του άρθρου 9 της Σύμβασης που εγγυάται στους μαθητς το δικαίωμα σε μια εκπαίδευση που σέβεται το δικαίωμά τους να πιστεύουν ή να μην πιστεύουν. 

Αρχικά, το Δικαστήριο έκρινε ότι το βασικό θέμα της υπόθεσης ήταν ότι εάν οι προσφεύγοντες γονείς ήθελαν να απαλλαγούν τα παιδιά τους από το μάθημα των θρησκευτικών θα ήταν υποχρεωμένοι να υποβάλουν μια υπεύθυνη δήλωση που να αναφέρει ότι τα παιδιά δεν ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι.

Ένας τέτοιος μηχανισμός - ή η επιλογή της παρακολούθησης ενός μαθήματος με υποκατάστατο αντικείμενο - προβλέπεται από σχεδόν όλα τα κράτη μέλη. Ωστόσο, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, αυτό που είχε σημασία ήταν εάν οι προϋποθέσεις απαλλαγής, δηλαδή εξαίρεσης, μπορούσαν να επιβάλλουν ένα απαράδεκτο βάρος στους γονείς, για παράδειγμα επιβάλλοντάς τους να αποκαλύψουν στις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις τους. 

Το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτό συνέβαινε με τους προσφεύγοντες γονείς θα είχαν αναγκαστεί να υποβάλουν υπεύθυνη δήλωση από την οποία θα προέκυψε ότι οι ίδιοι και τα παιδιά τους είχαν ή δεν είχαν συγκεκριμένη θρησκευτική πεποίθηση.

Πράγματι, κατά το ισχύον σύστημα στην Ελλάδα για την απαλλαγή των παιδιών από το μάθημα των θρησκευτικών θέτει σε κίνδυνο την αποκάλυψη ευαίσθητων πτυχών της ιδιωτικής ζωής των προσφευγόντων. Το σύστημα μπορεί να τους αποτρέψει απο το να υποβαλουν ένα τέτοιο αίτημα, καθώς περιλαμβάενι ότι ο διεθυντής του σχολείου πρέπει να διακριβώσει την πληροφορία για την υπεύθυνη δήλωση και να την διαβιβάσει στον εισαγγελέα στην περίπτωση που διαπιστωθεί ανακρίβεια. Το ενδεχόμενο δίλημμα κορυφώνεται στην περίπτωση των προσφευγόντων που ζουν σε μικρά νησιά, στα οποία η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει σε συγκεκριμένο θρήσκευμα και ο κίνδυνος στιγματισμού είναι πολύ μεγαλύτερος από ό,τι σε μια μεγάλη πόλη. Περαιτέρω, όπως σημείωσαν οι προσφεύογοντες, δεν προσφέρονται άλλα μαθήματα για τους μαθητές που απαλλάσσονται, το οποίο σημαίνει ότι θα είχαν χάσει ώρες διδασκαλίας μόνο και μόνο λόγω των δηλωθέντων πεποιθήσεώ ντους. 

Επισημαίνοντας ότι οι αρχές δεν έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν στην σφαίρα της ατομικής συνείδησης για να επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις των ατόμων ή να τους αναγκάζουν να αποκαλύψουν τις πεποιθήσεις τους, το Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 2 του πρωτοκόλλου αρ. 1, ερμηνευόμενο υπό το φως του άρθρου 9 της Σύμβασης.

ΔΙΚΑΙΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ (ΑΡΘΡΟ 41) 

Το Δικαστήριο έκρινε ότι Ελλάδα πρέπει να καταβάλει 8.000 ευρώ για μη περιουσιακη ζημία από κοινού στους τρεις πρώτους προσφεύγοντες και το ίδιο ποσό, από κοινού στην τέταρτη και πέμπτη προσφεύγουσα. Επιδίκασε 6.566,52 ευρω στους πρώτους τρεις προσφεύγοντες για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.

Η απόφαση είναι διαθέσιμη μόνο στα Αγγλικά.
___
Αυτό το δελτίο τύπου είναι έγγραφο της Γραμματείας. Δεν δεσμεύιε το Δικαστήριο. Διατάξεις, αποφάσεις και περαιτέρω πληροφορίες για το Δικαστήριο είναι διαθέσιμες στο www.echr.coe.int. Για να λάβετε τα δελτα τύπου του Δικαστηρίου παρακαλούμε εγγραφείτε εδώ: www.echr.coe.int/RSS/en ή ακολουθήστε μας στο Twitter @ECHRpress

To Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ιδρύθηκε στο Στρασβούργο από τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης το 1959 προκειμένου να εξετάζει ισχυριζόμενες παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950.

*Σύμφωνα με τα άρθρα 43 και 44 της Σύμβασης, αυτή η απόφαση Τμήματος δεν είναι τελική. Εντός διαστήματος τριών μηνών από την έκδοσή της, κάθε ενδιαφερόμενος διάδικος σε αυτή την υπόθεση μπορεί να ζητήσει την παραπομπή της στο Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως. Εάν υποβληθεί τέτοια αίτηση, μια σύνθεση από πέντε δικαστές θα αποφασίσει εάν η υπόθεση θα πρέπει να παραπεμφθεί για περαιτέρω εξέταση. Σε αυτή την περίπτωση, η υπόθεση θα δικαστεί με ακροαματική διαδικασία στο Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως και θα εκδοθεί τελική απόφαση. Εάν απορριφθεί το αίτημα, η απόφαση του Τμήματος θα κηρυχθεί τελική την ίδια ημέρα. Όταν μια απόφαση καθίσταται τελική, διαβιβάζεται στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλιου της Ευρώπης για την εποπτεία της εκτέλεσής της. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εκτέλεση της αποφασης: www.coe.int/t/dghl/monitoring/execution.