Η ταινία που περίμεναν όλοι οι Αρμένιοι

ΑΠΟΣΤΟΛΗ Της Λήδας Γαλανού

Τον Αύγουστο ο Φατίχ Ακίν, ο Γερμανός σκηνοθέτης τουρκικής καταγωγής, ταινιών σαν το «Head-On» και το «Soul Kitchen», έδωσε συνέντευξη στην τουρκική εβδομαδιαία εφημερίδα Agos, μιλώντας για το τελευταίο του πόνημα, ένα φιλμ που καταπιάνεται με τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, συζητήθηκε για το Φεστιβάλ Κανών αλλά επιλέχθηκε τελικά από το Φεστιβάλ Βενετίας, όπου κι έκανε την πρεμιέρα του, λίγους μήνες πριν από την 100ή ιστορική επέτειο. Μόλις η συνέντευξη δημοσιεύτηκε, τέσσερις μήνες αφότου, απρόσμενα και για πρώτη φορά, ο Ταγίπ Ερντογάν είχε αποδώσει συλλυπητήρια στις οικογένειες του ενάμισι εκατομμυρίου θυμάτων της γενοκτονίας, τουρκική εθνικιστική οργάνωση δημοσίευσε το ακόλουθο μήνυμα: «Απειλούμε ανοιχτά την εφημερίδα Agos, τους Αρμένιους φασίστες και τους υποτιθέμενους ανθρώπους του πνεύματος.

 

Αυτή η ταινία δεν θα προβληθεί ούτε σε μια αίθουσα στην Τουρκία. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις φορώντας τα λευκά μας κασκέτα και κρατώντας σημαίες του Αζερμπαϊτζάν». Τα «λευκά κασκέτα» αναφέρονται στη δολοφονία του Τουρκο-Αρμένιου δημοσιογράφου και αρχισυντάκτη της Agos, Χραντ Ντινκ το 2007, μέρα-μεσημέρι στην Κωνσταντινούπολη, από τον πληρωμένο δολοφόνο Ογκούν Σαμάστ, ο οποίος φορούσε λευκό κασκέτο.Σ’ ένα κατάμαυρο κομμάτι της Ιστορίας, που παραμένει ταμπού στην τουρκική πολιτική σκηνή και κοινωνία, ένα θέμα που ελάχιστοι έχουν τολμήσει να θίξουν στη mainstream τέχνη από φόβο, το «The Cut» έρχεται ν’ απαντήσει με το οδοιπορικό, γεωγραφικό, θρησκευτικό και φιλοσοφικό, ενός ανθρώπου που γνώρισε τη φρίκη και κράτησε την πίστη του – αν όχι στον Θεό, σίγουρα στην αγάπη. Τόσο η ίδια η ταινία όσο και οι δηλώσεις του Φατίχ Ακίν στη συνέντευξη Τύπου, ωστόσο, αποδείχτηκαν πολιτικά αδύναμες.Στη Μαρντίν του 1915 ο Ναζαρέτ Μανουγκιάν είναι ένας φιλήσυχος σιδεράς, οικογενειάρχης, πατέρας δίδυμων κοριτσιών. Οι Τούρκοι αστυνομικοί τον συλλαμβάνουν νύχτα, μαζί κι όλους τους Αρμένιους άντρες της πόλης του και τον οδηγούν σε απάνθρωπα κάτεργα στην έρημο της Συρίας, εκεί όπου οι γυναίκες και κόρες υποβάλλονται σε πεζοπορίες με βέβαιο προορισμό τον θάνατο. Ο Ναζαρέτ, από καθαρή τύχη, επιβιώνει της σφαγής της ομάδας του και ξεκινά μια οδύσσεια για να ξαναβρεί τις κόρες του, που μαθαίνει ότι είναι ζωντανές.

 

Το ταξίδι του θα τον πάει από τη Μεσοποταμία στην Κούβα και στη Βόρεια Ντακότα, θα κρατήσει χρόνια, θα είναι επώδυνο με κάθε τρόπο, αλλά θα έχει για φάρο την αγάπη, που θα υπερνικήσει. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ο Ταχάρ Ραχίμ του «Προφήτη», σιωπηλά, μια και ο ήρωας σύντομα χάνει την ομιλία του, μοιάζει όπως πάντα ζεστός κι εκφραστικός.Το «The Cut», ωστόσο, παραδίνεται με ευκολία στο κλισέ σύμπαν του μελοδράματος, επικαλούμενο όλα τα κόλπα, από βιασμούς αδύναμων γυναικών μέχρι θαύματα, ακραίες υπερβολές και προβλέψιμο σενάριο. Η ταινία συγκινεί, έστω αντανακλαστικά και με υποβοήθημα τη γνώση της Ιστορίας, αλλά η μορφή ενός ιστορικού έπους δεν ευνοεί τα σκηνοθετικά ταλέντα του Φατίχ Ακίν.Με τον ίδιο, επίπεδο τρόπο, ο Ακίν μίλησε και στη συνέντευξη Τύπου: η πολιτική ορμή που έχει δείξει στο παρελθόν ήταν άφαντη.«Ακολούθησα την τακτική του λαθρεμπορίου», είπε. «Ηθελα να μοιραστώ κάποιες ιδέες με το κοινό στην Τουρκία, να δημιουργήσω συμπάθεια για τον ήρωα, για την ιστορία του, αλλά να φτάσω και στο κοινό που μπλοκάρει οτιδήποτε έχει να κάνει με την αρμενική εθνικότητα, ήθελα να σβήσω το όριο της ταυτότητας. Το ένα τρικ ήταν να παραλληλίσω την ιστορία του Ναζαρέτ με τη γενοκτονία των Ινδιάνων και να προτείνω αυτή την ιδέα. Προσπαθώ να κρατώ τους κανόνες του κινηματογραφικού είδους με το οποίο δουλεύω κάθε φορά, γιατί θέλω τις ταινίες μου να τις βλέπει ο κόσμος, αλλά είμαι ένας auteur, δεν μπορώ να το αλλάξω αυτό, και θέλησα να συνδέσω σε μια ταινία μια ιστορία κατατρεγμού με ένα ανθρώπινο ταξίδι. I’m an auteur, man…».Ο Σιμόν Αμπκαριάν, Αρμένιος ηθοποιός που κρατά έναν δεύτερο ρόλο στο φιλμ, ήταν εκείνος που απηύθυνε κατά πρόσωπο την πολιτική σημασία τού «The Cut»: «Υπάρχουν ελάχιστες ταινίες για την αρμενική γενοκτονία. Η ταινία του Φατίχ είναι η ταινία που περίμεναν οι Αρμένιοι εδώ και χρόνια, που έλεγαν πότε επιτέλους θα μιλήσει κάποιος γι’ αυτό στο σινεμά.

 

Πήρε καιρό. Πήρε καιρό και για τους ίδιους τους Αρμένιους: η πρώτη γενιά μετά τη σφαγή αγωνίστηκε για να επιβιώσει, η δεύτερη για να ζήσει, η τρίτη τώρα αγωνίζεται για να διεκδικήσει την αναγνώριση της γενοκτονίας. Η τουρκική κυβέρνηση πάντα γνωρίζει τι λέγεται στο σινεμά για την Αρμενία και το τουρκικό λόμπι το εμποδίζει όποτε μπορεί. Εξάλλου (γελώντας), δεν είναι γκλάμορους να κάνεις ταινία στα βάθη της Ανατολίας με ήρωες με τουρμπάνια και μουστάκια».Ισως γι’ αυτό και ο Φατίχ Ακίν επέλεξε οι Αρμένιοι στην ταινία του να μιλούν… αγγλικά, μειώνοντας τις τεχνικές δυσκολίες μιας ταινίας σε αρμενική γλώσσα και αυξάνοντας την εμβέλειά της. «Δεν επέλεξα τ’ αγγλικά για λόγους μάρκετινγκ», εξήγησε ωστόσο. «Είμαι καλλιτέχνης, θέλω να ελέγχω τι σκηνοθετώ, τον διάλογο των ηθοποιών. Δεν μιλάω αρμενικά, αλλά αγγλικά μιλάω. Ο Μπερτολούτσι έκανε τον “Τελευταίο Αυτοκράτορα” στα αγγλικά, στον “Πιανίστα” του Πολάνσκι οι Πολωνοί μιλούν αγγλικά και οι Γερμανοί γερμανικά. Δεν εφηύρα αυτόν τον κανόνα. Το σημαντικό είναι, όταν είμαι στο πουθενά και σκηνοθετώ κι ο ηθοποιός δίνει μια απίθανη ερμηνεία, να μπορώ να την καταλάβω και να την κρατήσω. Δεν θέλω να έρθει ένας δάσκαλος γλώσσας και να πει ναι, ωραία, αλλά η προφορά δεν ήταν καλή. Επίσης, αν μιλούσαν αρμενικά, σε ποια διάλεκτο θα το έκαναν; Θα ήταν πολύ μπερδευτικό».Το θετικό, βέβαια, αποτέλεσμα της ταινίας είναι ότι ο διεθνής Τύπος αυτές τις μέρες θ’ ασχολείται εντατικά με την τραυματισμένη ιστορία της Αρμενίας – έστω κι αν ο Φατίχ Ακίν κρατά, προς το παρόν, τη γνώμη του για τον εαυτό του. Το «The Cut» θα βγει στις ελληνικές αίθουσες με τη νέα σεζόν, από τη Rosebud 21.…………………………………………….Virtual ΤρίερΚαι ξαφνικά, την ώρα που η Σαρλότ Γκενσμπούργκ και ο Στέλαν Σκάρσγκαρντ απαντούσαν σε ερωτήσεις δημοσιογράφων για το «Nymphomaniac» (προβλήθηκε στη Βενετία μια νέα εκδοχή 5,5 ωρών με το director’ s cut), να σου και ο σκηνοθέτης. Μα αυτός δεν είχε πει ότι τέρμα οι συνεντεύξεις Τύπου μετά το φιάσκο στις Κάνες το 2011, που κατέληξε στην αποπομπή του από το φεστιβάλ; Ε, αυτή τη φορά ο Τρίερ συμμετείχε μέσα από ένα λάπτοπ. Εξήγησε γιατί πρόσθεσε μια σκηνή έκτρωσης, που είχε αφαιρέσει για να βρει παγκόσμια διανομή. Χαρακτήρισε τον εαυτό του «μαζοχιστή» και επέμεινε ότι αυτή η ταινία δεν του έμαθε τίποτα καινούργιο πάνω στη γυναικεία σεξουαλικότητα. «Τα ήξερα ήδη όλα».