Ο Γιώργος Χουρμουζιάδης για τη χορηγία στο χώρο του πολιτισμού (2007)
Το παράδειγμα του Γιώργου Χουρμουζιάδη και ο λόγος του μπορούν να εμπνεύσουν τους νέους επιστήμονες και τους ανθρώπους που έχουν συνείδηση των προβλημάτων του πολιτισμού.
Αντί για άλλο σχόλιο σχετικά με τις ανακοινώσεις του υπουργού Πολιτισμού για την αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο χρηματοδότησης των μουσείων, παραθέτουμε τα παρακάτω λόγια που ακούστηκαν στη Βουλή το 2007 για το θέμα της πολιτιστικής χορηγίας.
Στην αρχαιότητα, στο όνομα του θεσμού της χορηγίας που ήταν ένας από τις τέσσερις λειτουργίες - την τριαρχία, τη γυμνασιαρχία και τη σίτιση - η πολιτεία ανέθετε σχεδόν υποχρεωτικά σ’ αυτούς που είχαν την οικονομική δυνατότητα να βοηθήσουν στην οργάνωση του χορού μιας τραγωδίας. Και αυτοί τιμούνταν, αναγνωριζόταν η προσφορά τους στην αρχαία δημοκρατία, μόνο στην περίπτωση που κέρδιζε η τραγωδία της οποίας το χορό χρηματοδοτούσε ο χορηγός. Δηλαδή, ο χορηγός δεν ήταν εξ ορισμού ένα τιμώμενο πρόσωπο. Όμως, ήταν ένα τιμώμενο πρόσωπο όταν η χορηγία του έπαιρνε το βραβείο. Μάλιστα, υπάρχει η πληροφορία ότι και ο Περικλής ήταν χορηγός μιας τραγωδίας που δεν είχε βραβευτεί και γι’ αυτό είναι γνωστός ως πολιτικός και όχι ως χορηγός.
Η άλλη διαφορά είναι ότι εκτός απ’ αυτήν την τιμητική αναγνώριση ενός βραβευμένου χορηγού, δεν υπήρχαν άλλα ανταλλάγματα, όπως είναι αυτά τα οποία είναι καθαρά χρηματιστικά, η φορολογική απαλλαγή, η κοινωνική προβολή και η διαφημιστική σχεδόν προβολή του χορηγού. Τουλάχιστον, δεν αναφέρονται από τις γραπτές πηγές που αναφέρονται στο θεσμό της χορηγίας και μάλιστα στον τον ίδιο το Θουκυδίδη που αναφέρεται σ’ αυτόν το θεσμό.
Η δεύτερη παρατήρηση αφορά τη γενικότερη άποψη, δηλαδή ότι πραγματικά το Υπουργείο Πολιτισμού, η πολιτεία, πρέπει να φροντίζει, να στηρίζει οικονομικά, να χρηματοδοτεί τον πολιτισμό. Στο κάτω-κάτω, αυτό το πράγμα είναι συνταγματική επιταγή.
Όμως, το νομοσχέδιο το οποίο συζητάμε μοιράζει αυτήν τη φροντίδα της χρηματοδότησης, της υποστήριξης ανάμεσα στην πολιτεία και στο κεφάλαιο, στους ανθρώπους που έχουν την οικονομική δυνατότητα. Μάλιστα, θα έλεγα - χωρίς αυτό να είναι ευφυολόγημα - ότι θα μπορούσε κάποιος να το χαρακτηρίσει αυτό ίσως ως μια ιδιόρρυθμη Σ.Δ.Ι.Τ., δηλαδή σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.
Υπάρχει, όμως, και μια διαφορά αρκετά χαρακτηριστική και, θα έλεγα, οδυνηρή. Στην περίπτωση της Σ.Δ.Ι.Τ. στο νομοσχέδιο που είχε ψηφιστεί από τη Βουλή υπήρχε από τη μια μεριά το κεφάλαιο, τα χρήματα του ιδιώτη και από την άλλη πλευρά τα χρήματα της πολιτείας. Ήταν μια σύμπραξη χρημάτων, με αποτέλεσμα την κατασκευή ενός έργου, ενός δρόμου.
Όμως, στην περίπτωση της χορηγίας που συζητάμε και - επαναλαμβάνω - για μένα είναι το οδυνηρό από τη μια πλευρά συμμετέχει ο ιδιώτης με το κεφάλαιο και από την άλλη πλευρά η πολιτεία με τον πολιτισμό. Δηλαδή γίνεται μια σύμπραξη κεφαλαίου και πολιτισμού. Δεν χρειάζεται κάποιος να προσεγγίσει αυτό το σημείο ιδεολογικά. Να το παραδεχθεί. Από τη μια πλευρά το χρήμα, η οικονομική δυνατότητα και από την άλλη ο πολιτισμός.
Νομίζω ότι μέσα απ’ αυτήν την σύμπραξη αυτών των ανόμοιων στοιχείων προκαλείται αυτό που λέμε «μετατροπή του πολιτιστικού προϊόντος σε οικονομικό προϊόν», επομένως, σε εμπόρευμα. Δηλαδή αναπτύσσεται μία σύμπραξη μέσα από την οποία υπάρχει ο αγοραστής και ο πωλητής, ο αγοραστής και ο πελάτης. Και όταν μιλούμε γι’ αυτά τα δύο στοιχεία, στο μυαλό μας έρχεται, βέβαια, το εμπόρευμα.
Από εκεί προκύπτει και ο χαρακτηρισμός ότι μέσα απ’ αυτό το νομοσχέδιο γίνεται προσπάθεια να υποστηριχθούν οι διαδικασίες της παραγωγής του πολιτισμού. Αυτό κανείς δεν το αμφισβητεί. Όμως, δεν μπορεί να παραβλέψει αυτήν την εμπορευματοποίηση του πολιτιστικού προϊόντος. Μερικά πράγματα, μερικοί χαρακτηρισμοί μπορεί επιστημονικά να κρίνονται ή να προσεγγίζονται με διαφορετικό τρόπο. Όμως, λογικά δεν γίνεται διαφορετικά. Έτσι είναι. Αυτήν τη στιγμή ο πολιτισμός, μέσα απ’ αυτό το νομοσχέδιο, τίθεται στη διάθεση των οικονομικά δυνατών να υποστηρίξουν τον πολιτισμό.
Και όταν, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, τελικά μια κοινωνική αξία, όπως ο πολιτισμός - γιατί είναι μια κατ’ εξοχήν κοινωνική αξία - μετατρέπεται σε εμπόρευμα μέσα σε αυτήν τη μετατροπή, κατά τη διάρκεια της μετατροπής αναδεικνύονται οι λογικές και οι «αξίες» του εμπορίου: ο ανταγωνισμός, το κέρδος, η διαφήμιση. Αυτό τελικά σημαίνει ότι ο πολιτισμός πρέπει να είναι το κτήμα ενός λαού. Γιατί συνηθίσαμε να λέμε ότι πολιτισμός είναι μόνο η καλλιτεχνική δημιουργία, το καλλιτεχνικό προϊόν. Όμως, όλοι μας - ήδη αρχίσαμε να το παραδεχόμαστε - λέμε στις ομιλίες μας ότι ο λαός παράγει πολιτισμό με την καθημερινή συμπεριφορά του, με την αντιμετώπιση των προβλημάτων του, με την πορεία της διεκδίκησης κάποιου αιτήματός του. Όλα αυτά είναι η διαδικασία παραγωγής του πολιτισμού.
Άρα, μέσα απ’ αυτήν τη διαδικασία της χρηματοδότησης, της χορηγίας, τελικά, αυτό που - επαναλαμβάνω - πρέπει να ανήκει, να είναι δικαίωμα ή να είναι το συμπλήρωμα του υποκειμένου του ελληνικού λαού γίνεται ένα οικονομικό εργαλείο στα χέρια αυτού που έχει τη δυνατότητα ν’ αντιμετωπίζει τα πράγματα.
Και μέσα απ’ αυτήν τη λογική εξήγηση είπε η κ. Καρύδη ότι δεν ασκεί πολιτική. Ασκεί πολιτική. Ο χρηματοδότης ασκεί πολιτική. Να κάνουμε μια αλλαγή. Πείτε ότι ο χορηγός δεν ήταν ο επώνυμος οικονομικά δυνατός αλλά ήταν το Υπουργείο. Μέσα από την χρηματοδότηση θα ασκούσε πολιτική. Άρα και ο οποιοσδήποτε χρηματοδότης είτε είναι φυσικό πρόσωπο, είτε είναι όργανο, θεσμός, ασκεί πολιτική. Και στο τέλος, αυτό από την ιστορία αποδεικνύεται, ξέρουμε τον Μαικήνα, τον χορηγό, τον χρηματοδότη. Ποιους χρηματοδότησε όμως δεν ξέρουμε. Άρα μέσα από την συνολική διαδικασία η οποία κατατρώει τελικά ορισμένες ευγενείς πράξεις στο τέλος θα επιζήσει το όνομα του χορηγού, του μεγάλου ευεργέτη και όχι του ευεργετούμενου, του ευεργετηθέντος. Και υπάρχει κίνδυνος να χαθούν ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών, μεγάλων πολιτιστικών παραγωγών και να θυμόμαστε μόνο τον χρηματοδότη. Άρα ασκεί πολιτική ο χρηματοδότης.
Και το πρόβλημα δεν είναι αν ασκεί. Στο τέλος μπορούμε να πούμε ότι «ναι, γιατί μας πειράζει ν’ ασκήσει πολιτική ένας ιδιώτης την στιγμή που η άσκησή του αυτή θα συνεπάγεται την υποστήριξη της πολιτιστικής διαδικασίας». Ναι, αλλά δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο χορηγός επιλέγει ποια πολιτιστική δραστηριότητα θα χρηματοδοτήσει. Και μέσα στο νομοσχέδιο - δεν ξέρω αν από τις προσθήκες και τις βελτιώσεις υπάρχει αυτό το πράγμα - δεν λέγεται αν τελικά επιβάλλονται ή ορίζονται εν πάση περιπτώσει μέσα από το Συμβούλιο των Χορηγιών ή το Γραφείο τα κριτήρια με βάση τα οποία ο χορηγός επιλέγει. Από την στιγμή, λοιπόν, που δεν είναι γνωστά τα κριτήρια με βάση τα οποία γίνεται η επιλογή του χώρου της δραστηριότητας που θα χρηματοδοτήσει ο ιδιώτης άρα αφήνεται το πολιτιστικό προϊόν, η διαδικασία παραγωγής του στην ελεύθερη επιλογή του χρηματοδότη.
Άρα, δεν είναι δύσκολο να αποδείξει κάποιος ότι ναι - επαναλαμβάνω όπως είπα πριν από λίγο - αυτό το νομοσχέδιο έχει αυτό το σκοπό να βοηθήσει τον πολιτισμό. Αλλά βοηθώντας τον την ίδια στιγμή τον αφήνει στην ανεξέλεγκτη επιλογή του χρηματοδότη, του ιδιώτη να το κάνει - επιτρέψτε μου την πολύ απλοϊκή έκφραση - ό,τι θέλει. Και έτσι ένα οικονομικό μέγεθος, μια οικονομική δυνατότητα ενός φυσικού προσώπου ενός ιδιώτη, τελικά να μετατρέπεται σε ηθική αξία. Γιατί μέσω της χρηματοδότησης όπως λέει σαφώς το νομοσχέδιο προβάλλεται κοινωνικά. Γίνεται ένα τιμώμενο πρόσωπο. Και χωρίς βέβαια - αυτό ας το βάλλουμε σε παρένθεση, κυρία Πρόεδρε - να ξέρουμε και τα χρήματα αυτά με τα οποία ο επίδοξος, ο δυνάμει χορηγός, από πού και πώς τελικά τα έχει αποκτήσει.
Και αν το νομοσχέδιο αυτό, οι ρυθμίσεις του, περιορίζονταν μόνο στα οφέλη τα οποία απολαμβάνει ο χορηγός ενδεχομένως και οι δικές μας παρατηρήσεις να είχαν άλλο χαρακτήρα. Αλλά δεν είναι αυτό όμως. Το νομοσχέδιο αυτό δεν προβλέπει τους τρόπους με τους οποίους ο χορηγός κοινωνικά γίνεται αποδεκτός ως ευεργέτης, αλλά την ίδια στιγμή μέσα από την δραστηριότητα που του επιτρέπει το νομοσχέδιο και μάλιστα όπως είπα πριν από λίγο μέσα από μια ελεύθερη επιλογή και μάλιστα όπως είπα πριν από λίγο χωρίς να το ξέρει η πολιτεία, χωρίς να ξέρει ο κόσμος τα κριτήριά του, επηρεάζεται το πολιτιστικό προϊόν.
Θα ήθελα να κλείσω λέγοντας το εξής: Δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει ότι τελικά βλέπουμε κάθε μέρα μία από τις κοινωνικές δραστηριότητες να πηγαίνει στα χέρια του ιδιώτη. Η υγεία, η παιδεία - συζητείται τις τελευταίες ημέρες με ποιο τρόπο τελικά θα πάει στα χέρια του ιδιώτη - οι επικοινωνίες, η ενέργεια και τελικά και ο πολιτισμός.
Είπε η κ. Καρύδη, με μία συγκίνηση έχω στα χέρια μου αυτό το νομοσχέδιο. Κι εγώ προέρχομαι από ένα χώρο όπου τελικά το βασικό ερευνητικό αντικείμενο είναι ο πολιτισμός. Και θα ήμουν κι εγώ συγκινημένος εάν τελικά είχαμε στα χέρια μας και συζητούσαμε ένα νομοσχέδιο, το οποίο μας ανακοίνωνε τους τρόπους με τους οποίους το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδοτεί τον πολιτισμό, για ν’ αναπτυχθεί όπως πρέπει. Δυστυχώς, όμως, δεν γίνεται αυτό, αλλά μας ανακοινώνει με ποιο τρόπο ο ιδιώτης θα πάρει το δικαίωμα να χρηματοδοτήσει τον πολιτισμό.
Ευχαριστώ.
_________________
Από την ομιλία του Γιώργου Χουρμουζιάδη στη Βουλή στις 9 Ιανουαρίου 2007 στη συζήτηση επί της αρχής του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Πολιτισμού: «Πολιτιστική Χορηγία».
Πηγή: Πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων
***
Πηγή: http://kommon.gr/
