Επικίνδυνες κεραίες και κριτικός γραμματισμός
Δημοσιεύτηκε: Κυριακή, 9 Νοεμβρίου 2014 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΑΚΑΛΟΥ
ομότιμου καθηγητή Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Στην αρχή της εβδομάδας βρέθηκα στα δικαστήρια ως μάρτυρας υπεράσπισης μερικών εκατοντάδων παιδιών που φοιτούν σε σχολεία της Πυλαίας. Οχι, η υπόθεση δεν αφορούσε καταλήψεις σχολείων, αφορούσε την εγκατάσταση κεραίας κινητής τηλεφωνίας στη στέγη χαμηλής οικίας που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τους χώρους διδασκαλίας, άθλησης και παιχνιδιού των παιδιών. Ενάντια στην πράξη αυτή άσκησαν προσφυγή οι γονείς των παιδιών, οι περίοικοι και ο δήμος Πανοράματος, επειδή δικαιολογημένα φοβούνται σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής βρέθηκα γι’ άλλη μια φορά μπροστά στο κυρίαρχο πολιτικό φαινόμενο της εποχής μας: τη δύναμη που έχουν οι μεγάλες εταιρίες του πλανήτη να επηρεάζουν προς όφελός τους αποφάσεις στο πεδίο της πολιτικής και να τις παρουσιάζουν ταυτόχρονα σαν δήθεν να θεμελιώνονται σε επιστημονικά πορίσματα και να μην επιδέχονται ούτε κριτική ούτε αμφισβήτηση, παρά μόνον από αδαείς αντιπάλους της επιστήμης και της τεχνολογικής προόδου. Πρόκειται για μια πολιτική, που θεοποιεί το κέρδος των εταιριών και, όταν και όπου επιβάλλεται, πληρώνεται με το ύψιστο κόστος: τη θυσία ανθρώπινων ζωών.
Η αλήθεια είναι ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η εταιρία παραβίασε ακόμη και τον – ιδιαίτερα ευνοϊκό για τις εταιρίες- νόμο που ισχύει στη χώρα μας, και συνεπώς μάλλον αυτονόητη μπορεί να θεωρείται η δικαστική απόφαση. Ομως ποιο είναι το συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερες γειτονιές, και ανάμεσά τους πολλές με σχολεία και παιδικούς σταθμούς; Ας δούμε τα πράγματα.
Για την εγκατάσταση των κεραιών κινητής τηλεφωνίας υπάρχουν νόμοι που προβλέπουν μια ελάχιστη απόσταση από τις κατοικημένες περιοχές και ιδιαίτερα από χώρους όπου ζουν ευάλωτα άτομα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα μικρά παιδιά, καθώς βρίσκονται ακόμη στην ανάπτυξή τους. Η απόσταση ορίζεται λαμβάνοντας υπόψη την ένταση της κεραίας και το χρόνο παραμονής των ανθρώπων μέσα στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο της. Το ερώτημα που αναφύεται είναι: εάν πρόκειται για ένα τόσο απλό θέμα, γιατί πλήθος επιστημονικών ενώσεων και πολιτικών θεσμικών οργάνων, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ευρωκοινοβούλιο, αντιδρούν τόσο επίμονα;
Η απάντηση είναι σχετικά εύκολη. Οι εταιρίες, και μαζί τους πολλές κυβερνήσεις αλλά όχι όλες, αποδέχτηκαν τη λογική και τις προτάσεις μιας ομάδας επιστημόνων με το όνομα «Διεθνής Επιτροπή για την Προστασία Από Μη Ιονίζουσες Ακτινοβολίες». (Παρεμπιπτόντως: αντίθετα από τους συνειρμούς που υποβάλλει η ονομασία, πρόκειται για μια ΜΚΟ, και όχι για μια επιτροπή, της οποίας τα μέλη ορίζονται από κάποια αντιπροσωπευτικά σώματα). Αυτό που διαφοροποιεί τη συγκεκριμένη οργάνωση από τη μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων και των επιστημονικών ενώσεων είναι ότι συνειδητά επέλεξε να θεωρεί ως κινδύνους για την υγεία μόνον επιπτώσεις που «έχουν ήδη διαπιστωθεί από την επιστημονική έρευνα».
Φαίνεται λογικό αλλά δεν είναι, καθώς μόνον επιπτώσεις από θερμικά φαινόμενα είναι δυνατόν να διαπιστωθούν αμέσως, ενώ οι πολύ πιο σοβαρές βλάβες που έχουν αιτία μη θερμικά φαινόμενα δεν μπορούν να διαπιστωθούν αμέσως διότι εμφανίζονται μετά από χρόνια. Ετσι, η λεγόμενη Διεθνής Επιτροπή περιορίζεται στην πρόταση λήψης μέτρων με αποκλειστικό στόχο τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας στους ιστούς του ανθρώπινου σώματος κάτω από έναν βαθμό Κελσίου (που είναι δεδομένο ότι προκαλεί βλάβες), και δεν λαμβάνει υπόψη τις –ενδεχόμενες, έστω!- επιπτώσεις που θα εμφανιστούν στο μέλλον από μη θερμικά φαινόμενα. Ομως οι έρευνες σε βραχύβιους οργανισμούς – ως η επιστημονικά ενδεδειγμένη μέθοδος στις περιπτώσεις αυτές- υποστηρίζουν αναμφισβήτητα ότι τα μη θερμικά φαινόμενα των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων έχουν τέτοιες επιπτώσεις –κυρίως καρκινογενέσεις- και συνεπώς επιβάλλεται να ληφθούν κατάλληλα μέτρα για την προστασία της ανθρώπινης υγείας.
Η διαφορετική προσέγγιση θερμικών και μη θερμικών φαινομένων στην περίπτωση νέων τεχνολογιών δεν είναι καινούρια. Υπενθυμίζω ότι στις πρώτες δοκιμές ατομικής βόμβας στη Νεβάδα των ΗΠΑ, οι στρατιώτες παρακολουθούσαν από «ασφαλή απόσταση» τις δοκιμές, όπου η «ασφαλής απόσταση» οριζόταν σε σχέση με το ύψος της ανόδου της θερμοκρασίας, δηλαδή με την προστασία από εγκαύματα. Οι θάνατοι από καρκίνο που ήλθαν αργότερα ήταν αποτέλεσμα των μη θερμικών φαινομένων, που όμως δεν είχαν ληφθεί υπόψη, καθώς οι επιπτώσεις τους δεν είχαν διαπιστωθεί εκείνη τη στιγμή από την επιστημονική έρευνα. Επρόκειτο, δηλαδή, για την ίδια λογική, με αυτήν που βλέπουμε σήμερα σε σχέση με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία υψηλής συχνότητας. Γι’ αυτό το Συμβούλιο της Ευρώπης κάλεσε να μην επιτρέψουμε να επαναληφθούν τα ίδια λάθη, τα οποία με την ίδια λογική και τα ίδια αποτελέσματα έγιναν επίσης σε σχέση με την αντιμετώπιση «του αμιάντου, του μολύβδου στη βενζίνη και του καπνίσματος».
Οι επιστήμονες, λοιπόν, δεν καταλήγουν σε διαφορετικά αποτελέσματα, όπως συχνά λέγεται. Ακόμη και η λεγόμενη Διεθνής Επιτροπή αναφέρει καθαρά τι και γιατί δεν παίρνει υπόψη, αλλά πρέπει κανείς να έχει την ικανότητα «να διαβάζει τις λέξεις και τον κόσμο», σύμφωνα με τα λόγια του Πάουλο Φρέιρε. Για να γίνει αυτό χρειάζεται «κριτικός γραμματισμός» μέσα και έξω από το σχολείο. Εννοια προφανώς ανεπιθύμητη σ’ αυτούς που κυβερνούν μέχρι τώρα, και, όπως φαίνεται, άγνωστη λέξη, δυστυχώς, σ’ αυτούς που θέλουν να κυβερνήσουν.
