Ο ρόλος των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους
Σίμος Ανδρονίδης
«Το παντελόνι του το άφησε στα δόντια των σκυλιών. Με το σακάκι του σκέπασε ένα άγαλμα». (Τάσος Λειβαδίτης, ‘Δραπέτης’).
Την εποχή της βαθιάς και οξυμένης οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης, ο ρόλος που διαδραματίζουν οι κατασταλτικοί μηχανισμοί του κράτους «θεσμοποιείται» και κανονικοποιείται. Η ανάδυση και η αποκρυστάλλωση ενός περιώνυμου «αυταρχικού κρατισμού» θέτει τις βάσεις για την προσίδια ενεργοποίηση τους. Και στην προμετωπίδα του «αυταρχικού κρατισμού» τίθεται η «δράση» των καταπιεστικών μηχανισμών του αστικού κράτους. Η βία που ασκούν στο πεδίο του κοινωνικού, «αποφράσσει» τις ενεργητικές «ροές» εναντίωσης στην τρέχουσα Μνημονιακή- ταξική διαχείριση και ρύθμιση της οικονομικής κρίσης. Αν ο «αυταρχικός κρατισμός» ισούται με την ισχυροποίηση και την τύποις «αυτονόμηση» της εκτελεστικής εξουσίας, θα μπορούσαμε να πούμε πως η προσίδια ενεργοποίηση των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους συμφύεται οργανικά με τις «ποιοτικές» στοχεύσεις της εκτελεστικής εξουσίας, κάτι που αποβαίνει εις βάρος της αντιπροσωπευτικής διάστασης της αστικής δημοκρατίας.
Οι επάλληλες πολώσεις της κρατικής-κατασταλτικής βίας αίρουν τα «τυπικά» χαρακτηριστικά της διασφάλισης της «τάξης», αποκαλύπτοντας την «γυμνή» εξουσιαστική μηχανική των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους: πλέον, η «γυμνή» εξουσιαστική μηχανική της βίας στρέφεται και ασκείται πάνω στα «γυμνά» σώματα των εργαζομένων που διαδηλώνουν και κινητοποιούνται. Τα προσίδια χαρακτηριστικά της δομικής κρατικής βίας συμφύονται οργανικά με την νεοναζιστική βία που ασκούσαν (και ασκούν) τα τάγματα εφόδου-καταστολής της Χρυσής Αυγής. Το ταυτοτικό δίπολο κρατική-νεοναζιστική βία όρισε και προσδιόρισε το βίαιο εύρος παρέμβασης στο χώρο του κοινωνικού, στο χώρο της αναπαραγωγής και του πολλαπλασιασμού των «ροών» εναντίωσης στην τρέχουσα διαχείριση και «οργάνωση» της οικονομικής κρίσης.
Η Χρυσή Αυγή αναπαρήχθη (και ως έναν βαθμό αναπαράγεται ακόμη) στο «εσωτερικό» των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους. (Σώματα ασφαλείας, Ένοπλες Δυνάμεις). Η συγκεκριμένη αναπαραγωγή αφενός μεν έλαβε τα χαρακτηριστικά της ιδεολογικής ευθυγράμμισης και σύγκλισης (ακραίος εθνικισμός, ρατσισμός), αφετέρου δε προσομοίαζε και συνέκλινε στο πεδίο του κοινωνικού, εκεί όπου η σύμφυση κρατικής-νεοναζιστικής βίας δημιούργησε αποκρυσταλλώσεις της βίας και της βίαιης δράσης πάνω στα σώματα των μεταναστών και των εργαζομένων.
Οι καταπιεστικοί μηχανισμοί του κράτους αναπαράγονται στο πεδίο του κοινωνικού, ασκώντας βία που διασφαλίζει το «ποιοτικό» εύρος της Ελληνικής αστικής δημοκρατίας. Πέρα από το τυπικό του πράγματος, οι μετασχηματισμοί της κρατικής βίας ουσιαστικά διασφαλίζουν τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα του άρχοντος αστικού συγκροτήματος εξουσίας. Ενώ, σε ένα ευρύτερο επίπεδο παρεμβαίνουν με βασικό στόχο την «ομαλή» αναπαραγωγή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.
«Τι πρέπει, λοιπόν, να εννοούμε λέγοντας δύναμη καταστολής, έννοια που είναι αρκετά ασαφής, όπως άλλωστε και η έννοια της βίας, και που μπορεί να μην είναι χρήσιμη τουλάχιστον, όσο δεν την προσδιορίζουμε; Αυτή υποδηλώνει, πράγματι τη λειτουργία ορισμένων θεσμών οργανωμένης φυσικής καταπίεσης, όπως ο στρατός, η αστυνομία, το σωφρονιστικό σύστημα κ.λ.π. Αυτή η καταπίεση, κοινωνικά οργανωμένη, αποτελεί ένα απ’ τα χαρακτηριστικά κάθε σχέσης της εξουσίας».1
Όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο Νίκος Πουλαντζάς, «αυτή η καταπίεση, κοινωνικά οργανωμένη, αποτελεί ένα απ’ τα χαρακτηριστικά κάθε σχέσης της εξουσίας». Η κρατική καταπίεση, η κρατική καταστολή εγγράφεται οργανικά στο σχεσιακό επίπεδο της εξουσίας, διαμορφώνοντας έτσι τους όρους για την αποκρυστάλλωση μίας «σχεσιακής» καταπίεσης (βίας) που ορίζεται με δύο τρόπους: 1. Ως ταυτοτική σχέση σύμπτυξης και «θωράκισης» των κοινωνικών συμμαχιών που συγκροτεί το άρχον συγκρότημα εξουσίας (και το κράτος), και, 2. Ως σχέση αποκλεισμού και συρρίκνωσης των όρων και των «ορίων» κοινωνικής παρέμβασης του μπλοκ των λαϊκών-υποτελών τάξεων.
Με αυτόν τον τρόπο, η καταστολή που εγγράφεται οργανικά σε εκείνα τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την εξουσιαστική δομή και «φύση» της κρατικής εξουσίας, δημιουργεί ρήξεις και εγκάρσιες τομές που μεταβάλλουν ριζικά το πλαίσιο της παρέμβασης των κοινωνικών τάξεων. Πριν από λίγο καιρό, το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάνθηκε πως η περικοπή των μισθών και των συντάξεων των ένστολων ήταν προδήλως αντισυνταγματική. Η δικομματική κυβέρνηση από 1/1/2015 μεριμνά για την μισθολογική αποκατάσταση των ένστολων, προχωρώντας στην «αναδρομική» αποκατάσταση των μισθών και των συντάξεων τους.
Εστιάζοντας στα «ποιοτικά» χαρακτηριστικά αυτής της απόφασης, μπορούμε να αναφέρουμε πως η μισθολογική αποκατάσταση των «μελών» των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους, τείνει να ανασυγκροτήσει τους αρμούς της τύποις οικονομικής αναπαραγωγής των καταπιεστικών μηχανισμών του αστικού κράτους. Η οικονομική διασφάλιση και αναπαραγωγή τους συμφύεται οργανικά με την αναπαραγωγή τους στο επίπεδο της ιδεολογίας, κάτι που συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός εξουσιαστικού χώρου όπου η οικονομική διασφάλιση των «μελών» των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους σχετίζεται με την αναπαραγωγή στο ιδεολογικό επίπεδο της θωράκισης και της διασφάλισης του νόμου και της τάξης. Με άλλα λόγια διατυπωμένο, και ακολουθώντας την κυρίαρχη «ιδεολογική» λογική, η μισθολογική αποκατάσταση των ένστολων διασφαλίζει την «ομαλή» συνέχιση της «αποστολής» τους. Η αλληλεπίδραση και η ώσμωση του ιδεολογικού και του οικονομικού στοιχείου τέμνει και ανατέμνει τους όρους παρέμβασης των καταπιεστικών μηχανισμών στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ο σπουδαίος Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος Λουί Αλτουσέρ έχει προβεί σε μία εξαιρετική ανάλυση της πολυπλοκότητας και της συνθετότητας των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους. Επισημαίνει χαρακτηριστικά: «Ο (καταπιεστικός) μηχανισμός του κράτους λειτουργεί με κυρίαρχο στοιχείο τη βία (και τη φυσική βία), και δευτερευόντως με ιδεολογία. (Δεν υπάρχει αμιγής καταπιεστικός μηχανισμός). Παραδείγματα: ο στρατός και η αστυνομία λειτουργούν επίσης και με ιδεολογία, για να εξασφαλίσουν τη δικιά τους συνοχή και αναπαραγωγή, καθώς και με τις «αξίες» που προβάλλουν προς τα έξω».2
Η ιδεολογία που διασφαλίζει τη «σύνολη» αναπαραγωγή των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους, λειτουργεί ως οργανικό «υποσύνολο» της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας. Σε αυτό το πλαίσιο, και χωρίς να είναι «μονοσήμαντη» κινείται γύρω από τους εξής άξονες: 1. Την αναγκαιότητα διασφάλισης του νόμου και της τάξης, καθώς και της συνακόλουθης «παραδειγματικής» τιμωρίας των παραβατών του νόμου, 2. Την ανάδυση μίας ιδεολογίας «πατριωτισμού» που «εγγίζει» τις μορφές ενός «καταπιεστικού» εθνικισμού, που αρκετές φορές «ενσταλάζεται» και εγχαράσσεται ως κυρίαρχη ιδεολογία στο εσωτερικό των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους.
Η απόφαση για την μισθολογική τους αποκατάσταση μετατοπίζει προς ώρας το πεδίο της αναπαραγωγής τους προς την κατεύθυνση της οικονομικής εξασφάλισης, κάτι που δύναται να οριοθετήσει εκ νέου τον ρόλο των καταπιεστικών μηχανισμών του κράτους, την στιγμή που το μπλοκ των λαϊκών-υποτελών τάξεων, αδυνατεί να παραγάγει τους όρους της δικής του κοινωνικής αναπαραγωγής. Η μείωση μισθών και συντάξεων των εργαζομένων, η επί τα χείρω αναδιαμόρφωση του όλου πλαισίου των εργασιακών σχέσεων, όχι μόνο δεν θεωρούνται αντισυνταγματικά, αλλά, την ίδια στιγμή, νοούνται και «νοηματοδούνται» ως «αναγκαίες» περικοπές, καθότι όπως μας «ενημερώνουν» καθημερινά οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους, οι εργαζόμενοι για καιρό ζούσαν πάνω από τις δυνατότητες τους.
Η απόφαση της δικαστικής εξουσίας αλλά και της δικομματικής κυβέρνησης διαμορφώνει τους όρους για την περαιτέρω «ποιοτική περιχαράκωση» του «όλου» κρατικού μηχανισμού, εκεί όπου τα εξουσιαστικά «στεγανά» «στερεοποιούνται» από την ιδεολογική επιβολή της κυρίαρχης τάξης.
Σημειώσεις
Αλτουσέρ Λουί, ‘Θέσεις’, (Ιδεολογία και Ιδεολογικοί μηχανισμοί του Κράτους’), Μετάφραση: Γιαταγάνας Ξενοφών, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 1999.
Λειβαδίτης Τάσος, ‘Δραπέτης’. Ποιητική Συλλογή ‘Μικρά γυμνάσματα Λησμονιάς’. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2004.
Πουλαντζάς Νίκος, ‘Πολιτική Εξουσία και Κοινωνικές Τάξεις’, τόμος β’, γ’ έκδοση, Μετάφραση: Χατζηπροδρομίδης Λ., Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 1982.
