«Ο ποιμήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων.» (της Βιολέττας Μπούσιου)
Το εξαιρετικό βιβλίο του Αθανάσιου Μπιλιανού, με τίτλο
«ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΉ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ», που κυκλοφόρησε από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ το 2021, αποτελεί - κατά την γνώμη μου- την μεγαλύτερη τιμή στην μνήμη όλων των θυμάτων της Μικρασιατικής καταστροφής, αρχής γενομένης από τον ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, ο οποίος ενώ είχε την δυνατότητα να εγκαταλείψει εγκαίρως την Σμύρνη με την συνδρομή του Αμερικανού Γενικού Προξένου Τζωρτζ Χόρτον, που είχε μεριμνήσει για την ασφαλή διαφυγή του Μητροπολίτη μέσω ενός αμερικανικού αντιτορπιλικού που τον ανέμενε στο λιμάνι της πόλης στις 25 Αυγούστου 1922, εντούτοις ο ίδιος αρνήθηκε και επέλεξε να παραμείνει με το ποίμνιό του, αν και «διαισθανόταν» το μαρτυρικό του τέλος. Έτσι υλοποίησε στην πράξη την ευαγγελική ρήση: «Ο ποιμήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων» ( Ιωάννη ι’ 11), την οποία είχε υιοθετήσει ως τρόπο ζωής, από την αρχή της ένταξής του στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος Καλαφάτης (1867- 1922), ο νέας ιερομάρτυρας της εκκλησίας, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τρίγλια της Μικράς Ασίας, σπούδασε και ανδρώθηκε πνευματικά στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, υπηρέτησε στην Πατριαρχική Αυλή της Κωνσταντινούπολης ως Μέγας Πρωτοσύγκελος ενώ λίγο αργότερα χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Δράμας (1902) και έπειτα Μητροπολίτης Σμύρνης (1910).
Το βιβλίο με αφορμή την δράση του Μητροπολίτη Δράμας, και κατόπιν Σμύρνης, Χρυσόστομου, αναφέρεται επίσης στον Μακεδονικό Αγώνα, στους Βαλκανικούς πολέμους, στους διωγμούς και τα μαρτύρια του Μικρασιατικού Ελληνισμού, στον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, στον εθνικό διχασμό, στην άφιξη του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, στον Ύπατο Αρμοστή της Ελλάδας Αριστείδη Στεργιάδη στην πρωτεύουσα της Ιωνίας, στην Μικρασιατική εκστρατεία και τέλος στην Μικρασιατική καταστροφή. Η ιστορική προσέγγιση, που στηρίζεται σε έγκυρες πηγές, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι βασική αιτία της Μικρασιατικής καταστροφής υπήρξε ο εθνικός διχασμός.
Ενδεικτικά αναφέρομαι σε δύο αυτούσια αποσπάσματα, του πολύ ενδιαφέροντος πονήματος του κ. Μπιλιανού, τα οποία κρίνω ότι εξακολουθούν και σήμερα να είναι επίκαιρα.
Το πρώτο καταγράφει την άποψη του Μητροπολίτη Δράμας, και κατόπιν Σμύρνης, Χρυσοστόμου για τους Έλληνες του ελεύθερου και υπόδουλου τότε Ελληνισμού:
« Η Ελλάς ηλευθερώθη - ηλευθερώθη όμως πράγματι και ο Έλλην, ο άνθρωπος, ο πολίτης; Άνθρωπος ανεξάρτητος, δούλος όμως εαυτού και των παθών του και της ηθικής ασταθείας του και της αμαρτίας ομοιάζει προς κατάδικον, εκβαλλόμενον μεν και ελευθερούμενον εκ των φυλακών, εξακολουθούντα όμως να φέρει εις τας χείρας και τους πόδας αυτού τα αλύσεις και πέδας, δύναται ούτος να ζήσει;»
Το δεύτερο, εστιάζει στα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Σμύρνη τις μέρες της Μικρασιατικής τραγωδίας υπό τα βλέμματα των Συμμάχων, όπως αυτά περιγράφονται από τον Αμερικανό Γενικό Πρόξενο Τζωρτζ Χόρτον:
«Πραγματικά στην Σμύρνη, τίποτε δεν έλειπε σχετικά με την θηριωδία, την ακολασία, τη σκληρότητα και όλη τη μανία του ανθρώπινου πάθους, το οποίο εξ αιτίας της ολοκληρωτικής αναπτύξεώς του κατεβάζει το ανθρώπινο γένος σε επίπεδο χαμηλότερο κι από το σκληρότερο και φρικτότερο επίπεδο του κτήνους. Γιατί καθ΄ όλη τη διάρκεια του διαβολικού αυτού δράματος οι Τούρκοι λήστευαν και βίαζαν. Ακόμα και ο βιασμός μπορεί να κατανοηθεί σαν ένα ορμέμφυτο της φύσεως, ακαταγώνιστο ίσως, όταν τα πάθη εξαπλώνονται άγρια μέσα σε έναν λαό χαμηλής νοοτροπίας και κατώτερου πολιτισμού, αλλά ο επανειλημμένος βιασμός γυναικών και κοριτσιών δεν ημπορεί ν΄ αποδοθεί ούτε σε θρησκευτική μανία, ούτε σε κτηνώδη πάθη. Ένα απ΄ τα δυνατότερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου από τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος.»
Ο κ. Αθανάσιος Μπιλιανός, με την εξαιρετική του έρευνα, επαναφέρει στη μνήμη όλων μας τον μαρτυρικό Αύγουστο του 1922, αφού στις 27 Αυγούστου 1922 έγινε η είσοδος των Τουρκικών δυνάμεων στη Σμύρνη, ενώ στις 28 Αυγούστου 1922, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος κατακρεουργήθηκε από τον Τουρκικό όχλο, γεγονός που έδωσε το σύνθημα για την έναρξη των σφαγών και των διώξεων στην πόλη, με αποτέλεσμα την γρήγορη επέκταση των καταστροφών και των λεηλασιών στην αρμενική και την ελληνική συνοικία. Τα γεγονότα αυτά κορυφώθηκαν με την πυρπόληση της Σμύρνης που πραγματοποιήθηκε στις 31 Αυγούστου 1922, από την οποία έμειναν άθικτες μόνον η τουρκική και η εβραϊκή συνοικία.
Και επειδή η ιστορία αφ΄ ενός μεν διαμορφώνει την πολιτιστική μας ταυτότητα, αφ’ ετέρου δε μας διδάσκει πως να αποφεύγουμε τα ίδια λάθη, χρήσιμο είναι το βιβλίο του κ. Μπιλιανού να υπάρχει στις βιβλιοθήκες όλων μας και να αφυπνίζει τη μνήμη μας.
