Νίκος Ξυλούρης: Ο Αρχάγγελος της Κρήτης
Στις 7 Ιουλίου 1936 γεννήθηκε στα Ανώγια Ρεθύμνου ο Νίκος Ξυλούρης, μια από τις σημαντικότερες φωνές του ελληνικού τραγουδιού και ένας από τους μεγαλύτερους λυράρηδες της Κρήτης.
Τα παιδικά χρόνια
Στις 13 Αυγούστου του 1941 οι γερμανοί κατακτητές εισέβαλαν στο χωριό του και το έκαψαν. Οι κάτοικοι, μαζί τους και ο πεντάχρονος Νίκος, εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στην κοιλάδα του Μυλοποτάμου, για να επιστρέψουν στον τόπο τους τρία χρόνια αργότερα, μετά την απελευθέρωση.
Πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε πολύ αντίξοες συνθήκες, όπως και όλοι οι συγχωριανοί του. Η ανάγκη της επιβίωσης τον φέρνει στο Ηράκλειο, όπου πολύ σύντομα δείχνει την ιδιαίτερη κλίση του στη μουσική. Ο ίδιος αφηγούταν ότι πολύ μικρός άκουσε ένα συγγενή του να παίζει λύρα και από τότε του καρφώθηκε η ιδέα να μάθει το όργανο.
Τελικά, μετά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, αλλά και την υποστήριξη του δασκάλου του, σε ηλικία 10 ετών αποκτά την πρώτη του λύρα. Σταματά το σχολείο στην 3η δημοτικού και αρχίζει τα μαθήματα δίπλα στο λυράρη Λεωνίδα Κλάδο. Μετά από ενάμιση χρόνο παίζει σε γάμους, βαφτίσια και γιορτές, ως «παιδί θαύμα», σ΄ όλη την Κρήτη.
Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο «Κάστρο». Τα πράγματα όμως δεν ήταν όπως τα περίμενε γιατί βρέθηκε αντιμέτωπος με τη «μόδα» της Ευρωπαϊκής μουσικής, κάτι τελείως ξένο για αυτόν. Τα έσοδα του μόλις και μετά βίας έφταναν να τον συντηρήσουν και πέρασε δύσκολες εποχές. Γνώρισε την Ουρανία Μελαμπιανάκη, στις 21 Μαΐου του 1958 παντρεύτηκαν και τον ίδιο Σεπτέμβρη μετακόμισαν στο Ηράκλειο Κρήτης.
Ηράκλειο- Αθήνα
Σιγά σιγά οι Κρητικοί άρχισαν να τον στηρίζουν και να οργανώνουν γλέντια για να τον ακούν να παίζει. Έτσι άρχισε να γίνεται γνωστός και το Νοέμβριο του 1958 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο με τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά». Ο δίσκος αγαπήθηκε από το κοινό κι έτσι ο Νίκος ηχογράφησε κι άλλα τραγούδια σε δίσκους των 45 στροφών. Το 1960 γεννήθηκε ο γιος του Γιώργος και το [1966 η κόρη του Ρηνιώ. Την χρονιά της γέννησης της κόρης του κέρδισε και το πρώτο βραβείο σε ένα φεστιβάλ μουσικής στο Σαν-Ρέμο παίζοντας με τη λύρα του ένα συρτάκι. Την επόμενη χρονιά άνοιξε στο Ηράκλειο το μουσικό κέντρο «Ερωτόκριτος».
Το 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο «Ανυφαντού» και λίγους μήνες αργότερα εμφανίστηκε και πάλι σε Αθηναϊκό μουσικό κέντρο. Οι καταστάσεις όμως πλέον είχαν ωριμάσει και ο κόσμος τον υποστήριζε περισσότερο. Έτσι μετακόμισε και πάλι στην Αθήνα. Γνώρισε τον ποιητή και σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό ο οποίος αποφάσισε να τον συστήσει στο Γιάννη Μαρκόπουλο και έτσι ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία με το δίσκο «Χρονικό» και τα «Ριζίτικα». Παράλληλα γνωρίστηκε με τον διευθυντή της δισκογραφικής εταιρίας COLUMBIA, Τάκη Λαμπρόπουλο, και έγιναν κουμπάροι.
Σύμβολο αντίστασης
Τον Μάιο του 1971 Ξυλούρης και Μαρκόπουλος, ξεκινούν κοινές εμφανίσεις στην μπουάτ «Λήδρα» στην Πλάκα. Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας η φωνή του Ξυλούρη, είτε λέει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είτε παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, γίνεται σημαία αντίστασης. «Πότε θα κάνει ξαστεριά» ,»Αγρίμια κι αγριμάκια μου»…Ακολουθούν δυο ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής ο θαλασσινός» αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο («Διόνυσε καλοκαίρι μας», «Συλλογή»), τον Χριστόδουλο Χάλαρη («Τροπικός της παρθένου», «Ακολουθία») και τον Χρήστο Λεοντή («Καπνισμένο τσουκάλι»).
Το καλοκαίρι του 1973 κρατά τον καθοριστικό ρόλο τραγουδιστή σε μια παράσταση που ανεβάζουν η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος στο θέατρο «Αθήναιον» με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Είναι «Το μεγάλο μας τσίρκο». Μέσα από τις αναφορές και τα τραγούδια του βρίσκει τρόπο έκφρασης το τεταμένο πολιτικό κλίμα που οδηγεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι από τις ελάχιστες επώνυμες παρουσίες στο χώρο που βλέπουν το φως της δημοσιότητας από τις εφημερίδες εκείνων των ημερών.
«Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν χτες στο Πολυτεχνείο» ενημερωνουν, μετατρέποντας τον ήδη φορτισμένο πολιτικά τραγουδιστή σε «Κόκκινο πανι» της μεταλλαγμένης δικτατορικής κυβέρνησης που ακολουθεί. Από τη «Λήδρα» στην «Αρχόντισσα», μετά στην «Αποσπερίδα». Ξανά στη «Λήδρα», μετά στο «Κύτταρο» και στο «Θεμέλιο». Είναι οι έξι σταθμοί του στις μπουάτ μέχρι το 1979. Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά κάποια ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιάννη Μαρκόπουλου.
Η τελευταία περίοδος
Παράλληλα ηχογραφεί τα «Αντιπολεμικά» τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη. Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ λέει και κάποια λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον «Αργαλειό», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή» αλλά και το «Μεσοπέλαγα αρμενίζω» ακούγεται ξανά έντονα η φωνή του. Τώρα λέει και πάλι «τραγούδια ζωής». Είναι όμως η τελευταία φορά που ακούγεται.
Ύστερα από ταλαιπωρία ενός χρόνου με την επάρατη νόσο, φεύγει για πάντα στις 8 Φεβρουαρίου του 1980.
