Από το Σίσυφο στον Προμηθέα; (Ι): Παραμένοντας στον κόσμο των «ανεπτυγμένων»*. - του Τζιουρά Γιάννη

*Το παρών άρθρο είναι το πρώτο (εκ των δύο, με τον ίδιο τίτλο αλλά διαφορετικό υπότιτλο) με αφορμή την προεκλογική περίοδο στην οποία μπαίνει επισήμως ξανά η χώρα μας μέσα σε διάστημα 29 μηνών.

Την τελευταία πενταετία γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης από την οποία ακόμη φαίνεται πως.. πασχίζουμε να βγούμε. Αυτή η κρίση χρέους μετεξελίχθηκε σε κοινωνική κρίση με συνέπεια την επέλευση τραγικών γεγονότων που στοίχειωσαν την μεταπολιτευτική ιστορία. Παρόλο που αν δεν κατανοήσεις το επίπεδο ενός προβλήματος δεν μπορείς να το επιλύσεις, εδώ δεν θα αναφερθώ ξανά στο πως μπήκαμε στην περιπέτεια αυτή. Άλλωστε αυτό το έχω κάνει σε αρκετά άρθρα μου στο πρόσφατο παρελθόν. Στα δύο άρθρα που ακολουθούν θα σκιαγραφήσω την θέση της Ελλάδος στο νέο περιβάλλον που ξεκίνησε να διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια.

Πάντοτε οι μεγάλες κρίσεις είναι απότοκοι ιδιαίτερων πολιτικών πρακτικών ή σχετικά τυχαίων γεγονότων που συνδυαστικά οδηγούν σε ένα ξέσπασμα, ενίοτε με απρόβλεπτες συνέπειες. Το πώς διαχειρίζεται ένα κράτος τις συνέπειες αυτές στο εσωτερικό ή το εξωτερικό του έχει να κάνει με την ποιότητα του πολιτεύματος που έχει αλλά και τις ικανότητες του ανθρωπίνου δυναμικού που διαχειρίζεται την κρίση. Φυσικά, σε μια δημοκρατία, τον σπουδαιότερο ρόλο έχει η κοινωνία η οποία αναδεικνύει και εξουσιοδοτεί τους διαχειριστές της κρίσης.

Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα, μετά τη μεταπολίτευση, βρέθηκε στην οικογένεια των ανεπτυγμένων κρατών. Ιστορικοί και πολιτικοί λόγοι, όπως και οι θυσίες των προγόνων μας, την οδήγησαν και θεσμικά στο clubτων 30 πιο ανεπτυγμένων κρατών του κόσμου. Τούτο σήμαινε, στο περιβάλλον που διαμορφώθηκε παγκοσμίως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, φτηνή χρηματοδότηση στο πλαίσιο της ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένης αγοράς επενδυτικών κεφαλαίων. Η πρόσβαση σε φτηνή χρηματοδότηση των κρατικών δραστηριοτήτων λοιπόν, οδηγεί σε ανάπτυξη. Αυτός είναι σήμερα ο μοναδικός τρόπος χρηματοδότησης ενός κράτους. Η πρόσβαση σε φτηνό δανεισμό από τις αγορές ομολόγων.

Το είδος της ανάπτυξης όμως, ή οι θεσμοί που την εγγυώνται, εναπόκειται στην πολιτική υπευθυνότητα του κράτους. Όσο το κράτος ασκεί μια υπεύθυνη πολιτική μέσω των κυβερνήσεών του, τόσο λιγότερο επισφαλές είναι αυτό για την ευημερία του και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών του. Όσο η Ελλάδα είχε την εύνοια των αγορών ακολούθησε πολλές φορές εσφαλμένες πολιτικές που όπως αποδείχθηκε οδήγησαν σε αποδυνάμωση της ανταγωνιστικότητάς μας στο εξωτερικό και έθεσαν εκτός ελέγχου τα δημόσια οικονομικά μας στο εσωτερικό.

Η διόγκωση ενός σπάταλου και σε γενικές γραμμές αντιπαραγωγικού δημοσίου τομέα, σε συνδυασμό με μια κρατικοδίαιτη ιδιωτική οικονομία στην οποία ευνοούνταν συγκεκριμένοι επιχειρηματίες, οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο, μαζί με μια κοινωνική πολιτική βασισμένη στα δανεικά και μια ανάπτυξη που στηρίχθηκε στην κατανάλωση αντί για την επένδυση. Από την άλλη, η δημόσια πίστη μας κλονίστηκε ανεπανόρθωτα, και τα επακόλουθα δείγματα γραφής ήταν ανεπαρκέστατα για την επανάκτησή της. Παρόλα αυτά ορθώς, κατά την άποψή μου, οι κυβερνήσεις της κρίσης, επέλεξαν την παραμονή της χώρας στους ανεπτυγμένους, όμως φόρτωσαν το τίμημα της παραμονής αυτής στις πλάτες όλων όσων δεν έφταιγαν για την κατάντια στην οποία είχαμε περιέλθει. Πέρα από το ιστορικό μάθημα του ότι τα κράτη ενίοτε αλλάζουν κατηγορίες, και από ανεπτυγμένα μπορούν να γίνουν αναπτυσσόμενα, το πάθημα του ότι ακόμη και σε καιρούς απόλυτης κατάρρευσης ενός κράτους δεν είναι οι ευκατάστατοι που την πληρώνουν αλλά οι πιο αδύναμοι, το βιώσαμε καλά.

Ακόμη κι αν «βγούμε» στις αγορές αύριο, ακόμη κι αν καταστήσουμε το χρέος μας βιώσιμο ή αναβαθμιστούμε μαγικά στο επενδύσιμο επίπεδο των οίκων αξιολόγησης, τι μας εγγυάται πως δεν θα διολισθήσουμε ξανά στο ίδιο τραγικό ιστορικό λάθος; Μα… μία καλή κυβέρνηση! Και μια επόμενη! Και μια μεθεπόμενη! κοκ. Τι θα κάνει λοιπόν μια καλή κυβέρνηση; Αυτό που θέλουν οι πολίτες που θα την εκλέξουν ή αντίστροφα αυτό που αρέσει στους πολίτες να ακούν και που γι’ αυτό το λόγο θα την εκλέξουν. Αυτό είναι δημοκρατία. Ή μήπως δεν είναι;

Η δημοκρατία δεν δημιούργησε το κράτος, αλλά το αντίστροφο. Η δημοκρατία δεν μπορεί να νοηθεί ή να υπάρξει εκτός του κράτους. Ναι, είναι η ψυχή, είναι το ιδανικότερο πολίτευμα, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει εκτός κράτους. Για να μην παρερμηνευτώ όμως ως λάτρης του «κράτους» ή σκεπτικιστής της δημοκρατίας, ας ταυτίσουμε τη δημοκρατία με το κράτος. Οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες λοιπόν, διαφέρουν από τις αναπτυσσόμενες στο ότι τα δικαιώματα των πολιτών μπορούν να εγγυηθούν και να ασκηθούν αποτελεσματικότερα. Πως μπορείς να πραγματώσεις το δικαίωμα στην εργασία, την υγεία, την παιδεία, σε ένα κατά τα άλλα δημοκρατικότατο κράτος, που όμως αδυνατεί να δημιουργήσει (χρηματοδοτήσει) τις δομές στις οποίες ασκούνται τα εν λόγω δικαιώματα. Δεν εξηγώ περαιτέρω, απλά επισημαίνω πως σήμερα, παρόλη την κριτική που ασκείται για κάποιες περιπτώσεις, ανεπτυγμένη είναι μια δημοκρατία στην οποία υπάρχει η δυνατότητα διασφάλισης και άσκησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και όπως γίνεται αντιληπτό, δεν μπορείς να ασκήσεις κριτική σε μια «δημοκρατία» εφόσον δεν διασφαλίζεται το δικαίωμα κριτικής σ’ αυτή.

Μια καλή κυβέρνηση λοιπόν, οφείλει να διαπαιδαγωγεί την κοινωνία, μιλώντας τη με ειλικρίνεια. Δεν είναι κακό να εξηγήσουν οι πολιτικοί πως… ενώ θέλουν, αδυνατούν να ικανοποιήσουν κάθε αίτημα της κοινωνίας της οποίας ζητούν την εξουσιοδότηση να κυβερνήσουν. Δημοκρατία που βασίζεται σε πλάνη, δεν είναι δημοκρατία, είναι εικονική πραγματικότητα.

Το τελευταίο WorldInvestmentReport (2014) των Ηνωμένων Εθνών, δείχνει πλέον καθαρά το πώς κινείται το παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, μέρος του οποίου αναπόφευκτα είμαστε κι εμείς (δυστυχώς ή ευτυχώς- ανάλογα με τις καταβολές του καθενός). Οι αναπτυγμένες δημοκρατίες, είναι πρώτες στην εισροή Ξένων Άμεσων Επενδύσεων και απορρόφησης επενδυτικών κεφαλαίων, ενώ οι αναπτυσσόμενες οικονομίες ή οι οικονομίες υπό μετάβαση, ακολουθούν. Από την άλλη, οι αναπτυσσόμενες «δημοκρατίες» ρουφάνε ολοένα και περισσότερο «επενδυτικά» κεφάλαια. Βάζω το «επενδυτικά» σε εισαγωγικά διότι οι επενδύσεις στις χώρες αυτές δεν στοχεύουν στην ανάπτυξη του βιοτικού τους επιπέδου απαραίτητα αλλά ούτε γίνονται με την εγγύηση κάθε δικαιώματος των πολιτών τους (κατά συνέπεια για ποια δημοκρατία μιλάμε;). Αρκεί να αναλογιστούμε το πώς δουλεύουν οι Κινέζοι, ή το πώς μολύνεται το περιβάλλον στην Ινδία από την «ανάπτυξή» της.

Κοιτώντας τα του οίκου μας, στην Ε.Ε. η εισροή κεφαλαίων μειώθηκε δραματικά τα τελευταία τρία χρόνια (από 490 δις δολάρια το 2011 στα 246 δις το 2013), ενώ οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις της Γερμανίας στο εξωτερικό (περίπου 60 δις ευρώ), δεν έχουν ως αποδέκτη τον άλλοτε ευρωπαϊκό νότο, αλλά χώρες της Ασίας. Κατά συνέπεια, η οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη μειώνεται ενώ αντίστοιχα αυξάνεται σε άλλες κοινωνίες, κυρίως Ασιατικές (προερχόμενη μάλιστα από τις αναπτυγμένες). Από την άλλη όμως, οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες παραμένουν οι κύριοι αποδέκτες των επενδυτικών κεφαλαίων χαμηλού επιτοκίου! Και αυτό το τελευταίο είναι ζήτημα αξιοπιστίας των, που συναρτάται με την προστασία των δικαιωμάτων των επενδυτών, πράγμα που δεν γίνεται στις αναπτυσσόμενες οικονομίες!

Για να μη φλυαρώ περαιτέρω, το παιχνίδι πλέον, έχει άλλους κανόνες. Ενώ πριν τρία χρόνια τα 30 πιο ανεπτυγμένα κράτη απορροφούσαν το 52% των παγκοσμίων Ξένων Άμεσων Επενδύσεων και εξήγαγαν κεφάλαια προς τα άλλα ανεπτυγμένα κράτη κατά 71%, σήμερα δέχονται το 39% των Ξένων Άμεσων Επενδύσεων παγκοσμίως ενώ επενδύουν στις αναπτυγμένες οικονομίες το 60%. Αυτό δείχνει μια τάση για μεταφορά κεφαλαίων στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Όμως, επαναλαμβάνω τα κεφάλαια αυτά δεν απορροφώνται γενικά από αναπτυσσόμενες οικονομίες αλλά από τις ασιατικές. Επίσης, τονίζω ξανά, τα κεφάλαια που επενδύονται στις ανεπτυγμένες οικονομίες είναι χαμηλού επιτοκίου. Η χρηματοδότηση λοιπόν των αναπτυγμένων οικονομιών γίνεται με πολύ φτηνό επιτόκιο, πράγμα που δεν γίνεται στις ασιατικές οικονομίες.

Τι σημαίνει αυτό και γιατί πρέπει να μας αφορά εφόσον επιθυμούμε να παραμείνουμε αναπτυγμένο κράτος ή δημοκρατία, εξηγώ στο επόμενο άρθρο μου, «Από το Σίσυφο στον Προμηθέα; (ΙΙ): Αναπτυξιακή στρατηγική σε περιβάλλον «λιτότητας».

του Γιάννη Τζιουρά,

Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμονας,

Υπ. Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ