Καλώς ήρθατε στο Ξενοδοχείο Καλιφόρνια! Από την «έξυπνη» μηχανική χρέους στη λήξη του χρόνου.
Σε μερικές μέρες συμπληρώνονται τρεις μήνες από την εκλογή της νέας κυβέρνησης. Όλο το προηγούμενο διάστημα προσπάθησα να μην προβώ σε σχολιασμούς για τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης
από την ίδια μιας και της οφείλεται μια περίοδος χάριτος. Παρότι είχα πολλούς ενδοιασμούς από την αρχή για τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης, οι οποίοι και προέκυπταν από τις προεκλογικές δηλώσεις των συγκυβερνώντων, θεώρησα φρόνιμο να περιμένω αφού η κατάσταση μοιραία θα απαιτούσε «προσγείωση» της κυβερνητικής πολιτικής στην πραγματικότητα.
Σε κάθε περίπτωση, και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, μια κυβέρνηση έχει το απόλυτο δικαίωμα (εδώ δεν χρειάζεται να εξηγήσω πως αυτό προκύπτει από το Άρθρο 82 του Συντάγματος) να ασκήσει την πολιτική που επιθυμεί στο πλαίσιο που το Σύνταγμα και οι νόμοι της αναγνωρίζουν. Κατά συνέπεια και η νέα κυβέρνηση είχε κάθε δικαίωμα να ξεκινήσει μια νέα πολιτική διαχείρισης της κρίσης. Έτσι και έκανε (ορθώς κατά τη γνώμη μου). Παρόλα αυτά, ενώ προσπάθησε με «εξω-συμβατικό» τρόπο στην αρχή να το επιχειρήσει, γρήγορα εξαναγκάστηκε να λειτουργήσει στο πλαίσιο των κανόνων που ισχύουν και υπέγραψε την παράταση του υπάρχοντος μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας (την τρίτη τροποποίηση της MasterFinancialAssistanceFacilityAgreement) του οποίου η ισχύς εκπνέει στις 30 Ιουνίου 2015. Μάλιστα, στο πλαίσιο της Απόφασης του Eurogroupτης 20ης Φεβρουαρίου 2015, στην οποία βασίστηκε και η προαναφερθείσα παράταση της MFAFA, οφείλει η κυβέρνηση να παρουσιάσει το δικό της αναλυτικό πακέτο μεταρρυθμίσεων, μέτρων και ενεργειών βάσει του οποίου θα συμφωνηθεί η υπογραφή ενός νέου Μνημονίου, ικανού να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της χώρας έως την έξοδό μας στις αγορές ομολόγων (ή τουλάχιστον πριν την ένταξη στην προληπτική γραμμή στήριξης του EFSF).
Ο Απρίλιος τελειώνει, όπως και τα ταμιακά διαθέσιμα, αυτό άλλωστε φαίνεται με τη σημερινή Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου περί της μεταφοράς των ταμειακών διαθεσίμων στην Τράπεζα της Ελλάδος (δες εδώ: http://www.vouliwatch.gr/wp-content/uploads/2015/04/document-210.pdf). Ροκανίζοντας χρόνο και χρήμα, η κυβέρνηση δεν κατόρθωσε, όπως φαίνεται προς το παρόν, να διασφαλίσει την μεσο-μακροπρόθεσμη εξυπηρέτηση των υποχρεώσεών της. Αντί αυτού προέβη σε μια, καλώς κατά την άποψή μου, διαχείριση συμβόλων, επιδιώκοντας και πετυχαίνωντας την αλλαγή της εποπτικής μορφής του μηχανισμού στήριξης. Αυτό θα μπορούσε να συμβάλλει σε μια «ψυχολογική» αλλαγή (έστω ακόμη και αν είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση) της όλης κατάστασης εφόσον όμως αυτή συνοδευόταν από μια ειλικρινή δουλειά για την ταχύτατη έξοδο στις αγορές. Η κυβέρνηση επέλεξε όλο το προηγούμενο διάστημα να βρει εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης αφενός (και λέω καλώς έπραξε) και επεδίωξε αφετέρου ανεπιτυχώς (όπως φάνηκε μετά τις δηλώσεις της Διευθύντριας του ΔΝΤ για μη αποδοχή του αιτήματος καθυστέρησης πληρωμών από ανεπτυγμένη χώρα, (δες εδώ μετά το 04:37 http://www.bloomberg.com/news/videos/2015-04-16/lagarde-says-she-wouldn-t-support-greek-payment-delay), να της αναγνωριστεί καθεστώς διακριτικής μεταχείρισης από το ΔΝΤ. Επίσης, πράγμα που δεν με πειράζει προσωπικά, προχώρησε σε μια «πολεμική ρητορική» εναντίον της μοναδικής πηγής χρηματοδότησης της χώρας μας αυτή τη στιγμή, τους Ευρωπαίους δανειστές, και συγκεκριμένα με τον μεγαλύτερο (άνω του 70% χρηματοδότη του πακέτου διάσωσης) εταίρο, τη Γερμανία.
Εκείνο όμως που οφείλω σήμερα να θίξω και δε χωρεί αναβολή είναι το εξής: Γιατί η νέα κυβέρνηση αρνείται να συμμορφωθεί με το υπάρχον πλαίσιο κανόνων που ισχύει σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο; Ακόμη και όταν κανείς δικαιωματικά επιθυμεί να αλλάξει τις πολιτικές ισορροπίες ή καταστάσεις, (ακόμη και διεθνώς) οφείλει σε ένα νορματιβιστικό σύστημα να ακολουθεί την προβλεπόμενη διαδικασία. Και αυτή δεν είναι άλλη πέρα από την άσκηση των αρμοδιοτήτων στο πλαίσιο που οι κανόνες αναγνωρίζουν (ακόμη και για την αναθεώρησή τους). Διαφορετικά μπορεί να πράξει μια κυβέρνηση η οποία έχει ισχύ. Άραγε, μήπως έχουμε ισχύ αναθεωρητικής δύναμης την οποία ακόμη δεν βλέπω;
Προκειμένου να γίνω πιο συγκεκριμένος, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο (δηλαδή η διαχείριση της κρίσης εντός της Ευρωζώνης) επιτάσσει συγκεκριμένες ενέργειες. Αυτές έχουν να κάνουν με τη στήριξη της οικονομίας μας χρηματοδοτικά έως ότου ανακτήσουμε την αξιοπιστία διεθνώς και κατορθώσουμε να βγούμε αυτόνομα πια στο μοναδικό τρόπο φτηνής χρηματοδότησης των ανεπτυγμένων κρατών, τις αγορές ομολόγων. Αυτό όμως γίνεται με όρους αιρεσιμότητας. Η παροχή βοήθειας δηλαδή γίνεται κατόπιν υιοθέτησης συγκεκριμένων μέτρων που διασφαλίζουν και τα δύο μέρη. Στο περιθώριο που το πλαίσιο αυτό αφήνει (το οποίο και είναι πολύ μεγάλο), υπάρχει μια σειρά επιλογών που η κυβέρνηση μπορεί να αξιοποιήσει. Ποιες είναι αυτές οι επιλογές;
Το ανωτέρω πλαίσιο δεν μας επιβάλλει να μη χαράξουμε μια επενδυτική στρατηγική σε υποδομές, εκπαίδευση ή τουρισμό που θα μπορούσαν να αυξήσουν την «πίτα» και να αλλάξουν τα δεδομένα εξυπηρέτησης του χρέους (το οποίο και είναι βιώσιμο με όρους NPV- και άρα δε χωρεί επιχείρημα περί κουρέματος-, ειδικά από του χρόνου που η εξυπηρέτησή του είναι περίπου 6 δις κατ’ έτος). Το ανωτέρω πλαίσιο δεν μας επιβάλλει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να διαρθρώσουμε την οικονομία μας. Μας επιβάλλει, είναι η αλήθεια, αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο της αγοράς εργασίας, στο ασφαλιστικό, εν μέρει στο ΦΠΑ κ.α., για λόγους «εναρμόνισης» και «ανταγωνιστικότητας» με το γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο στο οποίο μετέχουμε και έχουμε λάβει στο παρελθόν αποφάσεις ως προς αυτά. Αν όμως, όπως επιχείρησε η νέα κυβέρνηση να κάνει και πέτυχε ως ένα βαθμό με τη Συμφωνία του Φεβρουαρίου, μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε με το δικό μας μίγμα οικονομικής πολιτικής, οι δανειστές θα το δεχθούν. Μάλιστα το είπε δια στόματος και ο Επίτροπος για την Οικονομική πολιτική της Ε.Ε. P. Moscovici προχθές (δες εδώ μετά το τρίτο λεπτό: http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-04-17/moscovici-says-greece-faces-clear-signal-speed-up-).
Παρόλα αυτά δεν έχουμε δει μέχρι τώρα (ελπίζω να δούμε τις επόμενες μέρες) την ολοκληρωμένη πρόταση της κυβέρνησης ως προς αυτό. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο όπως απαιτείται από την Απόφαση της 20ης Φεβρουαρίου. Υποθέτω, πως η υπογραφή ενός νέου Μνημονίου με μέτρα «ισοδύναμου αποτελέσματος» (με μέτρα δηλαδή όπως αυτά που είναι έτοιμοι οι δανειστές να αποδεχθούν κατόπιν της δήλωσης του Moscovici) θα είναι για την κυβέρνηση το τελευταίο μέσο (lastresort) στο οποίο μπορεί να προσφύγει στα πλαίσια του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου. Γι’ αυτό και ίσως καθυστερεί την παρουσίαση του σχεδίου, γι’ αυτό και ίαως αναζητά εναλλακτικούς τρόπους χρηματοδότησης, προκειμένου να δει κατά πόσο μπορεί να αποδεσμευτεί από το πλαίσιο αυτό.
Η πραγματικότητα όμως λέει άλλα. Λέει πως οι ανάγκες μας για τους επόμενους τέσσερις μήνες είναι αντίστοιχα πάνω από 750 εκ. ευρώ το Μάιο, 2,6 δις τον Ιούνιο, 5,1 δις τον Ιούλιο και 3,7 δις τον Αύγουστο. Μάλιστα τον Ιούλιο και τον Αύγουστο (δηλαδή μετά τη λήξη της παράτασης) οφείλουμε στην ΕΚΤ κάτι λιγότερο από 7 δις συνολικά. Κι εδώ είναι που μου ‘ρχεται στη μνήμη μια δήλωση του νυν Υπουργού Οικονομικών το Μάιο του 2012 στο ραδιόφωνο του Bloobmergπως «ThelastlineinHotelCaliforniaexplainswhereweare: ‘youcancheckoutanytime, butyoucanneverleave’», εξηγώντας στη συνέχεια πως «η Ελλάδα δεν έπρεπε ποτέ να συμμετάσχει στην Ευρωζώνη αλλά εφόσον μπήκε, μια αποχώρηση θα ισοδυναμούσε με πτώση απ’ το γκρεμό». Ναι, εκτιμώ πως δεν θα φύγουμε από την Ευρωζώνη, όπως υποστηρίζουν ορθά κάποιοι. Επίσης ορθώς λέγεται πως δεν θα μας αφήσουν να χρεοκοπήσουμε. Πως όμως θα καλυφθούν οι ανάγκες εντός του πλαισίου;
Την απάντηση δίνει η Καλιφόρνια, αλλά όχι το τραγούδι των «Eagles» αυτή τη φορά. Το 2008 η Πολιτεία της Καλιφόρνιας αντιμετώπισε έλλειμμα στον προϋπολογισμό της ύψους 15 δις δολαρίων για το οποίο υπήρχε πρόβλεψη πως θα ξεπερνούσε τα 42 δις τα επόμενα χρόνια. Ο νέος τότε Κυβερνήτης της, ο A. Schwarzenegger, αναγκάστηκε να λάβει μέτρα τα οποία και μείωσαν το έλλειμμα (δες την απόφαση εδώ: http://www.webcitation.org/5iapurPGj). Αφού εξάντλησε τα περιθώρια που το θεσμικό πλαίσιο του άφηνε για εσωτερικό δανεισμό (μιας και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν αποδέχθηκε το αίτημα για στήριξη της Πολιτείας της Καλιφόρνιας), επέβαλλε την υποχρεωτική αργία άνευ αποδοχών στους δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι το καλοκαίρι του 2009 εργαζόταν 4 ημέρες την εβδομάδα επί 10 ώρες και πληρωνόταν για δουλειά 5ημερης 8ωρης εργασίας. Ίδιες ώρες εργασίας την εβδομάδα, λιγότερες όμως απολαβές το μήνα. Παράλληλα για τους καλοκαιρινούς μήνες αντί μισθού δόθηκαν στους υπαλλήλους IOUs (I οweyou) τα λεγόμενα CaliforniaRegisteredWarrants τα οποία βέβαια δεν μπορούσα να ρευστοποιηθούν κατευθείαν όπως γίνεται με άλλες «συναλλαγματικές» του τύπου IOU. Τα παραπάνω ήταν εγγυήσεις πληρωμής, που όμως δεν είχαν τη νομική μορφή π.χ. των συναλλαγματικών, δηλαδή δεν υπήρχε υποχρέωση εκ μέρους της Κυβέρνησης για αποπληρωμή, μάλιστα δεν υπήρχε καν δυνατότητα άμεσης ρευστοποίησης. Αυτό βέβαια έγινε κατόπιν συνεννόησης και όχι απρόοπτα και σε καμία περίπτωση σε ένα αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον, αφού η παροδική έλλειψη ρευστότητας θα αποκαθίστατο τους επόμενους μήνες. Θέλω να πω, υπήρχε εμπιστοσύνη στο σύστημα. Σε μας υπάρχει (εσωτερικά εννοώ). Παρόλα αυτά μόνο ένα μήνα δέχθηκαν οι δημόσιοι υπάλληλοι να «πληρωθούν» μ’ αυτό τον τρόπο αφού στο μεταξύ οι εργατικές ενώσεις προσέφυγαν στα δικαστήρια (που εκ των υστέρων καταδίκασαν ως παράνομη την ενέργεια αυτή της μεθόδου πληρωμής) ενώ οι Τράπεζες δεν δεχόντουσαν τις εγγυήσεις. Το πρόβλημα οξύνθηκε αφού παρατηρήθηκε μείωση των φορολογικών εσόδων. Μετά από αντιδράσεις και κατόπιν διαβεβαίωσης του τοπικού Υπουργού Οικονομικών οι υπάλληλοι πληρώθηκαν κανονικά τον επόμενο μήνα ενώ η τρύπα καλύφθηκε από την μείωση περίπου στο μισό του προϋπολογισμού για την παιδεία (από 15% σε 8%) ενώ παράλληλα τα δίδακτρα αυξήθηκαν κατά 32% οδηγώντας τους φοιτητές στους δρόμους το Δεκέμβριο του 2009.
Κλείνοντας θέλω να επισημάνω το εξής: Σε κάθε περίπτωση η κυβέρνηση ορθά επιλέγει να απεμπλακεί από τα δεσμά του Μνημονίου. Έχει κάθε δικαίωμα, όπως και νομιμοποίηση. Το κάνει όμως με το σωστό τρόπο; Σίγουρα όχι. Ακόμη και αν δεχθούμε πως η υπογραφή ενός Μνημονίου τους προσεχείς μήνες θα είναι η έσχατη λύση, τότε ως προς τι η επιδείνωση της κατάστασης; Ποιον ωφέλησε η επιδείνωση αυτή τους τελευταίους μήνες; Το διάστημα που πέρασε από τη στιγμή που η προηγούμενη κυβέρνηση τα κλώτσησε όλα τον περασμένο Νοέμβρη για να ικανοποιήσει τους εγωισμούς της μέχρι σήμερα, οι καταθέσεις μειώθηκαν κατά περίπου 65 δις ευρώ. Ως αποτέλεσμα οι τράπεζες αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας το οποίο όμως και καλύπτουν πανάκριβα μέσω του ELA (με 1,55% αντί 0,05%) λόγω της αδυναμίας της σημερινής κυβέρνησης να έρθει σε μια συμφωνία εντός του θεσμικού πλαισίου της Ευρωζώνης (εδώ θα μπορούσαμε να συνυπολογίσουμε και την μεταφορά των κεφαλαίων του ΤΧΣ).
Οι επιλογές που διακρίνονται λοιπόν είναι δύο, αφού μια τρίτη, εκείνη της κοπής νέου νομίσματος και της εξόδου από την Ευρωζώνη, δεν αποτελεί βιώσιμη εναλλακτική κατά τον Πρωθυπουργό και τον Υπ. Οικονομικών: Ή θα αναγκαστεί η κυβέρνηση να υπογράψει ένα νέο Μνημόνιο με μέτρα που όσο περνά ο καιρός θα επιβάλλονται παρά θα συζητούνται στα πλαίσια ενός συμβιβασμού, ή θα αναγκαστεί να σταματήσει τις πληρωμές εντός ή εκτός της χώρας ή μερικώς και στα δύο μέτωπα. Δεδομένου πως η στάση πληρωμών προς το ΔΝΤ θα θεωρηθεί καταγγελία της MFAFA (η οποία επιβάλλει το ενιαίο των πληρωμών στις διατάξεις της), όπως φάνηκε από τις δηλώσεις της Lagarde που παρέθεσα παραπάνω, η στάση είτε θα αφορά τους ευρωπαίους εταίρους είτε την ΕΚΤ. Αντιλαμβανόμαστε πως μια στάση πληρωμών προς την τελευταία κόβει και τη μοναδική (και κατά πολύ ακριβότερη λόγω ελλείψη συμφωνίας) πηγή ρευστότητας που έχουν σήμερα οι τράπεζες. Κατά συνέπεια μια επιλογή κουρέματος καταθέσεων τύπου Κύπρου (σε όσες καταθέσεις θα έχουν απομείνει βέβαια ως τότε) όπως και μια επιλογή πληρωμής των δημοσίων υπαλλήλων ή των συνταξιούχων με χαρτιά τύπου Καλιφόρνιας, φαντάζει σαν εφιάλτης, πολύ δυσκολότερα διαχειρίσιμος από εκείνον της υπογραφής ενός νέου Μνημονίου.
Χάθηκε χρόνος, χάθηκε χρήμα. Η αβεβαιότητα παραμένει. Σε κάθε περίπτωση δεν γράφω το άρθρο αυτό με κυνισμό. Προβαίνω σε μια διαπίστωση και μνημονεύω εδώ έναν άλλο στίχο του HotelCalifornia, στην αρχή του τραγουδιού που λέει: «AndIwasthinkingtomyself “thiscouldbeheavenorthiscouldbehell?”». Τέλος, ο χρόνος τελειώνει και έχουμε πολλά να αντιμετωπίσουμε ιδίως στο πλαίσιο του secularstagnationστο οποίο φαίνεται πως έχει περιέλθει η Ε.Ε. όπως επισημαίνουν πολλοί στο δημόσιο διάλογο για την ανάπτυξη διεθνώς.
του Γιάννη Τζιουρά,
Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμονας
Υπ. Διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ
