Θύτες και θύματα: οι μετανάστες στο δελτίο των 8
Το κείμενο γράφτηκε με την ευκαιρία του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ και με αφορμή μια συζήτηση με αυτό το θέμα, στο πλαίσιό του. To Φεστιβάλ τελικά δεν θα γίνει, λόγω του δημοψηφίσματος, αλλά το θέμα
βέβαια που συζητά παραμένει και σημαντικό και διαρκώς επίκαιρο
της Χριστίνας Τσαμουρά
Προσκρούοντας τη μια στη ζοφερή πραγματικότητα της ανθρωπιστικής κρίσης και την άλλη στις πολιτικές και ιδεολογικές τους σκοπιμότητες, τα κεντρικά δελτία των ειδήσεων καλύπτουν πλέον το μεταναστευτικό με τους πιο αντιφατικούς τρόπους.
Η μέχρι πρότινος εικόνα που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αναπαρήγαγαν τα κανάλια για πρόσφυγες και μετανάστες ήταν σαφής: «Λαθραίοι εισβολείς με δόλια κίνητρα, φορείς ασθενειών και αρπαγείς των δουλειών των ντόπιων, που στην καλύτερη περίπτωση διαταράσσουν την ομαλή ζωή των Ελλήνων στις κατά τα άλλα φιλήσυχες γειτονιές τους, ενώ στη χειρότερη είναι ικανοί για τα φρικωδέστερα των εγκλημάτων». Η εποχή που το ρατσιστικό στερεότυπο του μετανάστη-«υπανθρώπου» και η ρητορική του μίσους μονοπωλούσαν τα δελτία των 8 νομιμοποιώντας και διαδίδοντας το χρυσαυγίτικο λόγο δεν είναι πολύ μακρινή. Όλοι θυμόμαστε τα θρυλικά «ρεπορτάζ» στις συνοικίες του κέντρου, βγαλμένα λες από ατζέντα ακροδεξιών επικοινωνιακών επιτελείων, τη συστηματική αδιαφορία για τις βάναυσες επιθέσεις κατά αλλοδαπών που κατά κόρον σημειώνονταν, τη δυσκολία των «πογκρόμ» να θεωρηθούν ειδήσεις, την ανυπαρξία των προσφύγων –έστω και ως λέξης– στον επίσημο δημοσιογραφικό λόγο, ο οποίος αντιθέτως έβριθε από «λαθρομετανάστες». Και ξαφνικά, ή όχι και τόσο ξαφνικά, το φονικό.
Η στυγνή πολιτική δολοφονία του Παύλου Φύσσα με τις ραγδαίες συνέπειές της αναγκάζει βιαίως τα κανάλια να μαζευτούν κάπως και για πρώτη φορά μετά από καιρό τροποποιούν «το μήνυμα» χρωματίζοντας τις αναφορές τους στο μεταναστευτικό με κάποια συμπάθεια για το «θέμα» τους. Κι ενώ δε λείπουν οι αδιανόητες δημοσιογραφικές διαπιστώσεις του τύπου «Δεν φταίμε εμείς, αν μπαίνουν σε μια βάρκα Γενάρη μήνα και προφανώς πνίγονται», τo εν εξελίξει σερί των τραγικών ναυαγίων και οι χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που χάνονται στ’ ανοιχτά της Μεσογείου, εδραιώνουν σταδιακά και με τον πιο θλιβερό τρόπο μια νέα κατάσταση στα βραδινά δελτία: πρωτίστως ως νεκροί, αλλά και ως ηρωικώς διασωθέντες, οι μετανάστες κι οι μετανάστριες ξανακερδίζουν την ανθρώπινη υπόστασή τους, οι δε παρουσιαστές ανακαλύπτουν εντέλει ότι μεταξύ τους υπάρχει και ένα είδος που λέγεται «πρόσφυγες». Το βασανισμένο πρόσωπο των κυνηγημένων βγαίνει πια στο τηλεοπτικό προσκήνιο, ο πόνος κι η συμπόνοια γίνονται συγκινητικά «σούπερ», ο μετανάστης-τέρας υποχωρεί, η οθόνη γεμίζει πλάνα ικανά να προκαλέσουν δάκρυα. Όχι για πολύ.
Στο ίδιο δελτίο και με διαφορά ενός πεντάλεπτου –ή μιας μέρας, δεν έχει σημασία– οι τραγικές οικογένειες προσφύγων, οι πατέρες που χάνουν τα παιδιά τους, οι έγκυες που χαροπαλεύουν μες στα κύματα, τα μωρά που πνίγονται αβοήθητα μεταξύ Μάλτας και Ιταλίας, μόλις πλησιάσουν προς τα μέρη μας και φτάσουν στην Αθήνα ξαναγίνονται αυτομάτως οι οικείες ορδές βαρβάρων που «θα μας πνίξουν», εξαιτίας μιας –παράλογης προφανώς– φιλομεταναστευτικής πολιτικής. Γενναιόδωρα πλέον προβάλλονται και οι «περιγραφές-σοκ» από τους «ήρωες διασώστες», οι «συγκλονιστικές προσωπικές μαρτυρίες» θαρραλέων εθελοντών, αστυνομικών, λιμενικών, «που έσωσαν δεκάδες πρόσφυγες με κίνδυνο της ζωής τους» και αφθονούν τα δραματικά κάδρα στα βλέμματα των απεγνωσμένων, όμως αυτά μπορούν κάλλιστα να αποτελούν την απλή εισαγωγή στο επερχόμενο ανάθεμα για την έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού «αναχαίτισης» των «χιλιάδων παρανόμων που περιμένουν στην Τουρκία την ευκαιρία να εισβάλλουν στη χώρα».
Με την ίδια ευκολία, η κάμερα μπορεί πλέον να καταγράφει καταγγέλλοντας τις «εικόνες ντροπής στοιβαγμένων σε άθλιες συνθήκες ανθρώπων» ανά την ελληνική επικράτεια, αλλά όταν έρχεται η ώρα οι ίδιοι άνθρωποι να βγουν ελεύθεροι ανάμεσά μας, χωρίς δεύτερη σκέψη η συμπόνοια μετατρέπεται σε ντελίριο, σαν αυτό που ακολούθησε τις πρώτες απελευθερώσεις απ’ την Αμυγδαλέζα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για θέματα νομιμοποίησης ή παροχής ασύλου. Μέσα στο όλο σκηνικό των αντιφάσεων, εξέχουσα θέση διατηρεί σταθερά στα δελτία μας ο «κομβικός ρόλος των δουλεμπόρων». Το να βαφτίζεις βέβαια την παράνομη διακίνηση (με όλες τις άθλιες πλευρές που τη χαρακτηρίζουν) «δουλεμπόριο», μπορεί να τραυματίζει κάπως βάναυσα τη γλώσσα και την αλήθεια, δημιουργεί όμως μια νέα αφήγηση, απείρως βολικότερη απ’ την πραγματική. Πρόσφυγες και μετανάστες ξαναγεννημένοι ως «δούλοι», ως έρμαια δηλαδή κάποιων ανθρωποφυλάκων που τους μεταφέρουν κάπου παρά τη θέλησή τους, παύουν να είναι… πρόσφυγες και μετανάστες. Από τα «ενοχλητικά» θύματα του πολέμου, των ανισοτήτων, της φτώχειας, των πολιτικών μας (πολιτικών της Δύσης και της Ευρώπης) που αποφασίζουν να διεκδικήσουν το μερίδιό τους σε μια αξιοπρεπή, ασφαλή ζωή, μετατρέπονται στα αφελή θύματα κάποιων σκοτεινών κυκλωμάτων, στα οποία μετά όλοι μαζί και χωρίς κόστος μπορούμε να ρίχνουμε κατάρες για την κακία που τα χαρακτηρίζει.
Καθισμένοι στον καναπέ μας ως τηλεθεατές κάθε βράδυ παρακολουθούμε στην οθόνη τη διαδρομή του εκκρεμούς μεταξύ συμπάθειας και κινδυνολογίας και τη συστηματική μετατόπιση του μετανάστη από θύμα σε θύτη και ξανά σε θύμα. Όσο η έξαρση του προσφυγικού κύματος και η μετατροπή της Μεσογείου σε υγρό τάφο δε σχετίζεται ευθέως με το μακελειό στη Συρία και τις συρράξεις στη Λιβύη ή το Ιράκ, δε συνδέεται με τις δραματικές ανισότητες που παράγει η Δύση και δεν αμφισβητεί την οχυρωματική/κατασταλτική πολιτική της Ευρώπης-Φρούριο, τόσο τα δελτία θα προσκρούουν τη μια στην αμείλικτη πραγματικότητα της ανθρωπιστικής κρίσης και την άλλη στις πολιτικές και ιδεολογικές τους σκοπιμότητες, προκαλώντας μας ζαλάδα.
