Πόσο πλαστικό φάγατε σήμερα;
Η αλήθεια είναι ότι τα ρεπορτάζ για τις άκρως καταστροφικές επιπτώσεις των πλαστικών σκουπιδιών στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον τείνουν να πάρουν έναν εποχικό - επετειακό χαρακτήρα και είναι «επίκαιρα» τους καλοκαιρινούς μήνες, γεγονός που από μόνο του τα αποδυναμώνει.
Αλήθεια είναι, όμως, επίσης, ότι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών που είναι εθισμένη στο πλαστικό και εθισμένη στο να θεωρεί τη θάλασσα το μεγάλο χωνευτήρι, τη μεγαλύτερη χωματερή του πλανήτη, επιμένει στην πλαστική επέλαση στις ακτές και τις θάλασσες δείχνοντας με τον πιο εύγλωττο τρόπο ότι δεν έχει πάρει χαμπάρι τίποτε.
Έτσι, ακόμα και εν έτει 2014, το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο είναι να πάρει κάποιος φεύγοντας από την παραλία μαζί του όχι μόνο την πετσέτα του αλλά και τα σκουπίδια του.
Εν έτει 2014 το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο που έχει να κάνει κάποιος, είναι να σκύψει τη μέση του και να μαζέψει το πλαστικό ποτήρι με τα υπολείμματα του φρέντο.
Και όλα αυτά την ίδια στιγμή που οι επιστήμονες με νέες μελέτες προσπαθούν να αφυπνίσουν τους μακάριους χρήστες των ακτών και των θαλασσών κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι με νέα έρευνά του ο ΟΗΕ, έρευνα που παρουσιάστηκε στις αρχές του καλοκαιριού στην πρώτη Σύνοδο για το Περιβάλλον που πραγματοποιήθηκε στο Ναϊρόμπι, προειδοποίησε ότι η ρίψη στους ωκεανούς πλαστικών απορριμμάτων προκαλεί ζημιές, το κόστος των οποίων εκτιμάται στα 13 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ απειλεί τη θαλάσσια ζωή, τον τουρισμό και την αλιεία.
Την ίδια χρονική περίοδο, έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, προβληματίζει ιδιαίτερα αφού εκτιμά ότι τα εκατομμύρια των τόνων πλαστικού που πέφτουν στις θάλασσες και τους ωκεανούς τελικά καταλήγουν μέσω της τροφικής αλυσίδας στο στομάχι μας!
Το θέμα μάς αφορά άμεσα αφού η Ελλάδα είναι η χώρα με τα περισσότερα πλαστικά σκουπίδια στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ τα αποτελέσματα μελέτης Ελλήνων επιστημόνων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτουν ότι στο 100% των δειγμάτων ψαριών που εξετάστηκαν, εντοπίστηκαν τα λεγόμενα «μικροπλαστικά», πράγμα που σημαίνει ότι τελικά από τη θάλασσα φτάνουν στο πιάτο των καταναλωτών.
Το «Π» σε μια προσπάθεια να πάρουμε το θέμα αλλιώς, ξεκινώντας από αυτό το καλοκαίρι, παρουσιάζει τα τελευταία ανησυχητικά επιστημονικά στοιχεία από την εξάρτησή μας από το πλαστικό και από τον ωχαδερφισμό.
Από τον βυθό των ωκεανών στο στομάχι μας
Μια έρευνα που ξεκίνησε το 2010 και ολοκληρώθηκε πριν από περίπου έναν μήνα, επιβεβαίωσε τις εκτιμήσεις των επιστημόνων ότι το ζήτημα με το πλαστικό και την απόρριψη πλαστικών σκουπιδιών στις θάλασσες και τους ωκεανούς είναι πολυσύνθετο.
Η έρευνα έγινε με πρωτοβουλία του Ισπανικού Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών και συμμετείχαν 400 επιστήμονες οι οποίοι γύρισαν με τέσσερα ερευνητικά πλοία όλο τον κόσμο συλλέγοντας και αναλύοντας σχεδόν 200.000 δείγματα νερού από βάθη έως 6.000 μέτρων σε μια προσπάθεια να μελετήσουν τη συγκέντρωση πλαστικών.
Τα αποτελέσματα τους εξέπληξαν αφού διαπίστωσαν ότι το 99% των πλαστικών σκουπιδιών που εν δυνάμει έχουν καταλήξει στους ωκεανούς ήταν «εξαφανισμένα» διά γυμνού οφθαλμού, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των πλαστικών διαλύεται σε μικροσκοπικές ίνες και είτε κατακάθεται στον πυθμένα είτε μέσω της τροφικής αλυσίδας καταλήγει στο στομάχι μας.
Η θεωρία των λεγόμενων «μικροπλαστικών» απορριμμάτων έχει κερδίσει έδαφος τα τελευταία χρόνια, με νέες μελέτες συνεχώς να την επιβεβαιώνουν. Όπου «μικροπλαστικά» είναι οι μικροσκοπικές ίνες ή σωματίδια που δεν είναι ορατά στο ανθρώπινο μάτι και δημιουργούνται από τη διάσπαση του πλαστικού μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας, του αέρα, των κυμάτων και την επίδραση του αλατιού.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το «The Great Pacific Garbage Patch», ο επιπλέοντας σκουπιδότοπος στον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό που εντοπίστηκε από ερευνητές το 1999 και μοιάζει σαν ένα νησί που έχει δημιουργηθεί από πλαστικά απορρίμματα, το 90% των οποίων είναι «μικροπλαστικά», είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου αφού εκατονταπλάσιες ποσότητες πλαστικών έχουν γίνει «τροφή» για ψάρια, θαλάσσια θηλαστικά και πουλιά, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να παίρνει άλλες, τεράστιες διαστάσεις. Και αυτό γιατί η διασπορά είναι πολύ μεγάλη, με αποτέλεσμα οι αόρατες πλαστικές ίνες να είναι παντού.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων του ΟΗΕ που είδαν το φως της δημοσιότητας το 2012, τα «μικροπλαστικά», που είναι μικρότερα από 5 χιλιοστά, απειλούν να μεταβάλουν οριστικά το ωκεάνιο οικοσύστημα αφού υπολογίζεται ότι σε κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο θάλασσας περιέχονται περίπου 30.000 θραύσματα «μικροπλαστικού».
Επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν ότι, αν και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με ακρίβεια τα εκατομμύρια των τόνων αποβλήτων και σκουπιδιών που καταλήγουν στη θάλασσα, υπολογισμοί που έχουν γίνει, ανεβάζουν τις ποσότητες των απορριμμάτων σε 8 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο!
Όσον αφορά τα «μικροπλαστικά», μόνο στη Μεσόγειο υπολογίζεται ότι βρίσκονται 250 δισεκατομμύρια μικροσωματίδια πλαστικού, πρόβλημα αδιέξοδο, εάν αναλογιστεί κανείς ότι η θάλασσα της Μεσογείου είναι «κλειστή» και χρειάζεται έως και 90 χρόνια για να ανανεωθεί, την ίδια στιγμή που ο όγκος των σκουπιδιών που καταλήγουν στα νερά της αυξάνεται συνεχώς.
Το Δίκτυο «Μεσόγειος SOS» που πραγματοποιεί εκστρατείες ενημέρωσης στη χώρα μας συστηματικά εδώ και 19 χρόνια, επισημαίνει ότι το πλαστικό δεν διασπάται ποτέ πλήρως, αλλά κατακερματίζεται σε μικροσκοπικά σωματίδια, τα οποία ξεβράζονται στις ακτές, επιπλέουν στη θάλασσα και εναποτίθενται στα ιζήματα του βυθού.
Το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον 1.000.000 πουλιά και 100.000 θαλάσσια θηλαστικά να πεθαίνουν κάθε χρόνο από πλαστικά και άλλα σκουπίδια που καταλήγουν στο περιβάλλον, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η UNEP το 2006. Παράλληλα, όπως επισημαίνει το «Μεσόγειος SOS», η κατανάλωση του «μικροπλαστικού» δημιουργεί στα ζώα αίσθημα κορεσμού με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να πεθαίνουν από ασιτία.
«Μικροπλαστικά»
Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» ξεκίνησε έρευνα για τη διασπορά των «μικροπλαστικών» στις ελληνικές θάλασσες το 2009 με τελικό στόχο να εντοπίσει την κύρια πηγή εισροής «μικροπλαστικών» στο Αιγαίο και να εξακριβώσει εάν αυτά ταξιδεύουν μέσω της τροφικής αλυσίδας, από το πλαγκτόν στον άνθρωπο.
Η πρώτη φάση της έρευνας ολοκληρώθηκε το 2012 και, όπως επισημαίνει το «Αρχιπέλαγος», τα αποτελέσματα για το μέγεθος του προβλήματος διασποράς των «μικροπλαστικών» στις ελληνικές θάλασσες ήταν σοκαριστικά Συγκεκριμένα:
■ Αναλύθηκαν περισσότερα από 1.000 δείγματα από 167 παραλίες των ελληνικών ακτών, δεν βρέθηκε ούτε ένα δείγμα που να μην περιέχει ίνες «μικροπλαστικών».
■ Δείγματα από παραλίες σε δυσπρόσιτες και ακατοίκητες περιοχές νησιών βρέθηκε να έχουν περιεκτικότητα «μικροπλαστικών» ινών αντίστοιχη με αυτήν των παραλιών της Αττικής.
■ Περαιτέρω ανάλυση το 2012 και 2013 έδειξε ότι σχεδόν το 100% των ψαριών και των θαλάσσιων ασπόνδυλων οργανισμών (όπως σφουγγάρια και θαλάσσια αγγούρια) που εξετάστηκαν, βρέθηκαν επίσης να περιέχουν «μικροπλαστικές» ίνες στο στομάχι τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη δεύτερη φάση της έρευνας, που βρίσκεται σε εξέλιξη, εξετάστηκαν 350 δείγματα ψαριών από το Βορειοανατολικό Αιγαίο και στο 100% των ψαριών εντοπίστηκαν «μικροπλαστικά». Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, κάθε ένα από τα ψάρια του δείγματος είχε φάει 4,68 ίνες «μικροπλαστικών» κατά μέσο όρο ενώ σε μία περίπτωση μετρήθηκαν 32 ίνες συγκεντρωμένες σε μόλις ένα ψάρι!
Σοκαριστικά είναι και τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν από Έλληνες επιστήμονες στην εκδήλωση που σηματοδότησε την έναρξη της φετινής εκστρατείας «Καθαρίστε τη Μεσόγειο 2014» του «Μεσόγειος SOS».
Όμηροι της πλαστικής σακούλας
Όπως χαρακτηριστικά επισήμανε ο Γιώργος Παπαθεοδώρου, αν. καθηγητής, Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας, Τμήμα Γεωλογίας, Παν/μιο Πατρών, η πλαστική σακούλα αποτελεί ένα σημαντικό ειδικότερο πρόβλημα αφού συνθέτει το 1/3 των θαλάσσιων απορριμμάτων και μαζί με το πλαστικό μπουκάλι και το κουτάκι αναψυκτικού το 50% αυτών. Από χερσαίες πηγές προέρχεται το 69% των πλαστικών σακουλών, οι οποίες με κύρια δίοδο τους ποταμοχειμάρρους καταλήγουν στη θάλασσα. Ειδικότερα για την περιοχή της Μεσογείου ο Γιώργος Παπαθεοδώρου υπογράμμισε ότι συγκεντρώνει αυξημένη συγκέντρωση πλαστικού στον πυθμένα της και συγκεκριμένα 61% σε αντίθεση με 55% παγκοσμίως.
Η φετινή εκστρατεία είναι επικεντρωμένη στη χρήση της πλαστικής σακούλας αφού, όπως επισήμανε ο Ευάγγελος Κουκιάσας, πρόεδρος του Δικτύου «Μεσόγειος SOS», η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει λάβει νομοθετικά μέτρα για τις πλαστικές σακούλες μιας χρήσης.
Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, στην Ελλάδα κατά μέσο όρο κάθε πολίτης χρησιμοποιεί περίπου 270 σακούλες μιας χρήσης τον χρόνο ενώ στην Ε.Ε. κατά μέσο όρο χρησιμοποιούνται 500. Συνολικά εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο στην Ε.Ε. 100 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες, αριθμός που θα ανέβει στα 300 δισεκατομμύρια μέσα στα επόμενα 30 χρόνια εάν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα. Παγκοσμίως εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται 1 τρισεκατομμύριο πλαστικές σακούλες κάθε χρόνο.
Ουραγοί στην ανακύκλωση
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης, η Ελλάδα είναι πιθανά η χώρα με τα περισσότερα πλαστικά απορρίμματα στην Ε.Ε. και σίγουρα με τα μικρότερα ποσοστά επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Όπως τόνισε στην εκδήλωση του «Μεσόγειος SOS» ο Φίλιππος Κυρκίτσος, πρόεδρος της ΟΕΑ, μόλις το 5% των Ελλήνων ανακυκλώνει ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη το ποσοστό κυμαίνεται από 35 έως 40%.
Παράλληλα, ο πρόεδρος της ΟΕΑ επισήμανε ότι μόνο η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν μια κάποια διέξοδο στο πρόβλημα αφού άλλες λύσεις, όπως η ταφή και η ενεργειακή αξιοποίηση μέσω της καύσης, είναι και αναποτελεσματικές και ακριβές ενώ παράλληλα οι φωτοδιασπόμενες και οξοδιασπώμενες σακούλες δεν αποτελούν λύση αφού διασπώνται σε μικρά κομμάτια που είναι ακόμα πιο επικίνδυνα για τους θαλάσσιους οργανισμούς και δεν ανακυκλώνονται ποτέ.
Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με στοιχεία που έχει παρουσιάσει ο πρώην ευρωβουλευτής της Πρωτοβουλίας Πράσινοι - Αλληλεγγύη - Δημιουργία - Οικολογία, Νίκος Χρυσόγελος, μόνο από την ανακύκλωση πλαστικού και εάν το ποσοστό αυξηθεί και φτάσει το 70% το 2020, μπορούν να δημιουργηθούν στην Ευρώπη περισσότερες από 160.000 νέες θέσεις εργασίας.
250 δισεκατομμύρια μικροσωματίδια πλαστικού βρίσκονται στη θάλασσα της Μεσογείου
80 έως 90 χρόνια χρειάζεται η θάλασσα της Μεσογείου για να ανανεωθεί
100 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο στην Ε.Ε.
300 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες αναμένεται να χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο στην Ε.Ε. τα επόμενα 30 χρόνια εάν δεν ληφθούν μέτρα
8 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες καταλήγουν στο φυσικό περιβάλλον
500 πλαστικές σακούλες χρησιμοποιεί κατά μέσο όρο κάθε πολίτης στην Ε.Ε., τις περισσότερες από τις οποίες χρησιμοποιεί μόνο μία φορά
1 τρισεκατομμύριο πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται παγκοσμίως κάθε χρόνο
94% των νεκρών πουλιών στη Βόρεια Θάλασσα είχαν ίχνη πλαστικού στο στομάχι τους
267 είδη απειλούνται από τη διείσδυση θαλάσσιων απορριμμάτων στο πεπτικό τους σύστημα
80% μείωση της χρήσης πλαστικής σακούλας μέχρι το 2019 με έτος βάσης το 2010 προτείνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
1.000.000 πουλιά και 100.000 θαλάσσια θηλαστικά πεθαίνουν κάθε χρόνο από πλαστικά και άλλα σκουπίδια που καταλήγουν στο περιβάλλον, σύμφωνα με τη UNEP
13 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο είναι το κόστος των ζημιών που προκαλεί η ρίψη στους ωκεανούς πλαστικών απορριμμάτων, σύμφωνα με τον ΟΗΕ
350 δείγματα ψαριών που εξετάστηκαν από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» είχαν κατά μέσο όρο 4,68 ίνες «μικροπλαστικών»
