Πως ο νεοφιλελευθερισμός χρησιμοποιεί τον Nietzsche
Ο ίδιος ο Nietzsche τυπικά δεν μπορεί να θεωρηθεί ναζί ή νεοφιλελεύθερος. Αρθρογράφος: Θεολόγος Μιχαηλίδης
Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις πως οι νεοφιλελεύθεροι τον έχουν ήδη βρει και ότι αυτός είναι ο Nietzsche. Εδώ και καιρό, με αφετηρία τις ΗΠΑ καλλιεργείται σε παγκόσμιο επίπεδο, συνεχώς αυξανόμενη, η τάση για επανεκτίμηση του Γερμανού φιλοσόφου, με στόχο αρχικά την πλήρη αποκατάσταση του και εν συνεχεία την εδραίωση του ως καθοριστικής για τον σύγχρονο κόσμο φιλοσοφικής αυθεντίας. Ένα ευρύ φάσμα από νομικά πρόσωπα ( ιδρύματα, επιχειρήσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης κλπ) και φυσικά πρόσωπα (πολιτικοί, συγγραφείς, διανοητές, πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες κλπ) που έχουν αυξημένη επιρροή και εξυπηρετούν τα συμφέροντα και τους σκοπούς του νεοφιλελευθερισμού εργάζονται για την υλοποίηση της σχετικής προσπάθειας.
Οι νεοφιλελεύθεροι εκτιμούν πως έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες που θα επιτρέψουν στον λόγο του Nietzsche να χρησιμοποιηθεί με τον κατάλληλο τρόπο. O κόσμος δείχνει να έχει πλησιάσει τον Nietzsche, μολονότι δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα μαζί του. Το παγκόσμιο best seller τουYalom «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», η κινηματογραφική του μεταφορά, αλλά ακόμη και πιο απλά πράγματα όπως η ευρύτατη διάδοση και αναπαραγωγή, σε παγκόσμια κλίμακα, της περίφημης φράσης του Nietzsche: «αυτό που δεν με καταστρέφει με κάνει πιο δυνατό» έχουν συμβάλλει στο να καταστήσουν τον Nietzsche σχεδόν οικείο και σχεδόν συμπαθή ή τουλάχιστον ενδιαφέροντα σε εκατομμύρια ανθρώπους, που ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν γι αυτόν.
2.Τα προβλήματα της επιλογής του Nietzsche και η αντιμετώπιση τους: Οι νεοφιλελεύθεροι πιστεύουν πως έφτασε ο καιρός να έλθει επιθετικά στο προσκήνιο ο Nietzsche. Κατά την άποψη τους η δύναμη του λόγου του Nietzsche και η γοητεία και επιρροή που αυτός ασκεί είναι, πλέον, στοιχεία ικανά για να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν τα δύο σοβαρότατα προβλήματα του παρελθόντος, που δεν επέτρεψαν στον Γερμανό φιλόσοφο να σταθεί στην κορυφή της παγκόσμιας πνευματικής πυραμίδας. Τα προβλήματα αυτά είναι: α) η στενότατη σύνδεση του με τον εθνικοσοσιαλισμό και β) η βαθιά αντιπάθεια του στην χριστιανική θρησκευτική πίστη.
Ο δυσπρόσιτος και μπερδεμένος χαρακτήρας του λόγου του Nietzsche δεν απασχολεί ιδιαίτερα τους νεοφιλελεύθερους. Όπως θα δούμε στη συνέχεια πραγματικός σκοπός της προβολής του δεν είναι να διαβαστεί ή πολύ περισσότερο να μελετηθεί σε βάθος το συνολικό έργο του Γερμανού φιλοσόφου. Σε κάθε περίπτωση οι νεοφιλελεύθεροι έχουν φροντίσει και θα συνεχίζουν να φροντίζουν να υπάρχουν ερμηνευτικές οδηγίες και κατευθύνσεις από άλλους «ειδικούς» για το τι ήθελε να πει και τι εννοούσε ο Nietzsche. Άλλωστε αυτό είναι κάτι που, ήδη, κατά κόρον, συμβαίνει με τον Nietzsche. Ακόμη και ο ίδιος ο Nietzsche σχεδόν καυχιόταν όταν έλεγε πως ελάχιστοι από όσους τον διάβαζαν τον καταλάβαιναν .
Για την επιτυχή αντιμετώπιση του πρώτου προβλήματος (δηλαδή της σύνδεσης του με τον ναζισμό) λειτουργούν καταρχάς θετικά η πάροδος του χρόνου και το αναπόφευκτο έλλειμμα της κοινωνικής μνήμης σε σχέση με την ιστορική μνήμη. Οι περισσότεροι νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι στην Ευρώπη δεν γνωρίζουν καλά τι ήταν ο ναζισμός, ούτε καν ενδιαφέρονται να μάθουν.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο Nietzsche δεν θα προβληθεί ως φασίστας. Ήδη εδώ και καιρό επιχειρείται να αθωωθεί πλήρως από τις σχετικές κατηγορίες. Παρουσιάζεται ως ένας παρεξηγημένος, μη έντονα πολιτικοποιημένος φιλόσοφος, που διακατεχόταν απλώς από ορισμένες πλατωνικές αριστοκρατικές αντιλήψεις. Το φταίξιμο για την σύνδεση του με τον εθνικοσοσιαλισμό αποδίδεται, ακέραιο, στους δόλιους ή/και αδαείς ναζί, που οικειοποιήθηκαν αυθαίρετα το έργο του. Έμφαση δίνεται στο γεγονός ότι έζησε και πέθανε πριν από την ακμή του εθνικοσοσιαλισμού και του Χίτλερ, γεγονός που, κατά την κοινή λογική, πρέπει να τον θέτει αντικειμενικά εκτός του βεληνεκούς των σχετικών κατηγοριών. Πολλοί τον εμφανίζουν ως εχθρό κάθε ολοκληρωτισμού και φανατισμού και ως μη δεδηλωμένο αντισημίτη. Μερικοί ήδη έχουν πάει ακόμη παραπέρα θεωρώντας τον ενεργό (;) αντιφασίστα.
Για την επιτυχή αντιμετώπιση του δεύτερου προβλήματος λειτουργούν επίσης θετικά οι τρέχουσες συγκυρίες. Το θρησκευτικό αίσθημα έχει υποχωρήσει σε ποσοτική και ποιοτική βάση στην Ευρώπη, ιδίως ανάμεσα στους νέους ανθρώπους. Οι αδυναμίες και τα σκάνδαλα των χριστιανικών εκκλησιών φαίνεται να δικαιώνουν τις επιφυλάξεις και τις ενστάσεις του Nietzsche. Σήμερα η ανεκτικότητα απέναντι στους άθεους και άθρησκους είναι πολύ μεγαλύτερη από όση στο παρελθόν. Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με την ραγδαίες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις, που αποτελούν για τον νεοφιλελευθερισμό την πιο προσφιλή του επιδίωξη ή ακόμη και την απόλυτη πανάκεια.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, για απόλυτη ασφάλεια, ο Nietzsche εμφανίζεται πλέον όχι ως αλαζονικός άθρησκος και προκλητικός αντίχριστος, αλλά ως ένας επιστημολογικός αρνητής, που ενδεχομένως να πίστευε σε ένα «δικό του θεό».
3.Λόγοι και σκοποί της επιλογής του Nietzsche και τρόπος χρησιμοποίησης του λόγου του: Οι πραγματικοί λόγοι που έχουν οδηγήσει στην επιλογή του Nietzsche είναι απλοί. Έχουν να κάνουν με την εξυπηρέτηση προπαγανδιστικών και επικοινωνιακών σκοπών και την ενίσχυση της ιδεολογικής βάσης του νεοφιλελευθερισμού, μέσα από την χρησιμοποίηση ενός γνωστού στοχαστή, ευρύτατου κύρους, ο οποίος μάλιστα έχει και το άλλοθι πως είναι, εκ των πραγμάτων, ανεπηρέαστος από τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις, αφού έζησε σε άλλους αιώνες, που δεν είχαν σχέση με την Σχολή της Βιέννης ή την Σχολή του Σικάγου. Κατ’ ουσία όμως η χρησιμοποίηση του λόγου του Nietzsche διευκολύνει την εξοικείωση με την σύγχρονη νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στην δικαιολόγηση ακόμη και στην «αθώωση» της πραγματικότητας αυτής.
Ο Nietzsche δεν προκρίνεται από τους νεοφιλελεύθερους για το σύνολο του έργου του ή των ιδεών του. Προκρίνεται αποκλειστικά και μόνο για κάποιες χαρακτηριστικές τοποθετήσεις και απόψεις του, που μπορεί, άνετα, να χρησιμοποιηθούν κατ’ επιλεκτικό και αποσπασματικό τρόπο, όπως κατά κανόνα γίνεται σε ανάλογες περιπτώσεις άσκησης προπαγάνδας.
Οι απόψεις του αυτές απηχούν κοινωνικό δαρβινισμό, εχθρότητα σε κάθε μορφής συλλογικότητα και μίσος απέναντι στο γράμμα και στο πνεύμα του κλασσικού αριστερού λόγου. Οι απόψεις αυτές αποκτούν ξεχωριστή βαρύτητα, κύρος και σημασία, επειδή διατυπώνονται από τον Nietzsche, ο οποίος, μέσα από μια διαδικασία μεταμοντέρνας οικειοποίησης, έχει πλέον καθολικά αναγνωριστεί ότι βρίσκεται στον ιδεολογικό αντίποδα των αριστεράς.
Ποια όμως είναι τα συγκεκριμένα εκείνα σημεία του λόγου του Nietzsche, τα οποία συνηγορούν υπέρ της επιλογής του από τους νεοφιλελεύθερους ; Είναι κυρίως οι απόψεις που εκφράζει στην «Γενεαλογία της Ηθικής» και στο «Τάδε Έφη Ζαρατούστρας». Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι απόψεις του, που αναφέρονται στις «ηθικές προσεγγίσεις κυρίων και δούλων», στην «βούληση της δύναμης», στην έννοια του «υπεράνθρωπου»
Στην «Γενεαλογία της Ηθικής» ο Nietzsche φαίνεται (τουλάχιστον κατά μια ισχυρή και βάσιμη ερμηνευτική προσέγγιση) να δηλώνει καθαρά την προτίμηση του υπέρ μιας ολιγάριθμης ελίτ «ισχυρών», στους οποίους αναγνωρίζει, ανεπιφύλακτα, το ηθικό δικαίωμα, ανάλογα με την δική τους ανώτερη εγωιστική κρίση, να καταπιέσουν και να συντρίψουν τους πολλούς και «αδύναμους» φορείς παραδοσιακής ηθικής, που αποτελούν τροχοπέδες της προόδου και της ανάπτυξης. Επί πλέον ο Nietzsche εμφανίζεται όχι μόνο να μην συγκινείται καθόλου από τον πόνο των «αδύναμων» («δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από την έμπρακτη συμπόνια σε όσους αδύναμους υποφέρουν» λέει), αλλά επί πλέον να απεχθάνεται και καταδικάζει κάθε μνησικακία εκ μέρους αυτών προς τους «ισχυρούς». Είναι φανερό πως οι προαναφερόμενες απόψεις του Nietzsche αποτελούν το πιο καθαρό μήνυμα, που στέλνει σήμερα στις κοινωνίες ο νεοφιλελευθερισμός.
4.Ο λόγος του Nietzsche ως σημείο συνάντησης νεοφιλελεύθερων και νεοναζί: Σημειωτέον πως οι συγκεκριμένες απόψεις του Nietzsche είναι αυτές ακριβώς που συγκινούν, περισσότερο από όλες τις άλλες, και τους νεοναζί, που αναγνωρίζουν στα λόγια του Nietzsche μια ειδικότερη και προσφιλή σ’ αυτούς ρατσιστική διάσταση. Άλλωστε η αγάπη των νεοναζί προς τον Nietzsche δεν είναι όψιμη, αφού ο Γερμανός φιλόσοφος αποτέλεσε βασική πηγή έμπνευσης για τον Χίτλερ. Στον «Υπεράνθρωπο» του Nietzsche στηρίχτηκε ο ρόλος και το πεπρωμένο του «Άρειου ανθρώπου», όπως τον φανταζόταν ο Χίτλερ. Φυσικά η σύμπτωση απόψεων και προτιμήσεων με τους νεοναζί είναι κάτι που αφήνει παγερά αδιάφορους τους νεοφιλελεύθερους, που δεν έχουν τέτοιες προκαταλήψεις.
Οι νεοφιλελεύθεροι στους «αδύναμους» του Nietzsche, βλέπουν άχρηστα υποψήφια θύματα προς εξόντωση: φτωχούς, μικρομεσαίους, εργαζόμενους, συνταξιούχους κλπ. Οι νεοναζί στους «αδύναμους» του Nietzsche βλέπουν αλλοδαπούς μετανάστες, κομμουνιστές εργάτες κλπ., που πρέπει, ομοίως, να εξοντωθούν. Στους «ισχυρούς» τόσο οι νεοφιλελεύθεροι όσο και οι νεοναζί βλέπουν ένα ολιγαρχικό καθεστώς, που με λιγότερο ή περισσότερο οργανωμένη ή συγκεντρωτική δομή, πρέπει να επιβάλλεται στην κοινωνία με κάθε τίμημα και μέσο, με αυτοσκοπό την διαιώνιση της ισχύος του.
Ο επίμαχος λόγος του Nietzsche, λοιπόν, δεν αποτελεί μόνο το πορτρέτο σημερινού νεοφιλελευθερισμού, αλλά ταυτόχρονα περιέχει και το σπέρμα του αιωνίου φασισμού, αναδεικνύοντας, έτσι, φανερές προσεγγίσεις ή και ταυτίσεις θέσεων, αντιλήψεων και μεθόδων, κοινούς τόπους και εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ νεοφιλελεύθερων και νεοναζί.
5.H προπαγανδιστική λειτουργία της χρησιμοποίησης του λόγου του Nietzsche: Οι νεοφιλελεύθεροι αισιοδοξούν πως η ανάδειξη του λόγου του Nietzsche θα βοηθήσει την υπόθεση του νεοφιλελευθερισμού.
Πιστεύουν πως στην εποχή μας και μετά την προεργασία αλλοτρίωσης, που έχει μεσολαβήσει (ιδίως από την δεκαετία του 1980 και μετά) τα οφέλη θα είναι περισσότερα και μεγαλύτερα από τις τυχόν αντιδράσεις.
Τα μη πολιτικοποιημένα, παθητικά και απαίδευτα άτομα της σύγχρονης, πνευματικά ισοπεδωμένης, εποχής μας, όταν διαβάσουν ή ακούσουν γι αυτά τα αποσπάσματα του λόγου του Γερμανού φιλοσόφου όχι μόνο δεν θα αντιδράσουν, αλλά θα έχουν ένα λόγο παραπάνω για να δικαιολογήσουν την σύγχρονη νεοφιλελεύθερη κατάσταση, θα συμφιλιωθούν πιο εύκολα με αυτήν, αποδίδοντας της ένα σχεδόν ντετερμινιστικό περιεχόμενο.
Πάνω από όλα με τον λόγο του Nietzsche οι κοινωνίες βοηθούνται να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν πως οι παραδοσιακές ηθικές αξίες, στις οποίες πιστεύουν οι- εγγενώς ανίκανες και μειονεκτικές λόγω της μαζικότητας τους- πλειοψηφίες είναι ξεπερασμένες, αναποτελεσματικές και δεν έχουν αντίκρισμα στον σύγχρονο κόσμο. Οι άνθρωποι μαθαίνουν πως δεν υπάρχει ηθική που έχει αναγνωριστεί, παγιωθεί, και καθιερωθεί, την οποία μπορούν να επικαλεστούν προς προστασία τους. Με τον λόγο του Nietzsche γίνεται κατανοητό πως η ηθική ως δεδομένη έννοια και αξία δεν υπάρχει αλλά δημιουργείται και πρέπει να δημιουργείται μόνο από αυτούς που έχουν την βούληση της δύναμης και της εξουσίας, τους ισχυρούς.
Μόνο η αναγωγή του ανθρώπου σε υπεράνθρωπο (με ό,τι αυτό σημαίνει, κάτι που ούτε ο ίδιος ο Nietzsche έχει εξηγήσει επαρκώς) μπορεί να οδηγήσει σε μια άλλη προοπτική.
6.Το πραγματικό νόημα του λόγου του Nietzsche. Το είναι και φαίνεσθαι : Όπως προανέφερα οι νεοφιλελεύθεροι δεν διακατέχονται από γνήσια αγάπη για τον ίδιο τον Nietzsche και τον λόγο του. Απλώς τον χρησιμοποιούν επιλεκτικά και αποσπασματικά προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους. Συνεπώς εξαρχής δεν τους έχει απασχολήσει ιδιαίτερα ποιο είναι το πραγματικό νόημα του λόγου του Γερμανού φιλοσόφου, αλλά ποιο είναι νόημα του λόγου αυτού το οποίο «φαίνεται και προσλαμβάνεται» από το κοινό και συνεπώς υιοθετείται πιο εύκολα από το τελευταίο. Εφόσον το νόημα αυτό συμφέρει και βολεύει τους νεοφιλελεύθερους, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Εκείνο που έχει σημασία δεν είναι αυτό που εννοεί πράγματι ο Nietzsche, αλλά αυτό που εκλαμβάνει, καταλαβαίνει ή πιστεύει το κοινό ότι εννοεί ο Nietzsche.
Από την άλλη πλευρά όμως πρέπει να διευκρινιστεί πως το νόημα που «φαίνεται» μπορεί να είναι όντως και το πραγματικό. Εδώ υπάρχει ένα λεπτό ζήτημα, που χρήζει διευκρίνισης.
Για ορισμένους το νόημα που αποδίδεται στον επίμαχο λόγο του Nietzsche για τα περί «βούλησης δύναμης» δεν κατανοήθηκε και δεν ερμηνεύθηκε σωστά. Υποστηρίζουν πως το νόημα αυτό είναι διαφορετικό από το αληθινό νόημα που ήθελε να εκφράσει ο Γερμανός φιλόσοφος. Οι περισσότεροι από αυτούς που διαφωνούν και επιχειρούν μια «ήπια» ερμηνεία του λόγου του Nietzsche δεν ανήκουν στο στρατόπεδο των νεοφιλελεύθερων. Πρόκειται για θαυμαστές του Nietzsche που αισθάνονται την ανάγκη να ωραιοποίησης, με σκοπό την εξασφάλιση καλύτερης δυνατής υστεροφημίας στον Nietzsche.
Είναι σαφές πως οι νεοφιλελεύθεροι, τα συμφέροντα και οι σκοποί τους, εξυπηρετούνται καλύτερα από την αντίθετη, την «αυστηρή» ερμηνεία, δηλαδή από αυτήν που δέχεται πως ο Nietzsche όντως εννοούσε αυτά που φαίνεται πως εννοούσε.
Πάντως η βασιμότητα της «αυστηρής» ερμηνείας εξακολουθεί να είναι ισχυρή. Για παράδειγμα ο Bertrand Russell επέκρινε οξύτατα τον Nietzsche ακριβώς για τις μεγαλομανείς και αντιδημοκρατικές απόψεις του για την «βούληση της δύναμης».
Η ίδια προσπάθεια διάσωσης υστεροφημίας του Nietzsche επιχειρήθηκε και για τον «Υπεράνθρωπο». Και εκεί επιχειρείται να παρουσιαστεί πως ο Nietzsche εννοεί άλλα από αυτά που φαίνονται και του καταλογίζονται. Όμως και στην περίπτωση αυτή πολλοί δεν πείθονται. Ένας από αυτούς και ο Orwell, που στο περίφημο βιβλίο του «1984» δεν βρίσκει κάποιο άλλο κρυμμένο νόημα, που να εξουδετερώνει την ηθική κατωτερότητα «του υπεράνθρωπου», την οποία ο Orwell (μέσα από το στόμα του Smith) διακηρύσσει στον εκτενή διάλογο μεταξύ Smith και O’ Brien, όταν από το στόμα του τελευταίου αναπτύσσεται ο Νιτσεικός περί «υπεράνθρωπου» λόγος.
7. Κάποια περισσότερα για όσους αντιδράσουν: Ξέρω πως πολλοί θα αντιδράσουν σε αυτά που γράφω. Θα πουν πως οι εκτιμήσεις μου είναι τελείως αυθαίρετες, πως δεν υπάρχει απολύτως καμία σχέση ή σύνδεση μεταξύ νεοφιλελευθερισμού και Nietzsche. Πως ο τελευταίος δεν ασχολήθηκε ποτέ με τίποτε οικονομικό. Πως η λογική μου είναι εντελώς διαισθητική και καθόλου στοιχειοθετημένη.
Όλοι τους θα θεωρούν ασφαλώς εκ προοιμίου απίθανη την οικοδόμηση ενός μέρους του φιλελευθερισμού πάνω στον Nietzsche, μολονότι ο τελευταίος ήταν απόλυτα ατομικιστής και «προφήτης» του «ηθικού εγωισμού». Παραβλέπουν όμως πως υπάρχει ήδη ένα ιστορικό παράδειγμα ενός πολύ δυσκολότερου εγχειρήματος με τον ίδιο πρωταγωνιστή, δηλαδή της οικοδόμησης πάνω στον Nietzsche ενός μεγάλου μέρους του εθνικοσοσιαλισμού.
Η αντίδραση είναι αναμενόμενη αν σκεφτεί κανείς πως αμφισβητείται ή υποβαθμίζεται, ως αδικαιολόγητη, η δεδομένη και απόλυτα εύλογη σύνδεση του λόγου του Nietzsche με τον ναζισμό ή τον φασισμό, παρά τις χιλιάδες πηγές και αμέτρητα καταλυτικά στοιχεία που υπάρχουν, και παρά χαρακτηρισμό του Nietzsche ως «πρωτο-φασίστα», από διάφορους μελετητές και συγγραφείς (με ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα τον καθηγητή R.Wolin το 2004). Είναι δυνατόν λοιπόν να μην αμφισβητηθεί η σύνδεση του με τον νεοφιλελευθερισμό, την στιγμή που τα υπάρχοντα στοιχεία είναι όντως, συγκριτικά, πολύ λιγότερα και χαλαρότερα ;
Καταρχάς όσοι επιμένουν αποκλειστικά και μόνο σε καθαρά οικονομικά δεδομένα παραβλέπουν πως ο νεοφιλελευθερισμός γρήγορα ξέφυγε από τις αμιγώς οικονομικές του ρίζες και έχει πλέον εξελιχθεί σε πολιτικοοικονομικό σύστημα. Εκτός από την πρωταρχική και κυρίαρχη οικονομική διάσταση στον νεοφιλελευθερισμό ενυπάρχει και μια σημαντική πολιτική διάσταση. Άλλωστε και ο θεμελιωτής του νεοφιλελευθερισμού Hayek από νωρίς επιβεβαίωσε την σύζευξη αυτή, όταν είχε διακηρύξει πως προτιμά μια δικτατορία με φιλελεύθερη οικονομική πολιτική, παρά μια δημοκρατία με μη φιλελεύθερη οικονομία.
Υπάρχουν όμως και κάποια άλλα πράγματα που δεν είναι τυχαία και δεν μπορούν να παραβλεφθούν. Η λατρεία προς τον Nietzsche από φιλοσοφικές κολώνες του ευρέος νεοφιλελευθερισμού όπως η Rand και ο Fukuyama. Η αναγνώριση του Nietzsche από τον νεοφιλελεύθερο οικονομολόγο Greenspan (πιθανότατα λόγω της επιρροής που άσκησε πάνω του η Rand). Η προσήλωση του διανοητή της νέας δεξιάς Bloom στον Nietzsche, που τον ώθησε να δηλώσει: “Nietzsche is us”. Άραγε γιατί τόσο πολλοί νεοφιλελεύθεροι αγαπούν τον Nietzsche ; Μόνο και μόνο επειδή τους συνδέει ο κοινός θαυμασμός τους για τον Machiavelli, την αποφασιστικότητα και την αποτελεσματικότητα του ;
Αλλά για να έλθουμε και σε πιο αμιγές οικονομικό επίπεδο. Στις οικονομικές θεωρίες του Schumpeter μεταφυτεύθηκαν αρχικές ιδέες του Nietzsche, όπως η «δημιουργική καταστροφή» («creative destruction») σύμφωνα με την σχετική δημοσίευση των H.& E. Reinert (2006). Για την επίδραση του Nietzsche στο οικονομικό πεδίο υπάρχουν δημοσιεύσεις όπως αυτή των Ιταλών Santarelli και Pesciarelli (1990).
Στα αποκαλούμενα «οικονομικά του φασισμού» («fascist economics») υπάρχουν καθαρές επιρροές από τον λόγο του Nietzsche. Ο υπουργός Οικονομικών των ναζί Schacht ήταν σαφώς επηρεασμένος από τον Nietzsche, όπως ο ίδιος διακήρυσσε. Γνωρίζετε ποιος ήταν ο μεγαλύτερος θαυμαστής του Schacht και ιδίως της βαριάς λιτότητας που ο ναζισμός επέβαλλε στον εργαζόμενο γερμανικό λαό, όταν πήρε την εξουσία ; Ο αρχι-νεοφιλελεύθερος Friedman. Δεν έχανε ποτέ όποια ευκαιρία του παρουσιαζόταν για να επαινέσει την εν λόγω πολιτική.
Αλλά ακόμη και σχετικά πρόσφατα (2013) ο καθηγητής C. Robin δημοσίευσε στο Nation το περίφημο άρθρο: «Nietzsche’s Marginal Children: On Hayek», όπου αναφέρεται στην μεγάλη επίδραση της σκέψης του Nietzsche στους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους της Σχολής της Βιέννης και στον θεμελιωτή του νεοφιλελευθερισμού Hayek. Μεταξύ άλλων επισημαίνει πως τόσο ο Nietzsche όσο και Hayek θα συνέπιπταν απόλυτα ως προς την επιθυμία του πιο ασφυκτικού περιορισμού όλων των εργασιακών δικαιωμάτων, που αμφότεροι θα τα ήθελαν να είναι κλειδωμένα μέσα σε ένα κουτί.
Συμπέρασμα: Ο ίδιος ο Nietzsche τυπικά δεν μπορεί να θεωρηθεί ναζί ή νεοφιλελεύθερος. Ο λόγος του όμως περιέχει και εκφράζει πάμπολλα και κορυφαία αντιδημοκρατικά (για να μην χρησιμοποιήσω άλλη βαρύτερη έκφραση) στοιχεία που συγκροτούν μεγάλο μέρος της ουσίας τόσο του ναζισμού όσο και του νεοφιλελευθερισμού. Όπως παλαιότερα οι ναζιστές έτσι και σήμερα οι σύγχρονοι νεοφιλελεύθεροι φροντίζουν να το εκμεταλλευτούν δεόντως.
Θεολ. Μιχαηλίδης
