160 χρόνια από την ίδρυση των εφοριών
Οι εφορίες ήταν ένας κρατικός διοικητικός μηχανισμός που άντεξε μεν στον χρόνο, αλλά η ιστορία τους είναι γεμάτη περιπέτειες και συνυφασμένη με την κακή πορεία των οικονομικών της χώρας μας και τις απαιτήσεις των διαχρονικών δανειστών μας.
Μια ιστορία ελληνική, που ξεκινάει από την εποχή του Όθωνα και των Βαυαρών και φτάνει έως σήμερα, στην εποχή του Τόμσεν και του Ράιχενμπαχ.
Συμπληρώνονται εφέτος 160 χρόνια από τότε που ιδρύθηκαν επισήμως στην Ελλάδα οι πρώτες οικονομικές εφορίες, με τη μορφή που τις γνωρίσαμε στις ημέρες μας και απλώθηκαν από άκρου εις άκρον σε όλη τη χώρα. Ακόμη μία «ιστορία ελληνική», που μέσα σ’ αυτά τα 160 χρόνια δεν άλλαξε και πολύ… Αν εξαιρέσει κανείς την τεχνολογία που βελτίωσε την αποτελεσματικότητά τους, ήταν ένας μηχανισμός που πάντοτε διάλεγε –με τη βοήθεια των πολιτικών και των κυβερνήσεων–τον εύκολο δρόμο της υπερφορολόγησης των μισθωτών και των συνταξιούχων (τα σιγουράκια της εξουσίας...).
Τα συμφέροντα
Οι πιέσεις που άσκησαν διάφορα συμφέροντα τα οποία είχαν κάθε λόγο να μην λειτουργήσουν οι εφορίες ή τις ήθελαν να δυσλειτουργούν, για να γλιτώνουν οι φοροφυγάδες και τα κάθε λογής διαχρονικά λαμόγια, προκάλεσαν μεγάλες καθυστερήσεις στην ίδρυσή τους, στον προσανατολισμό τους και γενικότερα στην εφαρμογή νόμων που είχαν ήδη ψηφιστεί, με αποτέλεσμα τη διαφυγή μεγάλων εσόδων για το ελληνικό κράτος.
Ένας από τους βασικούς λόγους για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο θεσμός στα πρώτα χρόνια εισαγωγής του είχε να κάνει με τη λεηλασία της δημόσιας γης που άρχισε μετά την απελευθέρωση και την επικράτηση της Επανάστασης του 1821, παρά το γεγονός ότι η εφαρμογή του θεσμού θεωρήθηκε υποχρεωτική από τους Βαυαρούς και τους δανειστές μας για την αποκατάσταση της χαώδους δημοσιονομικής κατάστασης ειδικά στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Όθωνα.
Στην πραγματικότητα οι οικονομικές εφορίες σχεδιάστηκαν να λειτουργήσουν στον απόηχο της εξέγερσης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, όταν αναδιοργανώθηκε η δομή του ελληνικού κράτους και καταβλήθηκε προσπάθεια για αποκέντρωση της διοίκησης με φιλόδοξα νομοσχέδια, όπως η ίδρυση του θεσμού των επαρχιακών συμβουλίων.
Ισχυροί οι έφοροι
Το 1845, μετά τη διαίρεση του κράτους σε επαρχίες, εκδόθηκε ο πρώτος νόμος για την ίδρυση μιας οικονομικής εφορίας σε καθεμιά από τις επαρχίες της ελληνικής επικράτειας.
Ο Κεφαλλονίτης αγωνιστής του 1821, διπλωμάτης και πολιτικός Ανδρέας Π. Μεταξάς, ήταν ο πολιτικός που ως υπουργός Οικονομικών οραματίστηκε και νομοθέτησε το νέο σύστημα. Κατήργησε τις «Οικονομικές Επιτροπείες» που υπήρχαν μέχρι τότε και ίδρυσε 19 οικονομικές εφορίες σε όλη τη χώρα. Οι έφοροι, με τον νόμο αυτό, ήταν οι νέοι ισχυροί άνδρες της ελληνικής οικονομίας, αφού είχαν αποκλειστικά την ευθύνη όχι μόνον για την είσπραξη των φόρων αλλά και για τη διαφύλαξη και τη διαχείριση της εθνικής περιουσίας καθώς και της εκκλησιαστικής περιουσίας.
Οι καθυστερήσεις
Αυτήν ακριβώς η αρμοδιότητα ήταν ο βασικός λόγος που ο νόμος για την ίδρυση και για τις οικονομικές εφορίες έπεσε σε αδράνεια όταν παραιτήθηκε από τον υπουργικό θώκο ο Α. Μεταξάς. Ο πραγματικός λόγος της αδυναμίας να εφαρμοστεί ο νόμος για τις οικονομικές εφορίες, όπως είχε σχεδιαστεί και αποφασιστεί, πρέπει να αναζητηθεί στην αρμοδιότητα περί πλήρους ελέγχου της εθνικής γης εκ μέρους των εφόρων και στις πιέσεις των διαφόρων συμφερόντων.
Επί δεκαετίες βρισκόταν σε εξέλιξη, με την ανοχή του κράτους και κυρίως των κατά τόπους φεουδάρχων και βουλευτών, μια πραγματική λεηλασία της γης που είχε απομείνει στο κράτος. Είναι για τον ίδιο λόγο που δεν εφαρμόστηκε καθόλου ή πλημμελώς και ο νόμος περί κτηματολογίων που είχε εκδοθεί από το 1836 και ακόμη και σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί σε όλες τις περιοχές της χώρας!
Νέος νόμος
Ο Κωνσταντίνος Προβελέγγιος (1800-1880) ως υπουργός Οικονομικών θα επαναφέρει – περίπου μία δεκαετία αργότερα (1853-54) – στην επιφάνεια το ζήτημα. Παρά τις σφοδρές αντιδράσεις, θα κατορθώσει να ψηφίσει τον νόμο «Περί Εφοριών», καταργώντας κάθε προηγούμενη διάταξη και αμβλύνοντας τις διατάξεις για αρμοδιότητες των εφόρων σε ό,τι αφορά τα δημόσια ή εκκλησιαστικά κτήματα. Ιδρύθηκαν σε όλη την επικράτεια 43 οικονομικές εφορίες, οι οποίες σχεδόν αντιστοιχούσαν σε ισάριθμες επαρχίες.
Παρ’ όλα αυτά, η 15μηνη καθυστέρηση δημοσίευσης και του νόμου αυτού μόνον τυχαία δεν ήταν. Είχε υπογραφεί στα μέσα Οκτωβρίου 1853 και δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο 1854, αφού πλέον δεν ήταν υπουργός ο συντάκτης του Κ. Προβελέγγιος. Παρά τις αντιδράσεις, ο νόμος αυτός λειτούργησε, κάτω από την πίεση της ανάγκης τακτοποίησης των δημοσιονομικής εικόνας της χώρας απέναντι στους δανειστές της. Λειτούργησε, δηλαδή, όπως θα λέγαμε σήμερα ως «προαπαιτούμενο» για να πάρουμε κανένα δάνειο!
Καθηκοντολόγιο
Αργότερα, με καθυστέρηση πέντε ετών, το 1858, η βασίλισσα Αμαλία θα υπογράψει το «Καθηκοντολόγιο» των Οικονομικών Εφόρων, αλλά και των υπαλλήλων των εφοριών, το οποίο δεν είχε συμπεριληφθεί στον νόμο. Υποτίθεται ότι ίσχυαν όσα είχαν νομοθετηθεί από το 1845, αλλά και εκείνες οι διατάξεις είχαν περιέλθει σε πλήρη αδράνεια ή είχαν λειανθεί. Με σαφήνεια πλέον η αρμοδιότητα για τα εθνικά και εκκλησιαστικά κτήματα περιερχόταν στους κατά τόπους εφόρους, οι οποίοι αναλάμβαναν την ευθύνη να τα προφυλάσσουν και από τη λεηλασία, τους καταπατητές και άλλα συμφέροντα.
Η πορεία
Κάτω από αυτό το καθεστώς και με επί μέρους αλλαγές από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1911 συνέχισαν οι εφορίες την πορεία τους.
Αξιοσημείωτοι σταθμοί σημειώθηκαν όταν εισάγονταν νέοι φορολογικοί θεσμοί, όπως συνέβη στη δεκαετία του 1920. Κυρίως το 1925, όταν ο Θόδωρος Πάγκαλος, παππούς του σημερινού «Μαζί τα φάγαμε» θέλησε να σώσει τον ελληνικό λαό και εγκαθίδρυσε και αυτός τη δικτατορία του, όπως έκαναν εξ ονόματος του ελληνικού λαού διάφοροι «ΣΩΤΗΡΕΣ»...
Μεταξύ των άλλων μέτρων, λοιπόν, που πήρε ήταν και η ίδρυση 25 νέων οικονομικών εφοριών στην Αθήνα, τον Πειραιά και τα περίχωρά τους, με στόχο φυσικά να «ξεζουμίσει» τους Έλληνες φορολογούμενους που ήταν και τότε, όπως και τώρα, με άδειες τσέπες. Σκοπός λοιπόν των νέων οικονομικών εφοριών που ιδρύθηκαν στην Αγορά των Αθηνών, στην οδό Ερμού, στο Φάληρο, την Κηφισιά, τον Μαραθώνα και αλλού, ήταν η «ευχερεστέρα βεβαίωσις των φόρων».
Στην Κατοχή
Στην περίοδο της Κατοχής, σε μια περίοδο που η ελληνική κοινωνία μαστιζόταν και ο κόσμος πέθαινε στους δρόμους, η πρωτοβουλία της κυβέρνησης Τσολάκογλου (1942), προφανώς ως άλλοθι, ίδρυσε οικονομική εφορία «προς παρακολούθησιν των εχόντων μεγάλα εισοδήματα». Μια εφορία που γρήγορα αδρανοποιήθηκε, αφού οι μόνοι που είχαν μεγάλα εισοδήματα εκείνη την εποχή ήταν όλοι άνθρωποι της κυβέρνησης και οι συνεργάτες των Γερμανών.
Στις μέρες μας
Προπολεμικά στην ελληνική επικράτεια λειτουργούσαν περίπου 150 οικονομικές εφορίες, ενώ στις ημέρες μας έφτασαν να υπερβαίνουν τις 300, γνωρίζοντας ταυτοχρόνως και τη μεγαλύτερη συρρίκνωση τα τελευταία χρόνια του Μνημονίου, αφού μειώθηκαν τουλάχιστον στο ένα τρίτο για λόγους οικονομίας ενώ γενικά είναι πανθομολογούμενο ότι ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός της χώρας, κυρίως σε ό,τι αφορά τους μεγάλους φοροφυγάδες, πάσχει.
Οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες προέρχονται από το πλούσιο υλικό μονογραφίες και κείμενα του ιστορικού ερευνητή και δημοσιογράφου Λευτέρη Σκιαδά, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.
