Το ζήτημα της ενεργειακής μετάβασης (του Τάσου Σιδηρόπουλου)
Του Τάσου Σιδηρόπουλου, Οικονομολόγου, Διευθυντή Προγραμμάτων της Αναπτυξιακής Δυτικής Μακεδονίας Α.Ε. - ΑΝΚΟ.
Η μετάβαση στην «Καθαρή Ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες» αποτελεί στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αντικείμενο συγκεκριμένης πρωτοβουλίας που ανέλαβε μετά τη συμφωνία των Παρισίων.
Σκοπός της πρωτοβουλίας αυτής είναι να στηριχθούν οι περιοχές άνθρακα με κοινωνικά δίκαιους όρους, με έμφαση στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και φυσικά στη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας.
Για τη Δυτική Μακεδονία το ζήτημα ανάγεται από μετάβαση στην Καθαρή Ενέργεια σε μετάβαση της συνολικής οικονομίας της Περιφέρειας σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο.
Κι αυτό επειδή το ειδικό βάρος του ενεργειακού τομέα στη διαμόρφωση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) στη Δυτική Μακεδονία, όπως εκφράζεται μέσω των συντελεστών παραγωγικής - κλαδικής εξειδίκευσης είναι ιδιαίτερα μεγάλο.
Διαχρονικά το ποσοστό συμμετοχής του ενεργειακού τομέα στην ΑΠΑ της Δυτικής Μακεδονίας διατηρείται σταθερά υψηλό πάνω από το 30%, τόσο πριν όσο και εντός της οικονομικής κρίσης (Πίνακας 1).
Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης (46% για το έτος 2016) που αποτελεί τον κατ’ εξοχήν ενεργειακό Νομό της Περιφέρειας.
Το στοιχείο αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν συνδυαστεί με το γεγονός της συνεχούς πτώσης της συνολικής ΑΠΑ για την ίδια περίοδο, πράγμα που ενισχύει την ανωτέρω διαπίστωση και ότι μέχρι σήμερα δεν διαφαίνεται κάποια εναλλακτική λύση ως απάντηση στην απανθρακοποίηση (Πίνακες 2, 3).
Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Πρωτογενής τομέας που παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη αύξηση κατά την τελευταία 10ετία, η οποία συνολικά ανέρχεται σε 14% (Πίνακας 3), ενώ η συμμετοχή του στη διαμόρφωση της συνολικής ΑΠΑ αυξήθηκε κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες (από 6% σε 9% - Πίνακας 1), τη στιγμή που όλοι οι υπόλοιποι κλάδοι παρουσιάζουν καθίζηση.
Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί μια ενδιαφέρουσα αυξητική τάση του τομέα Μεταποίησης τα δύο τελευταία χρόνια (2015-2016) με 2,2% και 6,4% αντίστοιχα, γεγονός που ίσως δείχνει μια πρώτη προσπάθεια της πραγματικής οικονομίας να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, με την ιδιωτική πρωτοβουλία μέσω κυρίως της καθετοποίησης της αγροτικής παραγωγής (αγροδιατροφή) να επιθυμεί να προετοιμάσει το έδαφος για την αναστροφή των κρισίμων μακροοικονομικών μεγεθών, του περιφερειακού εισοδήματος και της απασχόλησης.
Φυσικά τα ενθαρρυντικά στοιχεία που παρατηρούνται στον πρωτογενή τομέα και στην μεταποίηση δεν επαρκούν επ’ ουδενί να ισοσταθμίσουν τα αποτελέσματα από την ραγδαία πτώση του ενεργειακού τομέα, του κατασκευαστικού κλάδου και του τριτογενή τομέα.
Αυτό διαπιστώνεται εύγλωττα τόσο από τη συνολική μείωση της ΑΠΑ της Δυτικής Μακεδονίας (Πίνακες 1, 2), όσο και την αυξητική τάση της ανεργίας (Πίνακας 4).
Στο πρόσφατο και κατά κοινή ομολογία επιτυχημένο Βαλκανικό Συνέδριο για την Καθαρή Ενεργειακή Μετάβαση που διεξάχθηκε στην Κοζάνη από 19 έως 22 Σεπτεμβρίου 2019 παρουσιάστηκαν πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες και έργα, άλλες ώριμες και έτοιμες προς υλοποίηση και άλλες σε ερευνητικό στάδιο. Από την εναλλακτική χρήση του λιγνίτη και την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μέχρι την βιοοικονομία, την κυκλική οικονομία και την αξιοποίηση του υδρογόνου.
Εκτιμώ ότι όλες θα πρέπει να εξεταστούν με μεγάλη προσοχή ως προς την εφικτότητα υλοποίησής τους και κυρίως ως προς την συμβολή τους στους στόχους της μετάβασης και να τεθούν κάτω από την ομπρέλα της ήδη αναληφθείσας πρωτοβουλίας της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και των Ενεργειακών Δήμων με την συμβολή των πανεπιστημιακών – ερευνητικών και αναπτυξιακών φορέων της περιοχής και την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Της πρωτοβουλίας “Coal Regions in Transition Platform” μέσω της οποίας παρέχεται Τεχνική Υποστήριξη στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας από την Παγκόσμια Τράπεζα για τη διαμόρφωση ενός Οδικού Χάρτη που θα περιλαμβάνει:
· Τον χωροταξικό σχεδιασμό για την ορθολογική αξιοποίηση των εξοφλημένων ορυχείων λιγνίτη και των εγκατεστημένων μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με την παράλληλη αναλυτική προσέγγιση μεγάλων έργων.
· Τη διαμόρφωση και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού μοντέλου διακυβέρνησης για τη μετάβαση.
· Τη διαμόρφωση του κατάλληλου θεσμικού και χρηματοδοτικού πλαισίου που θα υποστηρίξει την μετάβαση.
Στο ανωτέρω πλαίσιο θα πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα παρεμβάσεις θεσμικού χαρακτήρα που να καθιστούν την περιοχή ελκυστική για επενδύσεις (φορολογικά και χρηματοδοτικά κίνητρα) και έργα με άμεσο αντίκτυπο στην μόχλευση κεφαλαίων και την απασχόληση, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα θετικό επενδυτικό κλίμα και κυρίως μια εικόνα ότι κάτι σημαντικό πλέον γίνεται στην περιοχή, πέρα από τα εσκαμμένα ανεβάζοντας την ψυχολογία της τοπικής αγοράς και της κοινωνίας.
Παράλληλα και σε μεσο μακροπρόθεσμο επίπεδο θα πρέπει να σχεδιαστεί εκείνο το πλαίσιο παρεμβάσεων που θα μπορέσει να οδηγήσει με ασφάλεια την περιοχή στη νέα εποχή με τους λιγότερους δυνατούς κλυδωνισμούς.
Το εγχείρημα είναι ιδιαίτερα δύσκολο και αποδεικνύεται τέτοιο από ανάλογες προσπάθειες άλλων χωρών και άλλων περιφερειών που επιχείρησαν να αλλάξουν το παραγωγικό τους σύστημα. Αποτελεί όμως μονόδρομο στον οποίο κανείς δεν περισσεύει.
Απόλυτα θετικό στοιχείο είναι η συνειδητοποίηση του ζητήματος της μετάβασης από όλους σχεδόν τους φορείς και τους πολίτες, κάτι το οποίο παλαιότερα δεν θεωρούταν αυτονόητο. Και επίσης ότι δεν ξεκινούμε από το μηδέν, αλλά προηγήθηκε αρκετή δουλειά σε επίπεδο μελετών βάσης, επαφών και γνωστοποίησης του ζητήματος σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και μάλιστα με ανταλλαγή απόψεων και συνεργασία με αντίστοιχες περιφέρειες της Ευρώπης. Η προσπάθεια όμως αυτή θα πρέπει να συνεχιστεί και μάλιστα με εντονότερο ρυθμό έτσι ώστε να έχουμε τα πρώτα απτά θετικά αποτελέσματα.
Συγκριτικό πλεονέκτημα και βασικός μοχλός του εγχειρήματος αποτελεί το ανθρώπινο δυναμικό της περιοχής. Είναι ο πολυτιμότερος συντελεστής παραγωγής και αυτός που θα επωμιστεί το δύσκολο έργο της μετάβασης.
Το ανθρώπινο δυναμικό που σε τελική ανάλυση είναι εκείνος ο συντελεστής παραγωγής που θα αναλάβει:
· να διευρύνει το μονόπλευρο αναπτυξιακό μοντέλο της περιοχής βάζοντας και άλλους τομείς και κλάδους στο παραγωγικό της μείγμα.
· να επενδύσει συστηματικά με την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών σε παραδοσιακούς κλάδους στους οποίους η περιοχή διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα, καθιστώντας τους ανταγωνιστικούς στο διεθνές περιβάλλον.
· να προχωρήσει στην αποδοτική αξιοποίηση του πλούσιου πολιτιστικού και τουριστικού της αποθέματος και
· να οδηγήσει σε ένα βιώσιμο περιφερειακό οικοσύστημα για τις επόμενες γενιές.
