Ο κατοχικός δωσιλογισμός και η μαρτυρία του Νικολάου Παυλίδη (Γράφει η Μιράντα Παυλίδου)

Της Μιράντας Παυλίδου - Εκπαιδευτικού, ερευνήτριας της ιστορίας των λιγνιτών Πτολεμαΐδος.

Παρότι έχουν περάσει εβδομήντα έξι χρόνια από το τέλος της γερμανικής κατοχής

και εβδομήντα ένα από το τέλος του Εμφυλίου πολέμου, εν τούτοις πολλές ιστορικές σελίδες της τοπικής μας ιστορίας παραμένουν ελάχιστα γνωστές.

Μια από αυτές είναι και η συνεργασία συμπατριωτών μας με τους κατακτητές και η στράτευση στο πλευρό τους, σε μια εποχή που ο κόσμος ολόκληρος συγκλονίζεται από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ δύο μεγάλα στρατόπεδα συγκρούονται σκληρά για την επόμενη μέρα. Από τη μια οι σύμμαχοι (Βρετανοί, Γάλλοι, Αμερικανοί, Σοβιετικοί κ.λπ.). Από την άλλη ο Άξονας του Κακού (η ναζιστική Γερμανία, η φασιστική Ιταλία, η φασιστική Βουλγαρία κ.λπ.). Και από πλάι τους η Τουρκία, ο Επιτήδειος Ουδέτερος να διαπραγματεύεται και με τους δύο ορεγόμενη τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα.

Η Ελλάδα, από τη στιγμή που δέχτηκε την πισώπλατη επίθεση του γερμανικού Ναζισμού τον Απρίλιο του 1941, βρέθηκε σε μια τριπλή Κατοχή Γερμανών-Ιταλών-Βουλγάρων. Η Ελλάδα διασπάστηκε. Η Βουλγαρία πήρε την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Οι Ιταλοί ήλεγχαν την ύπαιθρο και μέσα από αυτονομιστές Βλάχους προσπαθούσαν να φτιάξουν ένα φασιστικό Βλαχικό Πριγκιπάτο στην  Ήπειρο και στη Θεσσαλία.

Οι Έλληνες με όλες τις διαφορές τους και την πολιτική τους ποικιλία αντιστάθηκαν.

Και ακριβώς  σε εκείνο το σημείο, εμφανίστηκε το ζήτημα της συνεργασίας με τους κατακτητές, το οποίο πήρε μια διπλή μορφή. Από τη μια η συνεργασία της παράνομης κυβέρνησης των Κουϊσλιγκ, εκπρόσωπος της οποίας στην περιοχή μας ήταν ο Νομάρχης Κοζάνης  Γεωργαντάς –υπεύθυνος του Ολοκαυτώματος του Μεσοβούνου (1941) - και από την άλλη ομάδες ενόπλων που δημιουργήθηκαν από τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες για την αντιμετώπιση των ανταρτών.

 

Η διάλυση της ΠΑΟ και η δημιουργία του ΕΕΣ

Η ΠΑΟ (Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση) - πρώτα ως ΥΒΕ (Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος)-  ήταν μια συντηρητική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση που προσπάθησε να δημιουργήσει ένοπλα αντιστασιακά τμήματα. Παρά τις επίμονες προσπάθειες των ηγεσιών της ΠΑΟ και του ΕΛΑΣ στον βορειοελλαδικό χώρο να καταλήξουν σε κάποια συμφωνία, ώστε από κοινού να αγωνισθούν κατά των στρατευμάτων Κατοχής, δυστυχώς δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν προς μεγάλη εθνική βλάβη.    Η περαιτέρω συνέχιση της ένοπλης πάλης της ΠΑΟ ήταν πλέον σχεδόν αδύνατος, λόγω ελλείψεως πυρομαχικών. Γι’ αυτό η κεντρική διοίκηση πήρε την ιστορική απόφαση να διαλύσει τα ένοπλα τμήματα. Στο βιβλίο του Παρμενίωνα Ι. Παπαθανασίου «Για τον ελληνικό Βορρά» δημοσιεύεται  η «Διαταγή Διαλύσεως» που συντάχθηκε στις 25 Ιανουαρίου του 1944. Οι ένοπλοι της ΠΑΟ επέστρεψαν με τον οπλισμό στα χωριά τους περιμένοντας τις νέες εντολές.

Την εξέλιξη αυτή αντιλήφθηκαν οι κατοχικές γερμανικές μυστικές υπηρεσίες, οι οποίες προσπάθησαν να την εκμεταλλευτούν με την εκ νέου στρατολόγηση.  Τώρα όμως υπό τη δική τους καθοδήγηση, με δικούς τους ανθρώπους.  Το εγχείρημα της συγκρότησης δωσιλογικής οργάνωσης το ανέλαβε η SA, που ήταν η εσωτερική Ασφάλεια των SS.  Με όργανα τους τρείς Παπαδόπουλους, τον Μιχάλη Παπαδόπουλο - Μιχάλ Αγά στην Κοζάνη, τον Κυριάκο Παπαδόπουλο - Κισά Μπατζάκ στην Πιερία και των Κώστα Παπαδόπουλο στο Κιλκίς δημιούργησαν τον  ΕΕΣ (Ελληνικό Εθνικό Στρατό). Μαζί με αυτούς στρατολόγησαν και άλλους 

Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Στράτου. Δορδανά "Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη"

όπως τον Αντώνη Δάγκουλα, τον Ξενοφώντα Γιοσμά στη Θεσσαλονίκη, τον Γεώργιο Πούλο και τον Κύρο Γραμματικόπουλο στην Ημαθία και την Πέλλα και αρκετούς άλλους.

Η παλιά ηγεσία της ΠΑΟ κατήγγειλε τη νέα οργάνωση, που μοναδικό στόχο είχε με τη συνεργασία των στρατευμάτων Κατοχής να εξοντώσει τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που δρούσαν σε όλα τα βουνά της Μακεδονίας και να εξαλείψει κάθε ίχνος ΕΑΜικής επιρροής.

Τελικά, η ηγεσία του Ελληνικού Εθνικού Στρατού εκμεταλλευόμενη το κενό εξουσίας στην ΠΑΟ κατάφερε να εξαπατήσει κάποια από τα παλαιά μέλη της ΠΑΟ. Τα πήρε με το μέρος της, εξαναγκάζοντας τα να κινηθούν εναντίον των συμπατριωτών τους και να υπακούσουν στις εντολές του εχθρού.

 

Η εφημερίδα «Πατρίς» και η καταστροφή της Ερμακιάς και των Πύργων

Τα κεντρικά γραφεία του ΕΕΣ στη Θεσσαλονίκη βρισκόταν στο κτίριο της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης. Η εφημερίδα τους με την ονομασία «Πατρίς», εκδιδόταν με γερμανικά έξοδα στην Κοζάνη. Η εφημερίδα αυτή άρχισε να εκδίδεται 21 Μαΐου 1944 και ήταν «Δεκαπενθήμερος Εφημερίς Αντικομμουνιστικού Αγώνος Εθνικών και Σοσιαλιστικών Αρχών. Επίσημον Όργανον του Εθνικού Ελληνικού Στρατού (Ε.Ε.Σ.).» Κατευθυνόταν δε υπό πολιτικοστρατιωτικής Επιτροπής. Διευθυντής και υπεύθυνος τύπου ήταν ο Δικηγόρος Παναγιώτης. Γ. Δαδούλης , ενώ τα γραφεία της βρισκόταν επί της Οδού Βασ. Αλεξάνδρου στο Μέγαρον Στρατιωτικής Διοικήσεως (Ε.Ε.Σ.). Το πρώτο φύλο της στα ΓΑΚ Κοζάνης εντόπισε ο ερευνητής Νίκος Χατζηδημητράκος.

Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας που εντόπισε στα ΓΑΚ Κοζάνης ο ερευνητής Νίκος Χατζηδημητράκος

 

Στο παρακάτω απόσπασμα της εφημερίδας ανακοινώνεται ό,τι στις 22 Απριλίου 1944 τμήματα του Γερμανικού στρατού των SS μαζί με τμήματα του Εθνικού Ελληνικού Στρατού ενεργώντας με μεθοδικότητα κατόρθωσαν να δημιουργήσουν κλοιό γύρω από το Βέρμιο και να διασκορπίσουν τις ομάδες των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ που βρισκόταν εκεί, επιφέροντας τους μεγάλες απώλειες.

Ο στρατιωτικός κλοιός, στον οποίο αναφέρεται η εφημερίδα δεν είναι άλλος από το γνωστό σχέδιο «Falke» που αργότερα μετονομάστηκε   «Maigewitter». Μιας τεράστιας, καλά οργανωμένης, αυστηρά μυστικής, επιχείρησης εκκαθάρισης του Βερμίου από τους αντιστασιακούς αντάρτες, η οποία οδήγησε στο ολοκαύτωμα της Ερμακιάς και δυο μέρες αργότερα στο ολοκαύτωμα των Πύργων και του Μεσοβούνου (για τρίτη φορά) και τη δημιουργία στρατοπέδου συγκέντρωσης αιχμαλώτων στην Πτολεμαΐδα.

Αποδεικνύεται ό,τι οι Γερμανοί δεν ήταν μόνοι τους στην επιχείρηση αυτή αλλά ήταν υποβοηθούμενοι από τους άνδρες του Μιχάλ Αγά, οι οποίοι συμμετείχαν τόσο στις στρατιωτικές επιχειρήσεις όσο και στις κλοπές τιμαλφών, στους βιασμούς γυναικών, στις δολοφονίες αθώων, τις πυρκαγιές των σπιτιών των μαρτυρικών χωριών, όσο και στη μεταφορά και φύλαξη των αιχμαλώτων μέσα στο χάνι της Δέσποινας (Δημητριάδη).

 

Μια συγκλονιστική μαρτυρία

Αυτό επιβεβαιώνεται και από την μαρτυρία του Νικολάου Παυλίδη (1928-2007), ο οποίος αναφέρει :

« Εν τω μεταξύ εμείς προχωρούσαμε... η πείνα θέριζε... η ψείρα είχε εξαπλωθεί πολύ, αυτοί κοιμόντουσαν στο χάνι μέσα πάνω στα άχυρα και ήταν σε μια κατάσταση απελπιστική. Δηλαδή τους έβλεπες και έκλαιγες. Λοιπόν εκείνη η οποία έδειξε μεγάλο θάρρος, πολύ μεγάλο θάρρος ήταν μια δασκάλα από τους Πύργους αν θυμάμαι καλά το όνομά της Αναστασία [Σιούλη]. Αυτή η Αναστασία αναδείχθηκε σε ηρωίδα... Ο στρατοπεδάρχης ζητούσε μια γυναίκα για να ικανοποιήσει τις ορέξεις του. Καμία δεν προθυμοποιήθηκε, παρά το ότι είχε τάξει ό,τι όποια θα πήγαινε μαζί του θα την απελευθέρωνε...

Η Αναστασία δεν δέχθηκε να κοιμηθεί με τον φρούραρχο . Η οποία ήταν πάρα πολύ ωραία, την έβλεπε και την λιγουρευόταν αυτός και όταν μια μέρα την πήρε στο δωμάτιό του για να την παρενοχλήσει... αυτή τον έφτυσε... και τραβήχτηκε και βγήκε έξω. Εν τω μεταξύ εκείνος κέρωσε... Το βράδυ πηγαίνουν μέσα στο στρατόπεδο την αρπάζουν και μαζί με καμιά δεκαριά άλλους την πηγαίνουν στον παλιό το δρόμο έξω από το Ανατολικό, δυο, τρία χιλιόμετρα έξω από την Πτολεμαΐδα, τους βάζουν σκάβουν το λάκκο τους και τους σκοτώνουν και τους θάβουν ομαδικά.

Εμείς βέβαια δεν ξέραμε το γεγονός που έγινε τη νύχτα... πάμε το πρωί για να περάσουμε μέσα να δώσουμε συσσίτιο... δεν μας αφήνουνε.... Με τα πολλά… ήταν φύλακας εκείνη την ημέρα ο Κουρουμπλής ο οποίος ήτανε της ΠΑΟ και ο οποίος συνεργαζότανε με τους Γερμανούς, πολύ φίλος του πατέρα μου...

- « Γιώργο...», του λέει, « κάνε κάτι για να μπορέσουμε να περάσουμε μέσα, έχουμε τον κόσμο....»

- « Άσε», λέει, «θα σου πω τι έγινε απόψε και θα φρίξεις...»

- «Καλά μου τα λες μετά...»

Ανοίγει την πόρτα αυτός με πρωτοβουλία δική του! Μπαίνουμε μέσα εμείς, μοιράζουμε συσσίτιο... Το συσσίτιο ούτε το μισό δεν έφυγε... Είδαν ότι από την παρέα τους πήραν 10 άτομα,.. δεν ξέραν πού τους πηγαίνανε αλλά σίγουρα θα τους σκότωσαν, δεν ήξεραν πότε θα έρθει και η δική τους η σειρά.. Αυτός δέχθηκε με πρωτοβουλία δική του και μας άφησε και περάσαμε και μετά μας είπε το περιστατικό και το μάθαμε και οι υπόλοιποι και διεδόθη...»

Όπως είναι γνωστό η οικογένεια Γεωργίου Παυλίδη (1899-1947), συνιδιοκτήτη και ψυχή της εταιρείας «Λιγνίται Πτολεμαΐδος Γ. Παυλίδη – Κ. Αδαμοπούλου»(1930-1957) ανέλαβε με κίνδυνο της ζωής των μελών της, οικειοθελώς, τον επισιτισμό των αιχμαλώτων, διότι οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους δεν τηρούσαν τις διεθνείς συμβάσεις περί αιχμαλώτων πολέμου και θα τους άφηναν να πεθάνουν από την πείνα.

 

Επίλογος

Ίσως κάποια στιγμή οι τοπικές κοινωνίες, χωρίς φόβο και πάθος, να επιτρέψουν στους ιστορικούς να μελετήσουν την εμπλοκή των προγόνων τους σε εκείνα τα θλιβερά γεγονότα, ώστε να προκύψει μία αντικειμενική ιστοριογραφία για την περίοδο εκείνη. Γιατί, χωρίς την επίγνωση του τι έγινε στην περιοχή της Κοζάνης-Πτολεμαΐδας τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, η ιστορική μνήμη θα είναι λειψή και οι νέες γενιές θα μεγαλώνουν στερημένες από μια πολύτιμη ιστορική γνώση.