Χτίζοντας με μελάνη και πένες το Γεφύρι του Πασά (του Αργύρη Παφίλη)

Αργεί να ξημερώσει κι είμαι από ώρα ξυπνητός, ψήνω καφέ, ακούω τους χτύπους του ωρολογίου και νοιώθω το ταξίδι μου στο χρόνο. Ο χρόνος είναι γρίφος για να τραβήξω τα όρια του παίρνω το καφέ και κατεβαίνω στο εργαστήρι.

Αφήνω το φλιτζάνι στην άκρη του τραπεζιού, μπροστά μου απλωμένο μισοτελειωμένο το γεφύρι του Πασά. Ανοίγω τα μελάνια, σκορπάω τις πένες βρίσκω αυτήν που θα δουλέψω, την περνάω στον κονδυλοφόρο, σήμερα το τελειώνω λέω και μια θλίψη όμοια με βελόνα με κεντρίζει, βουτώ την πένα μου στη μελάνη, μια ρουφηξιά καφέ και σκύβω πάνω από το θέμα μου… ε… και τότε ο χρόνος χάνει το νόημα του.

 (video)

Πάει καιρός πολύς όταν επισκέφτηκα για πρώτη φόρα το γεφύρι του Πασά που βρίσκεται στον Αλιάκμονα στα όρια Κοζάνης - Γρεβενών. Από τότε έως τώρα το επισκέφτηκα αμέτρητες φορές. Το τοπίο πάντα με συναρπάζει, κυρίαρχος ο μεγάλος ποταμός Αλιάκμονας. Οι όχθες πνιγμένες στις ιτιές που καθρεφτίζονται στα ήρεμα νερά καθώς και κάποια μικρά λευκά κομμάτια σύγνεφου, που ταξιδεύουν συγχρόνως σε ουρανό και νερό. Σ’ αυτό το σημείο το ποτάμι είναι βαθύ. Την ταυτότητα του αυτοκράτορα των ελληνικών ποταμών την βλέπεις εδώ σε λίγα μόνο μέτρα! Νερά άγρια αλλά και ράθυμα, βαθυπράσινα! Όταν όμως έχει κατεβασιά …και γεμίζει και βαρεί και κυματίζει, τζάνεμ ποταμέ μου, πλημμυρίζει απ άκρη σ’ άκρη το γεφύρι. Το απέναντι βάθρο καθρεφτίζεται στο νερό και το είδωλό του κυματίζει για λίγο από τους αλλεπάλληλους κύκλους που σχημάτισε με το πέρασμα της μια λιβελούλα.

Το γεφύρι ερπετό λαβωμένο, χρόνια τώρα δεν γεφυρώνει το ποτάμι, γι αυτό φρόντισαν οι Άγγλοι όταν το ανατίναξαν 14 Απριλίου του 1941 για να διακόψουν την γερμανική προέλαση.   Πόσο κακό κάνανε αυτές οι δύο χώρες στη χώρα μου. Κατασπάραξαν την ιστορία της τον πολιτισμό της, τους ανθρώπους της, τις αρχαιότητες και, και, και. Τελικά ο γερμανικός στρατός βρήκε πέρασμα, αλίμονο, όμως το γεφύρι… χάθηκε για πάντα. Ο Πουκεβίλ στο βιβλίο του με τίτλο Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία 1806 αναφέρει: Μια λεύγα πιο κάτου περάσαμε το ποτάμι από ένα πέτρινο γεφύρι με πέντε καμάρες, η κάθε μια με διαφορετικό άνοιγμα. Μια μακριά τούρκικη επιγραφή λέει πως το ‘καμε ένας Ρουμελί Βαλεσι για να ευχαριστήσει το Θεό, γιατί μια απ’ τις γυναίκες του σώθηκε από αληθινό θαύμα απ’ τα νερά του Αλιάκμονα που είχε πέσει μέσα τους. Γι αυτό και σήμερα το λένε Γιοφύρι του Πασιά. Για τη χρονολογία κτισίματος και ο χρηματοδότη του ο Ιωάννης Λαμπρίδης μας πληροφορεί: Η εν τη θέσει «Σούμπινο» επωvομουμένη του Πασά, υφ' ήv διέρχεται ο Αλιάκμων και ηv έκτισεν (1690) Μαχμούτ πασάς τις...».

Το κοιτάζω με πολύ μεγάλη θλίψη. Τι κρίμα. Ήταν το μεγαλύτερο γεφύρι της Μακεδονίας. Το μήκους του έφτανε τα 100 μέτρα και το ύψος της μεγάλης καμάρας του ξεπερνούσε τα 15 μέτρα. Ήταν το καμάρι των γεφυριών και του Αλιάκμονα!

Ήταν το πιο σημαντικό πέρασμα για τους κυρατζίδες, τους κτηνοτρόφους για το ανεβοκατέβασμα στην Πίνδο, τις παρέες των μαστόρων κι όλων των εποχιακών επαγγελμάτων.

Ήταν η πιο πολυδιάβατη επικοινωνία Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου και των γύρω χωριών. Τώρα μόνο κομμένα τόξα, κατεστραμμένα βάθρα και άθλιες ανθρώπινες παρεμβάσεις τριγύρω του.

Η ματιά κολλάει στα ογκώδη βάθρα του, στους πελεκητούς πωρόλιθους, στις τρύπες της σκαλωσιάς και στο μοναδικό του σωζόμενο τόξο στην αντίπερα όχθη προς το Παλιόκαστρο. Το ξαναφωτογράφησα, θυμήθηκα με δέος την ιστορία και της παραδόσεις αίματος που κρύβονται στα θεμέλια του, τον Πασά που το χτίσε για να ευχαριστήσει το Θεό επειδή μια από τις γυναίκες του γλύτωσε από θαύμα από τον ορμητικό Ιντζέκαρα, για το πρωτομάστορα που στοίχειωσε την γυναίκα του και για το καμπανάκι που κρέμονταν στο κέντρο της μεγάλης καμάρας κι όταν με κακοκαιρία χτυπούσε ακούγονταν ως πάνω στο Παλαιόκαστρο.

Όλα αυτά τα χρόνια το φωτογράφισα, το παρουσίασα σε τηλεοπτικά μου οδοιπορικά με συνεντεύξεις για την αναστήλωση του, το 1996 το παρουσίασα στο Δυτικομακεδονικά Γράμματα ΄΄Οδοιπορικό στα πετρογέφυρα της Δυτ. Μακεδονίας.

Όμως το έχω ζωγραφίσει κιόλας σε μια μεριά του τοίχου στο εργαστήρι μου το 1999. Το έχω ζωγραφίσει με μελάνη και πέννες και το παρουσίασα σε εκθέσεις που πήρα μέρος στην Κοζάνη και τη Σιάτιστα, όμως δεν ένοιωσα καμία απολύτως ικανοποίηση από την απόδοση μου. Ώσπου έπεσε στα χέρια μου φωτογραφία του γεφυριού (1930)   και στις 23 Ιουνίου του 2020 άρχισα να το σχεδιάζω, ένοιωσα να το φοβάμαι και το παράτησα. Στις 6 Ιουλίου συνέχισα να δουλεύω και να ταξιδεύω πέτρα την πέτρα στην ιστορία του πολύπαθου γεφυριού με τα μολύβια , προσπαθώντας να ζωντανέψω την μεγάλη του καμάρα, το κεντρικό πανύψηλο τόξο. Στο τέλος του Αυγούστου επανήλθα με κάποια σιγουριά αλλά και επιφύλαξη ολοκληρώνοντας το σχέδιο με το μολύβι και άρχισα να το δουλεύω με μελάνη. Το παράτησα και πάλι κάτι με βασάνιζε στην εικόνα του σχεδίου ίσως ο τεράστιος όγκος του μεγάλου τόξου που το έβλεπα να στέκει πάνω από το κεφάλι μου.

Στις 29 του Γενάρη του 2021 αφού ξεπέρασα πολλά και διάφορα συναισθήματα ξανάπιασα με σιγουριά τις πένες και τα μελάνια και στρώθηκα. Έτσι μέρα παραμέρα μια το δούλευα και μια το άφηνα στην άκρη, κάτι μ’ έπιανε και το παρατούσα. Δεν άντεχα μακριά του ζητούσα να αναμετρηθώ μαζί του και επέστρεφα ξανά και χανόμουνα στο χτίσιμο, πάλευα με τις πέτρες και εκεί στην άκρη της καρδιά μου ένοιωθα σαν τον πρωτομάστορα, άκουγα τα σφυριά και τα καλέμια, τους λασπατζίδες, τους χτίστες, τους πελεκάνους, τα μαστορόπουλα, το τρίξιμο της σκαλωσιάς, τον αχό του Αλιάκμονα σαν μια μακρινή συνεχή βροντή. Η ελπίδα της εμπιστοσύνης στον εαυτό μου επανήλθε. Το ‘χτιζα το γιοφύρι σταθερά και με προσοχή χωρίς σκαλωσιές και λάσπη παρά μόνο με μελάνια και πένες. Κάποια στιγμή ένας από τους κονδυλοφόρους μου παρουσίασε πρόβλημα με την πένα και έπεσε πανικός όμως ο πυρετός του χτισίματος που με είχε κυριεύσει και έγινε ορμητικό ποτάμι στις αρτηρίες μου ξεπερνούσε κάθε εμπόδιο. Θυμόμουνα τις διηγήσεις του κυρ Θόδωρου Τολιόπουλου από την Τραπεζίτσα: « Που λες Αργύρη, ένας πασιάς με τον στρατό του ξεκινώντας από την Κοζάνη να πάει στα Γρεβενά μέσα σε βαρύ χειμώνα, πέρασε από την περιοχή του Σούμπινου. Όταν έφτασε στα Γρεβενά τον ρώτησε ο τούρκος διοικητής «Καλά πως πέρασες τον Αλιάκμονα με τέτοιο καιρό». «Ποιόν Αλιάκμονα» ρωτά ο Πασιάς έκπληκτος. «Ο Αλιάκμονας είναι ποτάμι μάλιστα μεγάλο» του λέει ο διοικητής. « Δεν ξέρω τι λέτε εγώ ποτάμι δεν πέρασα» αποκρίνεται ο πασιάς». Ε, τότε το ποτάμι ήταν παγωμένο και δεν το κατάλαβες. Τρομαγμένος ο πασιάς γύρισε και είπε τότε θα χτίσω γιοφύρι σε εκείνο το σημείο και έτσι έκανε.

Θυμόμουνα και την μαρτυρία ενός γέρου από το Παλιόκαστρο Κοζάνης στα 1917: Άμα χτίζανι του γκιουφύρ’ τ’ πασιά δε στέκιταν. Κι τότε ου προυτουμάστουρας έχτισι τ' γυναίκα τ' για να σταθη, στήουσιν του γκιουφύρ’. Στη μέσ’ στ’ μιγάλ’ καμάρα είχανι κριμασμένου ένα κυπρί κι λένι, άμα λαλούσι του κιπρί χαλνούσι ου κιρός. Τό βαλαν αυτό του κυπρί γιατί του ξέταζαν νια βουλά. Τώρα πάϊσι του κιπρί, είνι μονάχα ου άλτσους. Στου γκιουφύρ’ αυτό δεν άφηναν οι Τούρκ’ να πιρνάει καένας καβάλλα κι τς ν’φάδις τς κατέβαζαν.

Έφερνα στο νου μου κάποιες κουβέντες μου με τον γείτονά μου, τον αείμνηστο Δημήτριο Καραλίβανο (Δικηγόρος, γιός του Μακεδονομάχου Αλέξη Καραλίβανου), που μου περιέγραφε το Γεφύρι του Πάσα με δέος.

-Ήμουνα νιόβγαλτος στο επάγγελμα όταν για μια υπόθεση με κτήματα στην περιοχή του Παλιόκαστρου χρειάστηκε να περάσουμε τον Αλιάκμονα. Ο καιρός δεν ήταν ευνοϊκός το ποτάμι ήταν κατεβασμένο, θολό, λασπουριά. Πολύ ψηλό γεφύρι Αργύρη μου, μεγάλος φόβος με κυρίεψε όταν ανέβηκα στη ράχη του. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το βουητό του ποταμού. Τι να σου πω, τρόμαξα πάρα πολύ όταν βρέθηκα στο πιο ψηλό σημείο του μεγάλου τόξου, το ποτάμι χτυπούσε με ορμή τα βάθρα…φόβος, φόβος. Όλη την ημέρα δεν σκεφτόμουνα τίποτα άλλο παρά την επιστροφή, όχι βέβαια την μεγάλη διαδρομή που είχα να διανύσω αλλά το πέρασμα του γεφυριού!

Όλα αυτά να πηγαινοέρχονται στους διαδρόμους του μυαλού μου συνέχιζα το χτίσιμο του μεγάλου τόξου του γεφυριού καθημερινά χωρίς σταματημό. Όταν άφηνα στην άκρη τον κονδυλοφόρο, έκλεινα το μπουκάλι της μελάνης και καθάριζα τις πένες τότε άκουγα ξανά τους χτύπους του ωρολογίου.

Όταν πήγε μεσημέρι το ολοκλήρωσα, στήριξα το βαρύ χαρτόνι στο τρίποδα, έβαλα λίγο τσίπουρο στο ποτήρι και κάθισα απέναντι του, το πρόσεξα για αρκετή ώρα μη και χρειαστούν κάποιες διορθώσεις, κάποια στιγμή έπιασα τον εαυτό μου να το απολαμβάνει « χρόνε έλα τώρα, σε χρειάζομαι, να πάμε μια βόλτα στην ιστορία του»

Αργύρης Θ. Παφίλης

 

 Περισσότερες φωτογραφίες εδώ: