ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΤΟΥ 1922 | του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη

Από την περιοδική ηλεκτρονική έκδοση «Ο Καραγκιόζης ΑΛΟΓΟΚΡΙΤΟΣ», Ιούνιος 2022.

5) «Οι πρωταγωνιστές του 1922 στο Θέατρο Σκιών»

Σχετικά με τους πρωταγωνιστές του 1922 στο Θέατρο Σκιών, τα πράγματα δεν είναι και πολύ απλά.

Αφενός θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν οι σχέσεις μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων εκείνης της εποχής, οι οποίες κινούνταν μέσα στα πλαίσια μιας πρώην τουρκοκρατούμενης περιοχής, όπως ήταν έστω και για λίγο η μισή περίπου Μικρά Ασία, με την επισήμανση ότι ο κυρίαρχος στρατιωτικά (έστω και προσωρινά) λαός ήταν πλέον οι Έλληνες.

Με τη λογική αυτή, το διοικητήριο της Σμύρνης βρισκόταν μεν σε ελληνικά χέρια, αλλά σύντομα θα ερχόταν και πάλι στα χέρια των Τούρκων υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ (Πασά) Ατατούρκ. Ωστόσο, είχαν ήδη αρχίσει οι πρώτες βιαιοπραγίες εναντίον του ελληνικού πληθυσμού με πρώτο (συμβολικό) θύμα τον Άγιο Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο και με επικεφαλής των βανδαλισμών τον από παλιά εχθρό του Χρυσόστομου, Νουρεντίν Πασά.

Αμέσως-αμέσως λοιπόν, το πρώτο (θεατρικό) δίπολο είναι ο Άγιος Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης και ο κατεξοχήν αντίπαλός του, ο Νουρεντίν Πασάς. Πρόκειται ίσως για μια άτυπη επανάληψη του θεατρικού δίπολου ανάμεσα στον Άγιο Πατριάρχη Γρηγόριο τον Πέμπτο και τον τότε Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, περίπου έναν (και κάτι) αιώνα πριν στην Κωνσταντινούπολη και με το έργο «Η κρεμάλα του Πατριάρχη».

Από τη μεριά της ελληνικής εξουσίας και διοίκησης, κυριαρχεί φυσικά η περίπτωση του αμφιλεγόμενου Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη. Ο Στεργιάδης έχει μείνει στην ιστορία ως ένας άνθρωπος του Ελευθέριου Βενιζέλου, που όμως παραδόξως έμεινε στη θέση του και από τις επόμενες αντιβενιζελικές κυβερνήσεις, μολονότι οι τελευταίες είχαν κάνει σαρωτικές αλλαγές σε όλο το στράτευμα.

Ο Αριστείδης Στεργιάδης, παρά τις διοικητικές ικανότητες που του αποδίδονται σε σχέση με την ισότιμη μεταχείριση του ελληνικού και του τούρκικου πληθυσμού, θεωρείται ότι φέρθηκε προδοτικά με το να εγκαταλείψει τον ελληνικό πληθυσμό στο έλεος των Τούρκων, φεύγοντας σαν τον «κλέφτη» λίγο πριν από την καταστροφή της Σμύρνης. Η στάση του αυτή τον εκθέτει σαφώς σε σχέση με τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης, ο οποίος δεν εγκατέλειψε το ποίμνιό του.

Είναι αλήθεια πάντως ότι η σύγκρουση του Στεργιάδη με τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης ήταν ιδιαίτερα έντονη κατά τα έτη της ελληνικής διοίκησης της Σμύρνης. Και το αντιφατικό της όλης υπόθεσης ήταν πως ο Μητροπολίτης Σμύρνης ήταν βαθύτατα βενιζελικών πεποιθήσεων και από ειρωνεία της τύχης αναγκάστηκε να συγκρουστεί κατά μέτωπο με μια από τις πιο προσωπικές επιλογές του Βενιζέλου στην ελληνική διοίκηση της Σμύρνης κατά την τριετία 1919-1922.

Ο ίδιος ο Βενιζέλος βεβαίως δεν πάτησε το πόδι του στα χώματα της Σμύρνης ούτε καν μετά από την αποβίβαση του ελληνικού στρατού το 1919, για να μην προκληθεί προφανώς η τουρκική πλευρά. Πιο εμφατική ήταν, από πολιτικής απόψεως, η παρουσία των Αντιβενιζελικών στα μικρασιατικά χώματα: Του Δημήτριου Γούναρη, του Νικόλαου Θεοτόκη, των στρατιωτικών τους ηγετών (Αναστάσιος Παπούλας, Γεώργιος Χατζηανέστης, Βίκτωρ Δούσμανης) και κυρίως του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Μια στρατιωτική ηγεσία, με την οποία οι Αντιβενιζελικοί αντικατέστησαν τους ικανότερους κατά τα φαινόμενα επικεφαλής του ελληνικού στρατού (Λεωνίδας Παρασκευόπουλος).

Από τους ανωτέρω εκπροσώπους της στρατιωτικής ηγεσίας, ο πιο εμβληματικός σαφώς ήταν ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, μια από τις πιο τραγικές μορφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο Κωνσταντίνος, αν και βαριά άρρωστος εκείνη την εποχή και σκιά του εαυτού του, θα αποβιβαστεί στην προκυμαία της Σμύρνης μια συμβολική ημερομηνία: Στις 29 Μαΐου 1921. Θα φτάσει μέχρι και τα βάθη της Μικράς Ασίας ως επικεφαλής των στρατιωτικών επιχειρήσεων, δίνοντας το παρών και στο κρίσιμο πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας, με το οποίο αποφασίστηκε η τελική (αποτυχημένη και καταστροφική) πορεία προς την Άγκυρα.

Ο Κωνσταντίνος βεβαίως είχε ήδη επιστρέψει στην Ελλάδα από το φθινόπωρο του 1921, όντας βαριά άρρωστος, αλλά το όνομά του έτσι κι αλλιώς «βασίλευε» ανέκαθεν στην Ανατολία. Η νικηφόρα αρχιστρατηγία του στους Βαλκανικούς Πολέμους και ο όλος μύθος που είχε πλαστεί γύρω από το πρόσωπό του με τη Μεγάλη Ιδέα, τον είχαν επιβάλει ως μία αυτονόητη συμβολική παρουσία στην πορεία προς την Κόκκινη Μηλιά και παρά την αδιάλειπτη πολιτική του έχθρα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Κατά συνέπεια, είναι σαφές πως από την ελληνική στρατιωτική ηγεσία της Μικράς Ασίας, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος είναι ο κατεξοχήν πιο αντιπροσωπευτικός εκπρόσωπός της, είτε πρακτικά, είτε ιδεολογικά. Και δίπλα στον Κωνσταντίνο παρελαύνει ο μικρόκοσμος του μπερντέ, επιστρατευμένος φυσικά και ντυμένος στο χακί: Είτε από την Παλιά Ελλάδα (Μπαρμπαγιώργος, Νιόνιος, Μορφονιός, Σταύρακας), είτε από την πόλη της Σμύρνης με τον Καραγκιόζη και τον Χατζηαβάτη, ως στρατιώτες του Ελληνικού Στρατού, να δρουν: Α) Στο πλάι του Βασιλιά Κωνσταντίνου με το επιτελείο του, Β) Στο πλάι του Μητροπολίτη Σμύρνης με τη χριστιανική κοινότητα και Γ) Στο πλάι του Αριστείδη Στεργιάδη με την ελληνική διοίκηση και με την κοινότητα της Σμύρνης.

Με εξαίρεση τους κλασικούς τύπους του Θεάτρου Σκιών, οι υπόλοιποι ιστορικοί ήρωες κάνουν το ντεμπούτο τους στον μπερντέ, τουλάχιστον μέσα στα πλαίσια των κλασικών τίτλων από παραστάσεις του Καραγκιόζη. Εξαίρεση αποτελεί ο Κωνσταντίνος, ο πρωταγωνιστής στο έντεχνο έργο του Βασίλαρου: «Η Χάρη του Βασιλιά».

Στο επόμενο τεύχος: Από τη «Χάρη του Βασιλιά» στο έργο «1919-1922»

Ολόκληρο το τεύχος Ιουνίου της περιοδικής ηλεκτρονικής έκδοσης «Ο Καραγκιόζης ΑΛΟΓΟΚΡΙΤΟΣ», μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ: 

http://www.karagkiozis.com/ALOGOKRITOS-37-IOUNIOS-2022.pdf