Πολυτεχνείο 2022. Ψιλά, τού Θανάση Σκαμνάκη
Και πως μπορεί να διασχίσεις μια ζωή χωρίς ένα ποίημα; Το όνειρο πως μπορεί να αλλάξει ο κόσμος και πως εσύ είσαι ένα μέρος από αυτό.
Κι όταν τον πιστέψεις απόλυτα, κι όταν το υπηρετήσεις επίμονα κι όταν ζήσεις γι’ αυτό, κι όταν πράξεις, κάτι αποτυπώνεται εν τέλει στο σύμπαν και σημαδεύει τις ημέρες.
Αυτό είναι το σημάδι του Πολυτεχνείου του Νοέμβρη 1973.
Δεν είναι εύκολο να λογαριαστείς με το ποίημά του. Και πολύ περισσότερο να λογαριάζεσαι αδιάκοπα μ’ αυτό επί πενήντα χρόνια. Άλλοτε θες να το ξεχνάς. Ύστερα βλέπεις πως άλλαξαν όλα γύρω και πως άνθρωποι που άλλοτε εμπιστευόσουν πέρασαν στην άλλη όχθη. Ή πως άλλοι, που δεν εμπιστευόσουν αλλά συμπορευόσουν μαζί τους έγιναν αυτό που δεν υπόσχονταν να γίνουν, αλλά αυτό που έδειχναν. Βλέπεις κι εκείνους που έκαναν εμπορικό κέντρο το ναό. Τις σκοτεινές όψεις.
Βλέπεις και κάθε φορά μια νεώτερη γενιά να διεκδικεί μερίδιο στην ιστορία και κυρίως το δικό της δίκιο και τη δική της υπέρβαση, που συχνά δεν ευτυχεί να πραγματώσει. Τα γεγονότα δεν έρχονται όταν τα θέλεις, αλλά όταν είναι η ώρα τους. Αρκεί αν είσαι έτοιμος να τα δεις και να τα κάνεις φωτιά.
Το μέτρο δεν είναι τι είσαι ή τι θέλεις εσύ. Απέναντι σ’ αυτό το μέτρο να σταθείς και να σταθούνε όσα μετράς. Γιατί πολλά σωστά και περισσότερα λάθη μαζεύονται σε μια ζωή. Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας, που έγραφε ο Αναγνωστάκης. Όμως για εκείνους που έστω μια φορά στη ζωή τους έζησαν μέσα στο μύθο ο λογαριασμός έρχεται αλλιώς. Το μέτρο είναι πως στέκονται απέναντι σ’ αυτό. Δεν έχει τέλος αυτή η αναμέτρηση.
Και βρίσκονται κάμποσοι στο λίγο. Υποκοριστικοί. Η σύγκριση κάνει εμφανή τη διαφορά. Σαν ένας γίγαντας με μια πόα.
Κάποτε, για διάφορους λόγους, υποβαθμίσαμε την αξία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Κυρίως γιατί θέλαμε να πιστεύουμε πως δεν ήταν παρά ένα μικρό επεισόδιο μπρος σε όσα θα επακολουθούσαν, και που υποσχόταν η γενιά μας (ένα μέρος της, ασφαλώς).
Στο τελευταίο της βιβλίο «Ψιλά γράμματα» (εκδ. Καστανιώτη), η Ιωάννα Καρυστιάνη, εξαιρετική μορφή αυτής της περιόδου, μιλά για πρώτη φορά σχετικά με το Πολυτεχνείο. Στα τόσα μυθιστορήματά της μέχρι τώρα δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά. Τώρα όλο το έργο είναι Πολυτεχνείο.
Σα να θέλει να πει: ο μύθος, όσο κι αν τον αποσιωπάς, σε ακολουθεί. Και σε νικάει.
Έτσι έγινε με όλους μας. Κι αν τον υποβαθμίσαμε, κι αν τον εξορκίσαμε να μη μας γίνει εφιάλτης, κι αν τον ανακατέψαμε με βιοτικές ανάγκες και καθημερινότητες, επιστρέφει επίμονα. Παίρνει το μερίδιο που του αναλογεί. Όχι σε οδούς ηρώων Πολυτεχνείου και τέτοια, ούτε σε διανομές μεριδίων εξουσίας. Στη συνείδηση των ανθρώπων.
Σαν το Μιχάλη Τσιούλη, τον ήρωα του βιβλίου, ο οποίος πέρασε εκείνα τα βράδια κάποιες στιγμές έξω από το Πολυτεχνείο, ερωτεύτηκε ένα πρόσωπο – το ίδιο που είχε δει στον Επιτάφιο του Απρίλη – να φωνάζει με όλο το πάθος και όλη την έννοια «Ελευθερία», και έκτοτε έζησε μ’ αυτό. Δεν ήταν προορισμένος για μεγάλες πτήσεις. Λίγο τις ονειρεύτηκε, μετά το μάζεψε. Έγινε εξαιρετικά συνεπής και καλός συντηρητής αεροπλάνων, κυρίως πυροσβεστικών, ερωτεύτηκε με αφοσίωση εκείνο το κορίτσι του Επιταφίου, του Πολυτεχνείου και της Ελευθερίας. Οι άλλες σχέσεις πέρναγαν χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Για να συντηρούν το βίο.
Θα ’θελε στο χρόνο μέσα οι δυο συμβολικοί μήνες, ο Απρίλης και ο Νοέμβρης, να λείπουν. Γιατί κάθε χρόνο με επιμονή τον ξαναγύριζαν στον ιδρυτικό μύθο της ζωής του. Και τη ματαίωση. Όπως την ένοιωθε. Με έναν πολύ προσωπικό τόνο, που όμως κάποια φορά έγινε κοινωνικός και διαχρονικός.
Έκανε ένα δικό του ποίημα στη ζωή του. Έζησε μ’ αυτό. Χωρίς άλλες απαιτήσεις.
Ο μύθος τον νίκησε. Όπως όλους. Με διαφορετικούς τρόπους. Όμως όλους.
Είναι τα ψιλά γράμματα αυτής της ιστορίας, όλης της ιστορίας.
Η μνήμη, η μνήμη!
«Η μνήμη όπου την αγγίζεις πονεί», που έγραφε ο ποιητής.
