«Graffiti και tagging» ή «Τέχνη και βανδαλισμός»
Δημοσιεύτηκε: Κυριακή, 14 Δεκεμβρίου 2014 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΑΚΑΛΟΥ
ομότιμου καθηγητή Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Περπάτησα πριν λίγο καιρό στην παλιά μου γειτονιά στη Βρέμη της Γερμανίας. Μια όμορφη γειτονιά στο κέντρο της πόλης, με «μεσογειακή» ατμόσφαιρα, κι αυτό όχι μόνο χάρη στην παρουσία των πολλών ελληνικών, ιταλικών, τουρκικών και άλλων εστιατορίων και καταστημάτων με αναφορά στα μέρη μας, αλλά ως αποτέλεσμα της εξέλιξης μιας συνοικίας που πριν σαράντα χρόνια βίωσε μια περίοδο υποβάθμισης, κρατήθηκε στη ζωή από ανθρώπους που εκείνη την εποχή την επέλεξαν για έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, και σιγά σιγά με τη δραστηριότητα των κατοίκων της έγινε υπόδειγμα για άλλες πόλεις. Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή ήταν πολλοί εκείνοι που ανησυχούσαν, ιδιαίτερα επειδή σε πολλά από τα παλιά κτίρια είχαν βρει στέγη πρωτόφαντες δομές νεανικής δραστηριότητας και νέου τύπου κοινωνικά και πολιτικά κινήματα. Κι αυτό που ξένιζε περισσότερο ήταν η εμφάνιση ενός νέου φαινομένου: τα γκράφιτι. Σε μια κοινωνία συνηθισμένη στην ομοιόμορφη αισθητική των κτιρίων και σε ένα κράτος με δικαίωμα ουσιαστικής παρέμβασης σε τέτοια θέματα προκαλούσαν επιφυλακτικότητα, αβεβαιότητα και ανασφάλεια οι γεμάτες φαντασία συνθέσεις που άρχισαν να καλύπτουν τους τοίχους πολλών κτιρίων. Ομως σιγά σιγά οι παλιοί κάτοικοι συνήθισαν στις αλλαγές, και ξεκίνησαν μάλιστα και οι ίδιοι να δίνουν «ταυτότητα» στα σπίτια τους επιλέγοντας για τις προσόψεις δικά τους, όλο και πιο διαφορετικά χρώματα.
Χρόνια αργότερα εμφανίστηκε ένα νέο φαινόμενο: πανομοιότυπες «μουντζούρες» σε πολλούς τοίχους, φράσεις χωρίς ορατό νόημα ή απλώς ανόητες να επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά, και πάντα έργα διάρκειας μερικών μόνο δευτερολέπτων από ανθρώπους που, προφανώς, το μόνο που επιθυμούσαν ήταν να κοινοποιήσουν την ύπαρξή τους αφήνοντας τα ίχνη τους επάνω στις δημιουργίες των άλλων. Στην αρχή το φαινόμενο ταυτίστηκε με τα γκράφιτι, αφού ήταν γραφές σε τοίχους, όμως πολύ γρήγορα έγινε σαφές ότι επρόκειτο για φαινόμενα διαμετρικά αντίθετα και εχθρικά μεταξύ τους: οι δημιουργοί των γκράφιτι έρχονταν να καταπολεμήσουν τη μιζέρια και την αισθητική υποβάθμιση των πόλεων, ενώ, αντίθετα, το καινούριο φαινόμενο υπονόμευε και κατέστρεφε τα οποιαδήποτε εγχειρήματα αισθητικής αναβάθμισης από ιδιώτες ή το Δημόσιο. Στην πρώτη περίπτωση οι δημιουργοί λειτουργούσαν με αναφορά στο κοινό, στη δεύτερη περίπτωση με αποκλειστική αναφορά στον εαυτό τους. Οι δημιουργοί των γκράφιτι αναζητούσαν τα σημεία κρατικής και ιδιωτικής εγκατάλειψης, ακόμη και τα πιο δυσπρόσιτα, για να τα αναζωογονήσουν και να τα εντάξουν σε ένα όραμα κοινωνίας ενεργών και δημιουργικών πολιτών, οι άλλοι επιζητούσαν τους χώρους υψηλής ορατότητας -ακόμη και υψηλής αισθητικής- ώστε να διασφαλίζεται υψηλή δημοσιότητα στην αποτύπωση της πράξης τους.
Η γειτονιά βρέθηκε να προβληματίζεται για το τι είναι Τέχνη και τι Βανδαλισμός, και να δίνει μια νέα μάχη. Την οποία τελικά κέρδισε. Ετσι, περπατώντας μετά από πολλά χρόνια εκεί που μεγάλωσαν τα παιδιά μας, χάρηκα αφενός το πλήθος των graffiti και αφετέρου την πλήρη εξαφάνιση του αντίπαλου φαινομένου: του tagging. Διότι έτσι ονομάζεται το συγκεκριμένο φαινόμενο, που έλκει την καταγωγή του από την πρακτική των συμμοριών στις αμερικάνικες πόλεις να μαρκάρουν τις περιοχές κυριαρχίας ή διεκδίκησής τους με δυσνόητες υπογραφές, μονογράμματα, απλοϊκές καρικατούρες, ονόματα ή «ανόητες» φράσεις. Ολα συμβολίζουν ιδιοκτησία, εξουσία, αυταρχισμό, βίαιη κατάργηση του δικαιώματος και της δυνατότητας των ανθρώπων να ζουν αυτόνομα τη ζωή τους, και για το σκοπό αυτό να διαμορφώνουν χωρίς κηδεμονία τον περιβάλλοντα χώρο τους.
Τα σκέφτομαι όλα αυτά περπατώντας στη δική μας πόλη. Ελάχιστα είναι εδώ τα γκράφιτι, και είναι χαρακτηριστικό ότι κατά κανόνα κοσμούν εγκαταλειμμένα -και, ευτυχώς, κατειλημμένα από νέους ανθρώπους- κτίρια που ανήκουν σε τράπεζες, και δεν παραχωρούνται στην κοινωνία που τα έχει ανάγκη, αλλά αφήνονται να μετατραπούν σε ερείπια, μνημεία ενός απάνθρωπου οικονομικού και πολιτικού συστήματος. Είναι μεν λίγα τα γκράφιτι, αλλά είναι απόδειξη ότι υπάρχουν πολλοί αυτόνομοι άνθρωποι που δεν αποδέχονται την υποβάθμιση των συνθηκών ζωής τους, και αγωνίζονται έμπρακτα και δημιουργικά να τις αλλάξουν.
Αντίθετα, αμέτρητα είναι τα tagging, και μάλιστα είναι παρόντα παντού όπου είναι βέβαιη η δημόσια προσοχή, και παντού όπου υπάρχει εγχείρημα αισθητικής αναβάθμισης. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις παλαιών κτιρίων που αναστηλώθηκαν με μεγάλη φροντίδα και γνώση, μνημείων της ανθρώπινης Ιστορίας (tagging ακόμη και στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Πανεπιστήμιο ήδη λίγες ημέρες μετά την τοποθέτησή του), και των θεματικών πάρκων της Νέας Παραλίας. Τι δείχνουν όλα αυτά; Δείχνουν ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που επιχειρούν να εξουσιάσουν το δημόσιο χώρο, και όχι να συμβάλουν στην αναβάθμισή του προς όφελος όλων. «Δική μου η παραλία, και την κάνω ό,τι θέλω», «δικός μου ο χώρος του μνημείου του ολοκαυτώματος και γι' αυτό το αλλοιώνω ή το καταστρέφω», «δικό μου, δικό μου, δικό μου… και το κάνω ό,τι θέλω».
Μέχρι σήμερα οι περισσότεροι/ες από εμάς αμελήσαμε ή διστάσαμε να διακρίνουμε δημόσια τα δύο αυτά φαινόμενα. Το ερώτημα είναι: μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι, χωρίς αυτό να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική ζωή; Η απάντηση είναι σαφής: έχει πολλές επιπτώσεις, και καμιά από αυτές δεν είναι σε προοδευτική κατεύθυνση.
