Ο Φανός Μπουντανάθκα σε παλιότερες εποχές (της Φανής Φτάκα Τσικριτζή)

Φανός Μπουντανάθκα: Αξίζει νομίζουμε ένα μικρό αφιέρωμα τιμής στους ανθρώπους του Φανού, που τον διοργάνωναν προπολεμικά και μεταπολεμικά μέχρι και το 1983

, που πέρασε η διοργάνωση της Αποκριάς υπό την αιγίδα του Δήμου.

Τα Μπουντανάθκα ήταν ένας τους ιστορικούς Φανούς της πόλης με συνεχή παρουσία στις Απόκριες όλα τα χρόνια, ακόμα και στην Κατοχή. Ο πρώτος Φανός της γειτονιάς Μπογδανάδικα άναβε στο σταυροδρόμι των οδών Τράντα και Χαρισίου Μεγδάνη, μπροστά από του Τάσου τ’ Πατιά το φούρνο (κρεοπωλείο Μπιμπίρη).

Στους πρωταγωνιστές της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου του Φανού ανήκουν ο Γιώργος Τσιάρας, ο Τάσος Πατιάς (φούρναρης ) και ο Μανώλης Δημουδιάς (μπακάλης). Ως κορυφαίος τραγουδιστής αυτής της εποχής αναφέρεται ο Μιχάλης Μπηλιώνης (Χαλιούρας), συνομήλικος των Μαργαρίτηδων, που ζώνονταν τα κουδούνια και έβγαινε στο Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων μαζί με τα άλλα ρογκατσιάρια στο Τρίγωνο μπροστά από το Δημαρχείο και χόρευε και τσάμικο στη Β’ Ανάσταση στο Δεσποτικό μαζί με τους Μαργαρίτηδες.

Στις αρχές του ‘60, ο Φανός μετακινήθηκε επί της οδού Ζαλόγγου, στη διασταύρωση, έξω από το σπίτι του Γιώργου Μπαντώλα. Στη θέση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 1980. Μετά το ’80, μ’ αφορμή το θάνατο ενός νεαρού γειτονόπουλου, έξω από το σπίτι του οποίου στήνοντας ο οντάς τις Απόκριες , ο Φανός μεταφέρθηκε λίγο πιο κάτω, στο πλατάνι, στο σημείο που γίνεται σήμερα.

Μπροστάρης και εμψυχωτής του Φανού για πολλά χρόνια ήταν ο Μανώλης Δημουδιάς, που διατηρούσε μπακάλικο επί της οδού Τράντα. Ο Μανώλης δεν ήταν μόνο η ψυχή του Φανού, αλλά και φανατικός οπαδός του ποδοσφαίρου, πρόεδρος της ομάδας Άτλας Κοζάνης το 1926 με ποδοσφαιριστές πολλά νέα παιδιά της γειτονιάς Μπογδανάδικα (Δεσποτικό) :Παναγιώτης Μοιραλής, Νικόλαος Σπάτας, Γεώργιος Μάραντος, Γεώργιος Πουγγίας. Ο Μανώλης μαζί με το Θόδωρο Πατιά και το Χρήστο Γκιθώνα αναλάμβαναν πάντα τα οργανωτικά του Φανού, (άρματα, πρόβες για τραγούδια, κρασί). Το εναρκτήριο σάλπισμα του Φανού δίνονταν μετά τ’ Αη Γιανιού με μια ντουντούκα που κρατούσε ο Μανώλης στο χέρι περνώντας έξω από κάθε σπίτι της γειτονιάς για να αναγγείλει μ’ αυτόν τον εκκωφαντικό και συνάμα πανηγυρικό τρόπο ότι ήρθε η ώρα να κινήσουμι για τ’ς Απουκρές. Η συγκέντρωση προγραμματιζόταν κάθε χρόνο στο σπίτι του Χρήστου Τσιάρα, όπου μαζεύονταν κοντά 30 άτομα τη βραδιά για να κάνουν πρόβες τα τραγούδια.

Κορυφαίοι τραγουδιστές του Φανού από το ‘60 και μετά ήταν ο Χρήστος Τσιάρας, ο Γιώργος Μπαντώλας, ο Γιάννης Τζάλιας από τη Τζαμάρα και ο Θύμιος και η Μαρία Τσιουκάρα. Από το 1970 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’80 κορυφαίος τραγουδιστής ήταν ο Σάββας Τσιάρας, γιός του Χρήστου. Ο Σάββας και ο Γιάννης Τζάλιας συμμετείχαν και στην χορωδία Άγιος Νικόλαος και Ελίμεια υπό τον Νίκο Λιούφη και Μάκη Βαχτσεβάνο αντίστοιχα. Από το 1985, επί δημαρχίας Παγούνη, κορυφαίοι τραγουδιστές ήταν ο Νίκος Μπαντώλας που συμμετείχε από μικρός στο τραγούδι , ο Ντίνος Σπάνος , (το γένος Αλεξανδρή ), που τραγουδούσε μαζί με το Μανώλη Μπαντώλα, (μουσικό στο συγκρότημα Τακίμι) και ο Νικολής Βούρκας. Κοντά στους μεγάλους τραγουδιστές των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών από τα Μπουγδανάθκα «μαθήτευσαν» παίρνοντας το πτυχίο τους με άριστα δυο πολύ σημαντικοί τραγουδιστές του αποκριάτικου τραγουδιού στη δεκαετία του ‘80 και μετά: ο Θόδωρος Λάκκας, κορυφαίος στο Φανό Λάκκους τ’ Μάγγανι μέχρι σήμερα και ο Νικολής Βούρκας, κορυφαίος για πολλά χρόνια στο Φανό της Σκ’ρκας.

Ο Φανός δε διέθετε μόνο άνδρες κορυφαίους τραγουδιστές αλλά και γυναίκες . Ξακουστή κορυφαία τραγουδίστρια του Φανού, επικεφαλής του χορού των γυναικών αλλά και των ανδρών ήταν η Μαρία Τσιουκάρα. Έμπαινε στην κορφή υποστηριζόμενη από άλλες καλλίφωνες γυναίκες σαν τις Μπαντώλαινες (Γίτσα, Λέγκω και Κατίνα) και την Λόλα Τσιάρα οι οποίες έβγαιναν νωρίτερα από τους άντρες στο Φανό. Οι γυναίκες του Φανού συμμετείχαν πάντα δυναμικά όχι μόνο στο τραγούδι και στο χορό αλλά και στην προετοιμασία του Φανού, στόλισμα του οντά από το 1973 και μετά, παρασκευή εδεσμάτων για τους τραγουδιστές και τα μέλη του Φανού. Ονομαστό ήταν το πενιρλί (πίτα) της Λόλας Τσιάρα , που προσφέρονταν κάθε χρόνο μετά τα μεσάνυχτα με τη λήξη της γιορτής. Ετοίμαζαν ακόμα τα νηστήσιμα φαγητά (φασόλια και τουρσιά) της Καθαράς Δευτέρας.

Τα πρώτα όργανα (2 ζουρνάδες και ένα νταούλι) ήρθαν στο Φανό πριν τη Χούντα από την Αλεξάνδρεια (Γιδά) με τα χρήματα που μάζευαν τα παιδιά με το τσινί. Αργότερα πήραν πολλές φορές τον Ανδρέα Γκόβα με καταγωγή από Πυρσόγιαννη που κατοικούσε στα Ηπειρώτικα και έπαιζε καλό κλαρίνο.

Μες στη Χούντα επί δημαρχίας Πολυζούλη συνέβη και το εξής περιστατικό, σύμφωνα με μαρτυρία του Σάββα Τσιάρα. Ο Φανός μες τη Χούντα άναψε μόνο την πρώτη χρονιά, το 1968. Ο Σάββας Τσιάρας μαζί με τον Αργύρη Πατιό και τον Γιώργο Τσίντζιλης πήγαν και πήραν στολές (τσιολάθκα) από το Δημαρχείο και άναψαν Φανό την Κυριακή το βράδυ της τρανής Αποκριάς. Κάποια στιγμή, αργά το βράδυ, κι ενώ ο Φανός είχε φουντώσει για τα καλά, μπούκαραν στο Φανό μια ομάδα Εσατζήδες μαζί με τον δήμαρχο Πολυζούλη ρωτώντας ποιος είναι ο Χρήστος Τσιαρας. Όλοι αρχικά πάγωσαν γιατί εκείνο το διάστημα είχαν γίνει διάφορες συλλήψεις Κοζανιτών από τη Χούντα. Τελικά μετά την πρώτη αναταραχή, το κλίμα επανήλθε γιατί οι Εσατζήδες ήθελαν τον Χρήστο Τσιάρα να τραγουδήσει για μια ομάδα αξιωματικών της Χούντας με τις γυναίκες τους που εμφανίστηκαν σε λίγο στο Φανό. Βγήκε τότε ο Χρήστος Τσιάρας και παρουσία του δημάρχου είπε ένα από τα πιο γνωστά ξεδιάντροπα αποκριάτικα τραγούδια, κάνοντας όλες τις αξιωματικίνες να ξεκαρδίζονται στα γέλια και τους άνδρες τους να κοιτούν αμήχανα εδώ και κει προσθέτοντας μάλιστα και ένα καινούριο στίχο, -επινόηση της στιγμής, όπως το συνήθιζαν πολλές φορές οι κορυφαίοι –το «μωρ εσύ με το συγκούνι …….», με σαφείς υπαινιγμούς στις γούνες και στα λούσα των γυναικών των στρατιωτικών. Αποτέλεσμα πολύ γρήγορα το μπουλούκι των στρατιωτικών τα μάζεψε και έφυγε αφήνοντας τους ανθρώπους του Φανού να συνεχίσουν απτόητοι το κέφι τους.

Το τραγούδι του Χρήστου Τσιάρα

«Από πάνω απ’ τα κεραμίδια

Κρέμουντι τα δυο μου αρχ…..

Μωρ εισί μι του σπαλέτου

Κάτσι ουπάν και σιναζέτου

Μωρ εισί με του συγκούνι

Χαλέβεις π…. μι κουδούνι

Όλος ο Φανός , σαν μια οικογένεια συνήθιζε κάθε χρόνο μετά τις Αποκριές να γλεντά οργανώνοντας μια εκδρομή στον Άγιο Νικόλα της Νάουσας.

ΥΣ Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Σάββα Τσιάρα, Νίκο Μπαντώλα, Θύμιο Γκιθώνα, Ντίνο Σπάνο, Γιώργο Τζάλια, Λόλα Μπηλιώνη για τις πληροφορίες και τη διάθεση φωτογραφικού υλικού

Φανή Φτάκα-Τσικριτζή

(το κείμενο δημοσιευτηκε στο www.kozani.tv τον Μάρτιο του 2019)