Ο "θερμαστής" και το «ταξίδι του στο χρόνο με το τραίνο της Καλαμπάκας» (του Σάββα Μαυρόπουλου)
Το ¨τραίνο της Καλαμπάκας¨ είναι μια πολύ γνωστή φράση στους Κοζανίτες. Εκφράζει το ανεκπλήρωτο, αυτό που κάποιος μας έχει υποσχεθεί και δεν υλοποίησε, αλλά παρ΄ όλα αυτά εμείς προσδοκούμε και ελπίζουμε ότι κάποτε θα γίνει πραγματικότητα.
Το τραίνο της Καλαμπάκας άρχισε να σχεδιάζεται την δεκαετία του 1920, άρχισε να κατασκευάζεται το 1928και οι εργασίες διακόπηκαν οριστικά το 1932λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του1929-1931. Ακόμα υπάρχουν τα απομεινάρια των σιδηροδρομικών σταθμών, των γεφυρών και των σηράγγων για να μας θυμίζουν την αποτυχία του εγχειρήματος, ενώ η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, εδώ και εκατό περίπου χρόνια περιμένει την υλοποίησή του. Έτσι το έργο έγινε λαϊκή έκφραση που την χρησιμοποιούν οι απλοί άνθρωποι σαν ανέκδοτο.
Με ευκαιρία την ανεκπλήρωτη κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμπάκας- Κοζάνης, κάποιος συμπολίτης μας με το ψευδώνυμο ¨θερμαστής¨, επιχειρεί να ταξιδέψει στο χρόνο μ΄ αυτό το τραίνο. Γιατί, αρχικά, το ψευδώνυμο ¨θερμαστής¨; Μα φυσικά διότι τα τραίνα εκείνης της εποχής δούλευαν με ατμό και έκαιγαν κάρβουνο!!! Ταΐζοντας λοιπόν με κάρβουνο τον ατμολέβητα του τραίνου της Καλαμπάκας ο ¨θερμαστής¨ μας, περιδιαβαίνει και μας πληροφορεί για όλα τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη χώρα μας, αλλά/και κυρίως στην περιοχή μας, δίνοντάς μας κυρίως μέσα από πρωτογενείς πηγές σημαντικές ιστορικές πληροφορίες. Δικτατορίες, ληστείες, πολιτικές διώξεις, στρατοδικεία και εκτελέσεις, εργατικοί αγώνες, απεργίες αλλά και εργατικά ατυχήματα και μια σειρά άλλα γεγονότα, σαν κινηματογραφική ταινία περνούν από μπροστά μας μέσα από το ιστορικό της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμπάκας-Κοζάνης.
Το ταξίδι ξεκινάει το 1925 περιγράφοντας την πολιτική της κυβέρνησης Ανδρέα Μιχαλακόπουλου και του δικτάτορα Πάγκαλου. Παρουσιάζονται μια σειρά γεγονότων εκείνης της εποχής, όπως, το ¨Τρικαλινό Κιλελέρ¨, η απόλυση και δίωξη του Κώστα Βάρναλη, το σκάνδαλο Μποδοσάκη, η δίωξη από τον δικτάτορα των πολιτικών του αντιπάλων, κυρίως των κομμουνιστών, αλλά και η εισβολή του Πάγκαλου στη Βουλγαρία. Δύο δικτάτορες, ο Βούλγαρος Τσαγκώφ και ο δικός μας ο Πάγκαλος παραλίγο να ξεκινήσουν πόλεμο, χωρίς να γνωρίζουν το λόγο! Δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να μην αναφέρω τη γελοία διαταγή του δικτάτορα που μνημονεύει ο ¨θερμαστής¨ για το μήκος της γυναικείας φούστας, που δεν έπρεπε να ξεπερνά τα τριάντα εκατοστά από το έδαφος. Τελικά η γελοιότητα συμβαδίζει με τη δικτατορία.
Η ληστοκρατία στην Ελλάδα διήρκησε έναν αιώνα. Εμφανίστηκε παράλληλα με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και τελείωσε κατά τη δεκαετία του 1930. Στη Δυτική Μακεδονία, την εποχή που μας ταξιδεύει ο ¨θερμαστής¨ δρούσαν πολλές συμμορίες. Ο ποιο περίφημος λήσταρχος, ήταν ο Γιαγκούλας, ο οποίος εξοντώθηκε από τη χωροφυλακή την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1925. Τι ήταν ο Γιαγκούλας; Σύμφωνα με κάποιους, ένας σύγχρονος Ρομπέν των Δασών και κατ΄άλλους ένας στυγνός εγκληματίας. Το ταξίδι στο χρόνο συναντά και μας παρουσιάζει, όσο γίνεται ποιο αντικειμενικά και μέσα από πηγές, αυτή την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, από την αρχή της δράσης του μέχρι τον θάνατό του.
Το ταξίδι συνεχίζεται με αναφορά στα κύρια γεγονότα του 1926. Αυτά είναι, η τρομοκρατία και οι συνεχιζόμενες διώξεις των εργατών, οι φυλακίσεις των πολιτικών, ακόμη και αυτών από τον φιλελεύθερο χώρο, η δίκη των αυτονομιστών του Κ.Κ.Ε για τη θέση τους σχετικά με την αυτονομία της Μακεδονίας και της Θράκης, η εκλογή του Πάγκαλου ως προέδρου της Δημοκρατίας, η ανατροπή του από το κίνημα του Κονδύλη, η διάλυση των παραστρατιωτικών «Δημοκρατικών Ταγμάτων, οι εκλογές στις 7 Νοεμβρίου του 1926 και ο σχηματισμός της οικουμενικής κυβέρνησης Ζαΐμη.
Άλλα γεγονότα ήταν κατά τον ¨θερμαστή¨, είναι η εμφάνιση της πρώτης Ελληνίδας δικηγόρου, δεσποινίδας Μαρίας Φλαμπουράρη, η νέα χορευτική μόδα, το τσάρλεστον και ο θάνατος του Φερδινάρδου Σερπιέρι, βιομήχανου, τραπεζίτη, ιδρυτή του Συνδέσμου μεταλλευτικών επιχειρήσεων, μέλους του Δ.Σ της Αγροτικής Τράπεζας και προέδρου του Σ.Ε.Κ.(Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους).
Εξαιρετικό το σατυρικό ποίημα του Γεωργίου Σουρή που το έγραψε ύστερα από προτροπή και παραγγελία των εργαζομένων στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις του εκλιπόντα και μας το παρουσιάζει αυτούσιο ο ¨θερμαστής¨.
Σημαντικές όμως είναι οι πληροφορίες που μας παρέχει μέσα από το ταξίδι στο χρόνο ο "θερμαστής" και για την πόλη της Κοζάνης τα έτη 1925 και 1926. Μαθαίνουμε λοιπόν ότι ο τότε δήμαρχος Νικόλαος Τσιμηνάκης, ανέθεσε τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης στο μηχανικό Κωνσταντίνο Γκέρτσιο, έργο που δεν ξεκίνησε ποτέ, λόγω υποψίας σκανδάλου. Γίνεται αναφορά στα προβλήματα της πόλης όπως τα αναφέρει ο τότε τοπικός τύπος και παρουσιάζεται η κατάσταση του πολιτισμού και της ψυχαγωγίας (κυρίως της ανερχόμενης αστικής τάξης της πόλης).
Στις 25 Οκτωβρίου του 1925 γίνονται εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και εκλέγεται δήμαρχος ο Αστέριος Τέρπου. Ο ¨θερμαστής¨ περιγράφει γλαφυρά όλη τη διαδικασία εκλογής. Επίσης μέσα από το ταξίδι του περιγράφονται τα νταμπακαριά (βυρσοδεψεία) της πόλης που αποτελούσαν σημαντικό οικονομικό μέγεθος για την πόλη, οι ακρίδες που έπεσαν στα χωράφια και ο φόρος που επέβαλαν εν μία νυκτί οι δημοτικοί σύμβουλοι της πόλης για την αντιμετώπιση τους, καθώς και η τύχη του κληροδοτήματος του Παύλου Χαρίση. Επίσης γίνεται αναφορά στην καταδίκη και την εκτέλεση στην Κοζάνη τριών κατηγορουμένων για την βομβιστική ενέργεια στις 14 Νοεμβρίου του1925 σε δύο καφενεία της Φλώρινας.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέταση του εργατικού κινήματος της πόλης εκείνη την εποχή. Μαθαίνουμε για τους καπνεργάτες και του αγώνες του, τους γουνεργάτες, καθώς και για την εκμετάλλευση των παιδιών μέσω της παιδικής εργασίας. Αυτά για να μην ξεχνιόμαστε και νομίζουμε ότι η Κοζάνη ήταν μια πόλη που ζούσε μέσα στο χορό και τη διασκέδαση!!!
Τα κύρια γεγονότα για την πόλη μας όπως τα παρουσιάζει μέσα από το ταξίδι του ο ¨θερμαστής¨ είναι:
Η αντικατάσταση του Παγκαλικού νομάρχη Κοζύρη από τον Καφανταρικό Νίκα και ο διχασμός των Κοζανιτών γύρω από το πρόσωπό του, καθώς και η στήριξη του από την Ένωση Συντεχνιών Κοζάνης. Στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στο ποιοι αποτελούσαν το Δ.Σ της Ένωσης Συντεχνιών Κοζάνης το 1926, στοιχείο πολύ σημαντικό για να γνωρίσουμε τη διάρθρωση των επαγγελμάτων της πόλης.
Η αποδυνάμωση του δημάρχου λόγω του ότι τον εγκατέλειψαν πολλοί δημοτικοί σύμβουλοι για κακή διαχείριση των δημοτικών θεμάτων.
Η κόντρα του δημάρχου με τον μητροπολίτη Ιωακείμ και η, μέσω μετάθεσης του δευτέρου, εξορία του σε παροικία της Αυστραλίας κατόπιν εντολής του πατριάρχη. Η συμπαράσταση και κινητοποίηση του λαού της Κοζάνης και των οργανώσεων του, που τον επανέφεραν εντός τριών μηνών στην πόλη. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η συμπαράσταση στο μητροπολίτη της Ένωσης Συντεχνιών Κοζάνης
Η θεμελίωση των λουτρών της πόλης, τις 16Μαρτίου 1926, εκεί που σήμερα βρίσκεται το λαογραφικό μουσείο Κοζάνης, που έγιναν με έξοδα του συλλόγου Κοζανιτών μεταναστών Αμερικής.
Τα έργα ύδρευσης, αποχέτευσης και ρυμοτομίας, καθώς και η μεταφορά των τριάντα βυρσοδεψείων εκτός της πόλης.
Τα έργα που διεκδικούν σε η περιοχή, όπως ο δρόμος Κοζάνης-Βέροιας, η σιδηροδρομική γραμμή Καλαμπάκας - Γρεβενών - Κοζάνης-Βέροιας, το εφετείο και άλλα μικρότερα, όπως το πάρκο Αγίου Αθανασίου και η δεντροφύτευση του Προφήτη Ηλία.
Τέλος, η επίσκεψη στις 22 Ιούνη του 1926,κατόπιν διήμερης περιοδείας του στη Δυτική Μακεδονία, στην Κοζάνη του δικτάτορα Πάγκαλου, και οι διάφορες εξαγγελίες που έκανε, αλλά δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει καμιά γιατί δύο μήνες αργότερα τον ανέτρεψε ένας άλλος στρατηγός, ο Κονδύλης.
Αυτά, αλλά πολύ αναλυτικότερα μας παρουσιάζει ο ¨θερμαστής¨ με το ταξίδι του. Μέχρι τώρα έχουμε στα χέρια μας δεκατέσσερις συνέχειες που αναφέρονται στα έτη 1925 και 1926. Αν αναλογιστούμε ότι η ιστορία της κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμπάκας-Κοζάνης διήρκεσε μέχρι το 1932, έχουμε ακόμα έξη χρόνια ενός υπέροχου ταξιδιού στο χρόνο. Εκτιμούμε λοιπόν ότι οι συνέχειες του ¨θερμαστή¨ θα προσεγγίσουν ή και θα ξεπεράσουν τις πενήντα. Εμείς του ευχόμαστε να βρει το κουράγιο και τη δύναμη να τις εκατοστίσει. Θα έχει την αμέριστη στήριξη και τη συμπαράστασή μας, γιατί ο τόπος μας έχει πραγματική ανάγκη από τέτοιες προσπάθειες.
Σάββας Μαυρόπουλος
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό "της Πόλης μας ΚΟΙΝΟΤΙΣΤΗΣ" στο 3ο Τεύχος
---------------------------------------
ΠΑΤΗΣΤΕ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΡΗ
