Περι-διαβάζοντας_3: Ο ελιτίστικος νιτσεϊκός μηδενισμός, προάγγελος του ναζισμού (του Παύλου Μουρουζίδη)

"Ο ελιτίστικος νιτσεϊκός μηδενισμός, προάγγελος του ναζισμού"

Ο Φρ. Νίτσε γεννήθηκε το 1844, κοντά στη Λειψία. Μεγάλωσε σ’ ένα θρησκόληπτο περιβάλλον, με πατέρα πάστορα και μητέρα που προερχόταν από οικογένεια ιερέων. Ξεκίνησε σπουδές κλασσικής φιλολογίας και θεολογίας στο πανεπιστήμιο της Βόννης. Στη συνέχεια σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, ήρθε σε επαφή με τη φιλοσοφία του Α. Σοπενχάουερ, ενώ παράλληλα σύναψε φιλικές σχέσεις και επηρεάστηκε από τη σκέψη του υπερσυντηρητικού αντισημίτη μουσικού Ρ. Βάγκνερ, τις απόψεις του οποίου εγκωμίαζε ο Χίτλερ (!). Ο Νίτσε, που τα τελευταία χρόνια της ζωής του παράπαιε ανάμεσα στην πραγματικότητα και την παράνοια, απεβίωσε στη Βαϊμάρη το 1900.

Η επίκληση των ιδεών του Νίτσε, είναι συχνή ακόμα και σε αριστερούς ή αστικούς ριζοσπαστικούς (αναρχικούς) κύκλους της διανόησης. Είναι τόσο μεγάλη η εμβέλεια και η άκριτη αποδοχή των ιδεών του, ώστε να αρκεί συχνά η επίκληση του ονόματός του για την επισφράγηση και νομιμοποίηση οποιασδήποτε αντιδραστικής άποψης. Ας δούμε όμως εν τάχει, μερικές ιδέες του.

Ο Νίτσε, ο “αναρχικός και ατομιστής” κατά το θαυμαστή και μαθητή του Ν. Καζαντζάκη, διακρινόταν από αλαζονεία, υπεροπτική μισαλοδοξία κι εγωισμό (οι δικαιολογίες περί υστερικής “υπεράσπισης” των ιδεών του δεν τον καταστούν λιγότερο υστερικό ως προσωπικότητα) όπως άλλωστε και το κοσμοείδωλό του, ο “Υπεράνθρωπος”.

Δηλωμένος εχθρός των σοσιαλιστικών ιδεών ο Νίτσε, διαπιστώνει την επικράτηση του “απαισιόδοξου μηδενισμού”, της επικράτησης του αδύναμου-αγελαίου ανθρώπου έναντι συνθετότερων τύπων, οι οποίοι το μόνο που έχουν να αντιτάξουν δεν είναι παρά ο “αισιόδοξος διονυσιακός μηδενισμός” της χαράς της ζωής!

Για το Νίτσε, ο ανταγωνισμός και το ένστικτο της κυριαρχίας, της επιβολής είναι αυθύπαρκτα. Η ατροφία του “ενστίκτου της ζωής” και η “υπερτροφία του ηθικού ή επιστημονικού ενστίκτου”, οδηγεί στην παραμόρφωση της αληθινής ουσίας του ανθρώπου. Το ένστικτο του δυνατού ανθρώπου πρέπει να επιβληθεί, εντούτοις η μάζα και η “συνομωσία των δειλών ενστίκτων κατά των ισχυρών” καταπνίγει οποιαδήποτε υπεροχή εν είδει δημοκρατικής συνειδήσεως! (βλ. Τσινή, 2017)

Η φύση του ατόμου, κατά τον Νίτσε, δεν είναι κοινωνική. Η αληθινή φύση του ανθρώπου είναι μία και μοναδική: η ικανοποίηση του ενστίκτου της επικράτησης (!), (βλ. Νίτσε, Πέρα από το καλό και το κακό, και Νίτσε, Η Χαρούμενη Επιστήμη, μτφρ. Ζ. Σαρίκας (Θεσσαλονίκη, εκδ. Πανοπτικόν, 2010), σελ. 225 και σ. 119, αντίστοιχα). Η συντηρούμενη λογική της “αγέλης” και της “οχλοκρατίας” (όπως η Γαλλική Επανάσταση (!)), συντελεί στη συνεχή υπονόμευση της ανωτέρας τάξης και στην επικράτηση του μηδενισμού.

Ο Νίτσε, αναγνωρίζει την επικρατούσα ηθική ως αποτέλεσμα της δύναμης η οποία υπονομεύεται από την (θρησκευτική) ηθική του δούλου. Απέναντί τους προτάσσει την ηθική του “ανώτερου” και υψηλού, την ηθική της αριστοκρατίας (!), τη δύναμη για δημιουργία, στηριζόμενος στο βαθύ ένστικτο της βούλησης για επικράτηση, ώσπου να δημιουργήσει τον καινούριο τύπο ανθρώπου, πιο πλήρη και πιο ισχυρό, τον Υπεράνθρωπο. (βλ. και Νίτσε, Πέρα από το καλό και το κακό, σ. 208).

Ο διαχωρισμός της κοινωνίας κατά τον Νίτσε, έχει δυο τάξεις: οι κατώτεροι άνθρωποι, αυτοί που ακολουθούν τις διεφθαρμένες αξίες υπό τη σκέπη διαφόρων ουτοπιστών, οχλοκρατών ή της θρησκείας, δηλαδή οι «δούλοι» της νιτσεϊκής κοινωνίας και οι ισχυροί, οι ευγενείς που επικρατούν και κυριαρχούν της αγέλης. Ο Υπεράνθρωπος που θα προκύψει απ’ τον ευγενή, αριστοκρατικό άνθρωπο ο οποίος θα σπάσει τα όρια της ανθρώπινης αλυσίδας, οφείλει να είναι αυστηρός ακόμη και κακός τόσο με τον εαυτό του όσο και με τους άλλους, αρκεί να “προάγει” τη ζωή, είτε είναι κακία, ψεύδος, ασχήμια, πόνος, είτε καλοσύνη, χαρά κ.ο.κ, λέει λοιπόν «ναι» σε ό, τι καθιστά τη ζωή “εντονότερη” και ωραιότερη. H ομοιότητα αυτών των αυταρχικών ιδεών με θεωρήσεις στοχαστών όπως των Μακιαβέλι και Χομπς, είναι ολοφάνερες. Δεδομένου του ότι αυτές εκφράζονται στην αυγή του ιμπεριαλισμού, με όλη την ωμότητα που φέρουν, χωρίς τη δικαιολογία των προκατόχων του (σε πρώιμες εποχές όπου δεν υπήρχαν ακόμη τα σπέρματα της κοινωνικής αλλαγής και οι φορείς της), μπορούμε να πούμε πως ο Νίτσε εξέφρασε ακριβώς αυτό τον κυνισμό, την ωμότητα και βαρβαρότητα του ανατέλλοντος ιμπεριαλισμού.

Ο ελιτισμός, η “δίψα για δύναμη” και επικράτηση, αφηρημένες ιδέες όπως “υπέρβαση προς ανύψωση”, η “αλλαγή της υπαρξιακής και κοινωνικής σαθρότητας”, είναι στοιχεία της υπερσυντηρητικής, αντιδραστικής νιτσεϊκής φιλοσοφίας. Μαζί με συγγενείς εθνικιστικές-ρομαντικές ιδέες της εποχής (Νοβάλις), ανοίξαν το δρόμο στην ιδεολογική επικράτηση και εν τέλει στην επέλαση του ναζισμού.

Σημειώσεις

-          Νίτσε, Πέρα από το καλό και το κακό, μτφρ. Ζ. Σαρίκας (Θεσ/νίκη, εκδ. Πανοπτικόν, 2010)

-          Νίτσε, Η Χαρούμενη Επιστήμη, μτφρ. Ζ. Σαρίκας (Θεσ/νίκη, εκδ. Πανοπτικόν, 2010)

-          Χρ. Τσινή, «Η πρόσληψη της νιτσεϊκής φιλοσοφίας από το Ν. Καζαντζάκη», MSc διπλωμ. Εργασία 2017, ΑΠΘ

Πτολ/δα, Νοέμβρης 2024