Σχόλιο για τη θεατρική παράσταση «Ο φίλος μου ο Ντοστογιέφσκι», στη μνήμη της Γιάννας Γκουτζιαμάνη (του Παύλου Μουρουζίδη)

«Ο φίλος μου ο Ντοστογιέφσκι».

Είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε στο Πολιτιστικό Κέντρο Πτολεμαϊδας, την πολύ καλή θεατρική παράσταση «Ο φίλος μου ο Ντοστογιέφσκυ» της Δήμητρας Παπαδοπούλου, η οποία είναι βασισμένη στο «Όνειρο ενός γελοίου» του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκυ (1877)∙ σε λιττό σκηνικό και σκηνοθεσία Κώστα Γάκη, με τον απολαυστικό Παύλο Λουτσίδη στο ρόλο του πρωταγωνιστή.

Ο Ντοστογιέφσκι σε μια από τις συνήθεις παραληρηματικές αυτοκαταβυθίσεις του, φαίνεται να αναζητά το νήμα της χαράς και της ευτυχίας εκκινώντας από χαρακτήρες, στάσεις και συμπεριφορές που τις ακυρώνουν.

Ο ήρωας, αποξενωμένος από τους ανθρώπους, στεγνός πλέον από συναισθήματα, έχει αποφασίσει να τελειώσει αυτόν τον εφιάλτη που ζει και να δώσει τέλος στον ερημωμένο βίο του. Ενώ όλα κυλούν όπως τα έχει προγραμματίσει, πέφτει σε βαθύ ύπνο. Το όνειρό του τον μεταφέρει σε ένα ολόφωτο, ειδυλιακό ελληνικό νησί και οι άνθρωποί του συμβιώνουν αρμονικά, χαρούμενοι και ελεύθεροι. Η ονειρική αυτή Ουτοπία, μεταμορφώνει τον ήρωα σε άλλον άνθρωπο.

Ο Ντοστογιέφσκυ, προσδιορίζει έτσι τα υλικά της «ανθρώπινης φύσης» στα υλικά των ονείρων, σκιαμαχεί απέναντι στην απληστία, τους εγωισμούς, την υποκρισία και τις ιδεολογίες που υπόσχονται και μονίμως αποτυγχάνουν να δώσουν την ευτυχία που τάζουν. Οι ιδεολογίες, οι καθωσπρεπισμοί και οι υποκριτικές και συμβατικές συμπεριφορές είναι περιττές όταν υπάρχει η αγάπη, φαίνεται να μας λέει ο συγγραφέας. Εντοπίζει ως αιτία του κακού τη γνώση και την επιστήμη, οι οποίες το μόνο που καταφέρνουν είναι η ποσοτικοποίηση, η ταχτοποίηση και η ανακάλυψη των νόμων, όταν δηλαδή “Η συνείδηση της ζωής αξίζει περισσότερο από τη ζωή, η συνείδηση των νόμων της ευτυχίας αξίζει περισσότερο από την ευτυχία”. Αντίδοτο σε αυτή την κατάντια φαίνεται να είναι για το συγγραφέα η (και εσωτερική) αναζήτηση του δρόμου της χαράς και ευτυχίας μέσα από την αλήθεια, την αυτογνωσία, την αγάπη, την αλληλοκατανόηση και την αποδοχή.

Η ηθική, ρομαντική κριτική του Ντοστογιέφσκυ, εντοπίζει εύστοχα όλη την κοινοτοπία και υποκρισία του «κακού», των αριθμών που ευημερούν όταν οι άνθρωποι δυστυχούν. Φυσικά όμως, περα από τυχόν αρετές (χαρακτήρες, ύφος, τεχνικές) που έχει να επιδείξει ο κάθε συγγραφέας, χαρακτηριστικό της μεγάλης λογοτεχνίας είναι (αν δε θέλει να χαρακτηρίζεται ως επιτήδευση και πόζα) να εντοπίζει, να αναδυκνείει, να συγ-κινεί, να κινητοποιεί και να εγείρει συνειδήσεις και όχι να επέχει ρόλο κοινωνικής θεωρίας (περιγραφή, πρόταση, πρόβλεψη), όταν (κακώς) εκλαμβάνεται ως τέτοια. Από την κριτική του Ντοστογιέφσκυ εμπνεύστηκαν και άλλοι ρομαντικοί, όπως ο Κάφκα και ο Νίτσε, και έδωσε υπόσταση στη θεμελίωση της κριτικής του επιστημονικού σοσιαλισμού έναντι του ουτοπικού και του ρομαντισμού αναδεικνύοντας τα χαρακτηριστικά της ρώσικης κοινωνίας, όπως έγινε σε ανάλογες περιπτώσεις μεγάλων συγγραφέων (Ντίκενς, Μπαλζάκ).

Η παράσταση στο τέλος απέσπασε το ζεστό και ειλικρινές χειροκρότημα του κοινού που γέμισε την αίθουσα.

Πτολεμαϊδα, 6/12/2024