Συνέντευξη και κριτική του βιβλίου «Η Φλώρινα των πολιτισμών» της Δόξας Κωτσαλίδου από τη συγγραφέα Παρθένα Τσοκτουρίδου

Δόξα Κωτσαλίδου - Παρθένα Τσοκτουρίδου       

---------
Το φαινόμενο της πολυπολιτισμικότητας δεν είναι καινούργιο. Μια αναδρομή στην ιστορία θα μας αποδείξει ότι ανέκαθεν υπήρχε σύμπραξη και συμβίωση διαφορετικών μεταξύ τους λαών. Οι αποικίες, οι οικονομικοί πόλεμοι, οι θρησκευτικοί πόλεμοι, οι εξερευνήσεις κ.λπ. έφεραν τον εαυτό απέναντι από τον άλλο, τον έκαναν εχθρό, τον εκμεταλλεύτηκαν, τον εξόντωσαν. Ο άλλος είχε υπόσταση μόνο ως αντικείμενο εκπλήρωσης των στόχων και συμφερόντων του εαυτού. Ο εαυτός, όταν ήταν ανώτερος και ισχυρός, θεωρούσε καθήκον του ιερό την εξόντωση του κατώτερου άλλου και τη διάδοση του δικού του πολιτισμού.

Οι σελίδες της ιστορίας είναι γεμάτες από τούτη την ιδεολογία και αλίμονο στον ανυποψίαστο αναγνώστη. Αλίμονο στις αναρίθμητες γενιές που μεγάλωσαν και εμποτίστηκαν με την εγωϊκή υπερηφάνεια του εαυτού τους.

Οι ατέλειωτοι πόλεμοι αποδεικνύουν ότι κάτι δεν πάει καλά Τα «ήθη» που στηρίζουν το κοινωνικό οικοδόμημα επί αιώνες, καταρρέουν, η ίδια η ιστορία αποδεικνύει το πόσο καταστροφικό ήταν και είναι –αυτό το οικοδόμημα- για την ανθρωπότητα. Επαναστάσεις, καταστροφές, πόλεμοι, δεν είναι τίποτε άλλο από αποδείξεις ότι ο εκάστοτε πολιτισμός, η εκάστοτε κοινωνία, ήταν λάθος…

Βρίσκεσαι στη Φλώρινα

Μην ψάχνεις δύσκολους και δύσβατους δρόμους

Ακολούθα το μονοπάτι που ξανοίγεται μπροστά σου

Και δεν ζητά τίποτε άλλο

Παρά να το διαβείς γελαστός

Ανοιχτός προς τους συνταξιδιώτες σου

Ανοιχτός στο πολύχρωμο τοπίο

Ανοιχτός στο ακούραστο κελάρυσμα

Ανοιχτός στο πολύχρωμο κελάηδημα

Και να δεχτείς

Ότι αυτό το μονοπάτι δεν είναι ιδιοκτησία κανενός

Είναι αιώνιο και πανανθρώπινο

Είναι το μονοπάτι της Φλώρινας…

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Η Φλώρινα είναι ο τόπος, κυρία Δόξα Κωτσαλίδου, σύμφωνα με τα όσα γράφετε αντί προλόγου στο βιβλίο σας, που μπορούμε να μιλάμε για μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Ένας κόσμος μ’ αυτή την πραγματικότητα και της αποδοχής του ενός στον άλλον εφόσον συμπράττουν και βιώνουν ανέκαθεν. Η ιστορία όμως, μας διδάσκει, εκτός από τους εξοντωτικούς πολέμους με τους άλλους πολιτισμούς, ότι εφόσον έχουμε τη δύναμη, οφείλουμε να τους καταστρέφουμε και να διαδίδουμε τον πολιτισμό μόνο των ημέτερων.

Κυρία Κωτσαλίδου, στο βιβλίο σας αυτό, που αναφέρεται στη «Φλώρινα των πολιτισμών, μια πολυπολιτισμική κοινωνία μέσα από τη λογοτεχνία», ασχολείστε με το έργο του βραβευμένου Τούρκου συγγραφέα Νετζατί Τζουμαλί, για το λόγο ότι το λογοτεχνικό του έργο ενώνει εντός την Ελλάδα και την Τουρκία, όπως αναφέρετε, δυο αιώνιους εχθρούς, με μια διαρκή διαμάχη μεταξύ τους.

Αναφέρετε πως ο εν λόγω συγγραφέας στα διηγήματά του προσπερνά τα μίση και τα εγκλήματα, και αναζητά την αγάπη, αλλά και την αποδοχή όχι μόνο των δικών του, μα και των άλλων. Ο Τούρκος συγγραφέας φωτογραφίζει τη Φλώρινα με τη λαογραφική και ιστορική της πολυπολιτισμική δράση και καταγράφει τα γεγονότα της, απαλύνοντας την οξύτητά τους, μεταποιώντας την ταυτόχρονα σε δίδαγμα ζωής, ειρήνης και αγάπης.

Η ιστορία, γράφετε, πως μας έκανε να μισήσουμε. Η λογοτεχνία, όμως, ανοίγει όλες τις πόρτες και κοιτάζει κατάματα τον άνθρωπο με τον πόνο και τη χαρά του, έτσι απλά, όσο απλή είναι και η ίδια η ζωή.

Το βιβλίο σας δεν μπορεί να καταταχτεί ότι υπάγεται στον τομέα της λαογραφίας και της ιστορίας, παρ’ όλο που αναφέρετε στοιχεία μέσα και από τις δυο κατηγορίες της λογοτεχνίας. Υπάγεται στην κατηγορία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, που ασχολείται με τις θετικές, αρνητικές κι ουδέτερες αναφορές, που σχετίζονται με τη λαογραφία και την ιστορία της Φλώρινας.

Γνωρίζουμε, πιστεύω όλοι, πως στις μέρες μας η έννοια της διαπολιτισμικότητας χρησιμοποιείται διεθνώς και ευρέως στην εκπαίδευση. Έχει, όμως, κάποιες βασικές αρχές που τη διέπουν. Αναφορικά σ' αυτό το θέμα της Φλώρινας που γράφετε, θα μπορούσαμε να πούμε πως μία απ' αυτές είναι και η αναγνώριση της ισοτιμίας των πολιτισμών από την πολυπολιτισμική της κοινωνία;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Οι διαπολιτισμικές σχέσεις, είναι σχέσεις εξουσίας και η συνάντηση διαφορετικών ομάδων γίνεται με όρους άνισους. Κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα στερεότυπα, οι εικόνες, οι γνωστικές κατηγορίες και οι προκαταλήψεις, που καθορίζουν και διαμορφώνουν τους τρόπους συνύπαρξης των διαφορετικών ομάδων.

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Θα ήθελα να πούμε κάτι για την ισοτιμία του μορφωτικού κεφαλαίου στη Φλώρινα των ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης. Αναφέρετε κάτι σχετικό γι' αυτά;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ:Το «εγώ και ο άλλος», δεν θα πάψει ποτέ να απασχολεί τους ανθρώπους, από την προσωπική τους ζωή, έως την κοινωνική, πολιτιστική, πολιτική και εθνική θέαση των πραγμάτων. Όταν τον ενδόμυχο φόβο για το ξένο, τον αντικαταστήσει η γνώση, θα μπορέσει ο κάθε άνθρωπος, η κάθε κοινωνία να αποδεχτεί τον άλλο ξένο, να αποδεχτεί μια κοινωνία πολυπολιτισμική με ανθρώπους και πολιτισμούς διαφορετικούς μεταξύ τους, αλλά εξίσου αξιόλογους.

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Όσον αφορά την εξασφάλιση του δικαιώματος όλων για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και στη ζωή, τι σχετικό αναφέρει το βιβλίο; 

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Στην Ελλάδα, οι αρχές της Διαπολιτισμικής αγωγής βρήκαν πρόσφορο έδαφος. Λόγο της γεωγραφικής θέσης και της ιστορικής της πορείας, υπήρξε ένας τόπος που  γνώρισε πολλούς πολιτισμούς, συνυπήρξε με αυτούς, επηρεάστηκε από αυτούς και επηρέασε αυτούς αντίστροφα. Παρότι είναι ο κυρίαρχος πολιτισμός στον τόπο μας, εν τούτοις σέβεται και αποδέχεται και τους άλλους πολιτισμούς. Για το σκοπό αυτό λειτούργησαν τμήματα Υποδοχής και ένταξης, ή φροντιστηριακά τμήματα για να βοηθηθούν οι έτεροι μαθητές στην καλύτερη προσαρμογή στο νέο περιβάλλον και την αφομοίωσή τους από την χώρα Υποδοχής. Επίσης, εκτός από τα τμήματα Υποδοχής, λειτούργησαν και σχολεία παλιννοστούντων, καθώς και Διαπολιτισμικά Σχολεία. Εκτός από τα παραπάνω, το ΥΠ.Ε.Π.Θ. ενδιαφέρθηκε και για την επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού και την παραγωγή ανάλογου διδακτικού υλικού.

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Θα θέλατε να μας πείτε, ποιες είναι, κατά την άποψή σας, στο βιβλίο σας, οι πολιτισμικές συνθήκες των πολυπολιτισμικών ανθρώπων και τι στόχο έχει μια διαπολιτισμική παιδαγωγική πράξη για την ανάπτυξή τους;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν, στην πλειοψηφία  ο άλλος είναι εχθρός και κακός, ενώ οι περιπτώσεις που παρουσιάζεται ο άλλος ως καλός και φίλος αποτελούν εξαιρέσεις. Η παραπάνω διαπίστωση ενεργοποίησε πληθώρα επιστημόνων στο χώρο της Εκπαίδευσης και κατέθεσαν κρίσεις και απόψεις για απαλοιφή των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων και των ρατσιστικών φαινομένων ενάντια στον διαφορετικό. Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στρέφεται κατά των διακρίσεων και αγωνίζεται για μια πολυπολιτισμική παγκόσμια κοινότητα. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Μιλήσαμε για τις βασικές αρχές που διέπουν την διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αμέσως μετά, θα ήθελα, κυρία Κωτσαλίδου, να κάνουμε την διαπολιτισμική προσέγγιση, πάνω σ' ότι γραφόμενο σχετίζεται με το βιβλίο σας.

Πρώτο βασικό στοιχείο μιας διαπολιτισμικής προσέγγισης είναι ότι στην πλειονότητά τους οι κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές  με τάσεις διεύρυνσης της πολυπολιτισμικότητας. Τι έχετε να μας πείτε σχετικά μ' αυτό το θέμα;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Ταυτόχρονα με την παρουσία του ανθρώπου πάνω στη γη, αναπτύχθηκαν και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Η ανάγκη αποδοχής του ενός ανθρώπου προς και από τον άλλο. Στην αρχή το παιχνίδι ήταν για λίγους, ο ένας τον άλλο, στη συνέχεια, η μια ομάδα την άλλη, η μια κοινότητα την άλλη, και όσο ο άνθρωπος περιπλανιόταν για να βρει τροφή, τόσο και έρχονταν σε επαφή με άλλους ανθρώπους, με άλλες συνήθειες, συμπεριφορές κ.λπ. και έπρεπε κάτι να γίνει, ή να σκοτώσει ο ένας τον άλλο, ή να δεχτεί ο ένας τον άλλο και να συμπράξουν για την αλληλοπροστασία και επιβίωσή τους.

Στη μακραίωνη ανθρώπινη πορεία συνέβησαν και τα δύο, και αλληλοσκοτωμοί και συμμαχίες. Βέβαια εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε κανείς να μιλήσει στους πρωτόγονους για διαπολιτισμική εκπαίδευση και οι άνθρωποι των σπηλαίων κινούνταν με οδηγό το ένστικτο και τις πρακτικές τους ανάγκες.

Με το πέρασμα των αιώνων όμως και τη μεταμόρφωση των πρωτόγονων σε πολιτισμένα όντα, με την ανακάλυψη της γραφής, την εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών, τη θέση του ενστίκτου την πήρε η γνώση του συμφέροντος, και τα όπλα (καταπληκτικές εφευρέσεις) που προορίζονταν για την εξεύρεση της τροφής, χρησιμοποιήθηκαν  για την εξεύρεση του πλούτου και στράφηκαν εναντίον αλλήλων συνανθρώπων. Και αυτό το παιχνίδι το «εμείς και οι άλλοι» διαρκεί μέχρι και τις μέρες μας.

Οι αμιγείς κοινωνίες φθίνουν και τα χρώματα που ήταν καθορισμένα για κάθε ήπειρο της υδρογείου αναμίχθηκαν και έδωσαν νέα χρώματα και ποικίλες αποχρώσεις. Πολυπολιτισμικές κοινωνίες, πολύχρωμες γειτονιές, άλλοτε ειρηνικές και άλλοτε εχθρικές. Και τα χελιδόνια συνεχίζουν τον αγώνα να φέρουν την άνοιξη και τιτιβίζουν για διαπολιτισμικές σχέσεις, για αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου και σε τελική ανάλυση, την αποδοχή της διαφορετικότητας όλων μας, το σεβασμό και την αξιοπρέπεια προς τον εαυτό και τον άλλο ως εαυτόν. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Δεύτερο βασικό στοιχείο της διαπολιτισμικής προσέγγισης είναι ότι κάθε πολιτισμός έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει ν' αναγνωρίζονται και να γίνονται σεβαστά. Τι σχετικό αναφέρεται στο βιβλίο;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Στη σημερινή μεταβιομηχανική κοινωνία, με την ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα (διακίνηση, επικοινωνία, διάδοση πληροφοριών), την πλανητοποίηση των σχέσεων και την παγκοσμιοποίηση των συμφερόντων, πολλαπλασιάζονται οι κοινωνίες με πληθυσμιακή και πολιτισμική πολλαπλότητα. Παρατηρούμε πολιτισμικές ετερότητες που σχετίζονται είτε με τμήματα του γηγενούς πληθυσμού, είτε με νέους, αλλόχθονες πληθυσμούς που έρχονται στη χώρα μας στα πλαίσια κάποιου τύπου μετανάστευσης.

Οι μορφές της ετερότητας είναι οι εξής: α) εθνική ετερότητα, β) εθνοτική ετερότητα, γ) θρησκευτική ετερότητα, δ) γλωσσική ετερότητα, ε) πολιτισμική ετερότητα. Και η διαπολιτισμική εκπαίδευση αποτελεί πλέον αναγκαιότητα των καιρών. Οι ελπίδες στρέφονται στη νέα γενιά, έτσι ώστε η αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, η ειρηνική και δημιουργική συμβίωση των ετεροτήτων, να γίνει βίωμα, να ενσωματωθεί στην παιδεία κάθε έθνους και στη συνείδηση του παγκόσμιου ανθρώπου. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Τρίτο βασικό στοιχείο της διαπολιτισμικής προσέγγισης είναι ότι η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί εν δυνάμει προνόμιο. Τι έχετε να μας πείτε; 

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Ο κάθε άνθρωπος ανήκει στη δική του κουλτούρα και επικοινωνεί με τους άλλους μέσω της κουλτούρας του. Αποκτά τη δική του ταυτότητα και αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα από τους άλλους. Η ταυτότητα όμως αυτή δεν δημιουργείται από μόνη της, αλλά γίνεται από δάνεια και ανταλλαγές, είναι αποτέλεσμα συναντήσεων και διασταυρώσεων.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους πολιτισμούς, όπου οι αλληλεπιδράσεις επενεργούν ποικιλοτρόπως. Τα πρόσωπα προσλαμβάνονται ως φορείς συγκεκριμένων ρόλων και θέσεων καθορισμένων από το κοινωνικό σύστημα στο οποίο τα πρόσωπα αυτά εντάσσονται και στους κανόνες του οποίου οφείλουν να συμμορφώνονται. Ο άνθρωπος όμως είναι κοινωνικό ον και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον άλλο. Δεν μπορεί να γνωρίσει την πληρότητα χωρίς τον άλλο και προσδοκά την αναγνώριση μέσα από αυτόν.

Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, ο άλλος δεν νοείται ως ένα εξωτερικό εμπόδιο ή κατάρα, αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο του εαυτού. Ο Charles Taylor αναφέρει: «χρειαζόμαστε τους άλλους, τη συνομιλία μαζί τους και την από κοινού κατανόηση για να γίνει ξεκάθαρο τι είναι αυτό που πραγματικά αισθανόμαστε».

Η ταυτότητα –ατομική, εθνοτική, εθνική, θρησκευτική- δεν μπορεί να υπάρξει σε απομόνωση και αποκτά το νόημά της από τον άλλο. Η αίσθηση του εαυτού είναι στενά συνδεδεμένη τόσο με την επίγνωση της παρουσίας του άλλου όσο και με το «ανήκειν» σε μια ευρύτερη συλλογικότητα. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Τέταρτο βασικό στοιχείο της διαπολιτισμικής προσέγγισης είναι ότι για την αξιοποίηση του προνομίου της πολυπολιτισμικότητας απαιτείται η διασφάλιση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους διάφορους πολιτισμούς δίχως να εξαφανίζεται ή να μετατρέπεται η ιδιαίτερη ταυτότητα του καθενός. Πείτε μας, σας παρακαλώ, τι αναφορές έχετε για το θέμα αυτό. 

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, τη δεκαετία του 1975-1985 επιχειρήθηκε ένας εκσυγχρονισμός, ο οποίος όμως κινούνταν στη λογική της μονοπολιτισμικότητας, της μονογλωσσίας και του εθνοκεντρισμού. Το ενδιαφέρον της εκπαίδευσης στράφηκε στην ένταξη και ενσωμάτωση των πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών, στο πολιτισμικό και θρησκευτικό πλαίσιο του επίσημου ελληνικού κράτους. Αυτή η πολιτική όμως δεν εξασφάλιζε τη διαφορετικότητα των άλλων, αλλά αντίθετα επεδίωκε να αφομοιώσει τους άλλους μέσα στο επίσημο κρατικό σύστημα.

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Μιλήσαμε για τις βασικές αρχές και για τα βασικά στοιχεία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και τώρα προχωράμε στο κομμάτι των βασικών χαρακτηριστικών της. Αναφέρομαι όμως μόνο σ' ένα χαρακτηριστικό για να μη γίνουμε κουραστικοί.

Πιστεύετε πως η διαπολιτισμική εκπαίδευση πρέπει να αποτελεί αρχή και στόχο που διέπει κάθε σχολική δραστηριότητα;

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Το σχολείο κυρίως, παράγει και αναπαράγει ιδεολογήματα και στερεότυπα και από την άποψη αυτή, φέρει σημαντική ευθύνη για τη διάχυσή τους στην κοινωνική συνείδηση. Το σχολείο πρέπει συνειδητά να καλλιεργήσει την κριτική στάση των μαθητών απέναντι στον οποιοδήποτε άλλο, να αμβλύνει τους φανατισμούς και τις μη αιτιολογημένες αρνητικές στάσεις και συμπεριφορές και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την αποδοχή της διαφορετικότητας.

Όταν όμως η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί γεγονός για μια κοινωνία, τότε κρίνεται απαραίτητη η διαπολιτισμική αγωγή, γιατί δεν αρκεί η αποδοχή ενός διαφορετικού πολιτισμού ή η ύπαρξη πολλών πολιτισμών σε ένα περιβάλλον, όπου παρατηρείται το φαινόμενο, ο κυρίαρχος πολιτισμός να δέχεται τους άλλους, να διακηρύσσει ισοτιμία και σεβασμό προς τους άλλους, αλλά να κρατάει τα όρια του κάθε πολιτισμού σταθερά και απαραβίαστα.

Το ζητούμενο δεν είναι απλά η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών, αλλά η αμοιβαία αλληλογνωριμία, η δημιουργία σχέσεων φιλίας και συνεργασίας. Μέσα από το διαφορετικό, διαφαίνεται το όμοιο, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως συνεκτικός κρίκος που θα ενώσει και θα εμπλέξει μεταξύ τους, τους υπάρχοντες πολιτισμούς, χωρίς να ξεχωρίσει ανώτερους και κατώτερους, κυρίαρχους και μη.

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ:  Μέσα στην πολυπολιτισμική και πολυεθνική κοινωνία της Φλώρινας, πιστεύετε πως πρέπει να μάθουμε να κατανοούμε του άλλους; Να τοποθετούμε τον εαυτό μας  στη θέση τους; Να βλέπουμε τα προβλήματά τους μέσα από τα δικά τους τα μάτια; Να καλλιεργούμε τη συμπάθεια μας γι' αυτούς, για τη διαφορετικότητά τους; Πιστεύετε πως μια κοινωνία μπορεί να γίνει πιο ανθρώπινη με την εκπαίδευση για αλληλεγγύη, με την καλλιέργεια μιας συλλογικής συνείδησης πέρα από ομάδες, φυλές και κράτη; Μπορούν να παραμεριστούν μέσω της εκπαίδευσης οι αδικίες και η κοινωνική ανισότητα; Πρέπει να υπάρχει μια εκπαίδευση για διαπολιτισμικό σεβασμό; Μια εκπαίδευση εναντίον του εθνικιστικού τρόπου σκέψης για να μπορέσουν οι διαφορετικού λαοί ν' ανοίξουν διάλογο και να επικοινωνήσουν μαζί τους; Συγχωρέστε με για την πολλαπλότητα των ερωτήσεων, στις οποίες φυσικά μπορείτε ν' απαντήσετε σε γενικό πλάνο, μιας και έχετε το ερωτηματολόγιο μπροστά σας. 

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Στις μέρες μας πλέον, εγκαταλείπεται ο παραδοσιακός ρόλος, του εθνικού πλαισίου και διακηρύσσεται  ο ρόλος της αποδοχής και της διαμόρφωσης θετικών αντιλήψεων για τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά άλλων λαών.

Προβάλλεται πλέον α) η διαφορετικότητα β) οι δημοκρατικές ιδέες γ) η αποτροπή αναπαραγωγής στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Σημαντικό ρόλο σε αυτό, διαδραμάτισε και η λογοτεχνία στην εξάπλωση των διαπολιτισμικών αρχών και την κατάλυση των στερεοτύπων και προκαταλήψεων που τυραννούν επί αιώνες την ανθρωπότητα και διαιωνίζουν κακώς κείμενα και κακώς ληφθέντα μηνύματα για εαυτούς και αλλήλους. Και σε αυτό το σημείο, πρέπει να αναφέρουμε τον Νετζατί Τζουμαλί ο οποίος με τη δική του λογοτεχνία, το δικό του λόγο,  μιλάει για τους άλλους μέσα στον πόλεμο και τη δυστυχία, μέσα στην αντιπαράθεση και τα διαφορετικά συμφέροντα. Ο άλλος είναι κι αυτός λαός, είναι άνθρωπος κακός ή καλός, αλλά ο πόλεμος είναι μόνο κακός για όλους. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Ας μιλήσουμε τώρα για την συντηρητική κριτική που είναι εναντίον της πολυπολιτισμικής προσέγγισης. Τι αναφέρετε στο βιβλίο σας σχετικά μ' αυτό το θέμα;

 ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Έχουν παρατηρηθεί δύο διαφορετικά και ακραία φαινόμενα:

Από τη μια, υπάρχουν μηχανισμοί, που διαμορφώνουν με απόλυτο τρόπο τα γνωστικά και ιδεολογικά πλαίσια μιας ομάδας, με τη συνδρομή των οποίων κατασκευάζεται η εθνική ταυτότητα και ιδεολογία. Με τον τρόπο αυτό σχηματοποιούνται εθνοκεντρικές γνώσεις, στάσεις, προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις που λειτουργούν ως τροχοπέδη στην αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών πολιτισμών.

Και από την άλλη, η μεγάλη επιθυμία για την αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών εθνικοτήτων, μας ώθησε σε ακραίες αποφάσεις και ενέργειες. Εδώ πρέπει να αναφέρω το παράδειγμα με το εγχειρίδιο της ιστορίας της στ’ τάξης του δημοτικού, όπου στην  προσπάθειά μας να θεωρηθούμε ιδεολόγοι, πλουραλιστές, δημοκρατικοί και να συμβάλλουμε στην ενότητα και ειρηνική συμβίωση των ημών και των άλλων, φτάσαμε στο αντίθετο άκρο υπερβάλλοντας και συρρικνώνοντας τον ελληνικό πολιτισμό, αποκρύπτοντας την ελληνική ιστορία, ελαχιστοποιώντας την ορθόδοξη θρησκεία, αδικώντας την ελληνική κουλτούρα..

Σέβομαι και αποδέχομαι τον άλλο και τον έτερο πολιτισμό δεν σημαίνει ότι αρνούμαι και μειώνω τον δικό μου, δεν σημαίνει ότι λησμονώ την ιστορία μου. Σέβομαι και αποδέχομαι τον άλλο σημαίνει ότι γνωρίζω καλά τον εαυτό μου, τον σέβομαι και δια μέσου του εαυτού μου διαχέομαι προς τον άλλο. 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Σχετικά με την γνωστή υποθήκη του Διονύσιου Σολωμού: «Το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό», τι έχετε να πείτε αναφορικά για τον αιώνα της εθνοκάθαρσης που πέρασε; 

ΔΟΞΑ ΚΩΤΣΑΛΙΔΟΥ: Από τον Διονύσιο Σολωμό, θα πάω στον Αντρέι Ταρκόφσκι,  ο οποίος αναφέρει σχετικά με το τι είναι κοινωνικά αληθινό και τι όχι. «Οι ατέλειωτοι πόλεμοι αποδεικνύουν ότι κάτι δεν πάει καλά Τα «ήθη» που στηρίζουν το κοινωνικό οικοδόμημα επί αιώνες, καταρρέουν, η ίδια η ιστορία αποδεικνύει το πόσο καταστροφικό ήταν και είναι –αυτό το οικοδόμημα- για την ανθρωπότητα.

Επαναστάσεις, καταστροφές, πόλεμοι, δεν είναι τίποτε άλλο από αποδείξεις ότι ο εκάστοτε πολιτισμός, η εκάστοτε κοινωνία, ήταν λάθος».

Ποια είναι όμως  η αλήθεια; Και ποιος μας βεβαιώνει ότι αυτό που ξέρουμε σήμερα ως αλήθεια, αύριο δεν θα αποδειχθεί ως τραγική πλάνη;

Μόνο ο χρόνος μπορεί να φανερώσει αλήθειες συμπαντικές και πανανθρώπινες! Κατακλυζόμαστε από συμφέροντα, πέφτουμε θύματα οργανωμένης προπαγάνδας, με ποιο κουράγιο θα μπορέσουμε να διακρίνουμε σήμερα ποια είναι η αλήθεια;

Κι όταν περάσει ο καιρός, κι ο ανελέητος χρόνος την αποκαλύψει, τότε θα είναι πλέον αργά, θα έχουμε ήδη γίνει μάρτυρες και –ίσως- συνεργοί, πανανθρώπινων εγκλημάτων.

Θα ήθελα συνεχίζοντας τη σκέψη του Διονύσιου Σολωμού να μοιραστούμε τη σκέψη του απλού ανθρώπου, τη σκέψη που μπορεί να αναδείξει την αγάπη και αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων …. «πρέπει να θεωρούμε αληθινό το χαμόγελο και το κλάμα του ανθρώπου, την αγάπη και την αγκαλιά που ζεσταίνει την καρδιά μας, τον φίλο που σφίγγει το χέρι μας στις δυσκολίες, πρέπει να θεωρούμε αληθινό, αυτό που πηγάζει αυθόρμητα μέσα από την καρδιά μας…». 

ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ: Αξιολογώντας το βιβλίο, μελλοντικά, κατόπιν της ανάγνωσης του, ως λογοτέχνης, θέλω να εκφράσω τα συγχαρητήρια μου στη συγγραφέα που ασχολήθηκε μ’ ένα τόσο σοβαρό και υπεύθυνο θέμα, που αποτελεί μια κοινωνική, πολιτική, ιστορική, εκπαιδευτική και πολιτισμική ιδιαιτερότητα.

Επιτρέψτε μου να σας πω πως στη μεταβιομηχανική κοινωνία που ζούμε, όπου προβάλλεται μπροστά μας μια εποχή αποχρώσεων, αντιφάσεων, εγκάρσιων τομών, έντονων ατομικών και συλλογικών διαφοροποιήσεων, με τις όποιες κοινωνικές μεταβολές, η σημερινή συζήτηση που κάναμε, σαφώς μας οδηγεί σε πολλά ζητήματα που τίθενται στο βιβλίο και αποτελούν αντικείμενο περαιτέρω συζήτησης, που όμως αδυνατούμε ν’ αναλύσουμε περισσότερο λόγω περιορισμένου χρόνου.

Η εκπαιδευτικός συγγραφέας, σε γενικό επίπεδο, κινείται σε μια διαπολιτισμική προσέγγιση να κερδίσει σε ρεαλισμό, εντασσόμενη σε μια ευρύτερη προβληματική για την πολυπολιτισμική ποιότητα της Φλώρινας με την πίστη της δημοκρατικής προσέγγισης όλων των πολιτισμών της.

Η συγγραφέας δείχνει να πιστεύει κι έχει τους λόγους τους γι’ αυτό, ότι στη μεταβιομηχανική κοινωνία της διαφορετικότητας και των αποχρώσεων, το αίτημα για ενότητα στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό χώρο είναι όσο ποτέ επίκαιρο. Αυτός πρέπει να είναι και ο λόγος που ασχολείται μ’ αυτό το σύνθετο θέμα.

Χωρίς αμφιβολία, διαφαίνεται πως είναι εξαιρετικά σημαντικό γι’ αυτήν να υπάρχει ενότητα των πολιτισμών στη πολυπολιτισμική της κοινωνία, ούτως ώστε να μην οδηγούνται κάποια συστήματα της στην απόλυτη περιθωριοποίηση με προνομιακές θέσεις απόλυτης κυριαρχίας κάποιων ομάδων πολιτών.

Ενεργοποιεί την ισορροπία στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες μ’ ένα τρόπο που ασφαλώς γνωρίζει πως δεν πραγματώνεται αυτόματα ούτε μαγικά. Εξάλλου και από τη θέση της Δημοτικής Συμβούλου, η δράση της κινούνταν σ’ ένα προνομιακό χώρο για να εκφραστεί κατά της διαφορετικότητας και μέσω της συγγραφής της γι’ αυτό το θέμα, πάντα μέσα από τις απαραίτητες νομιμοποιημένες δημοκρατικές διαβουλεύσεις και τις λήψεις των αποφάσεων που καλέστηκε και η ίδια να πάρει μαζί με τους άλλους συναδέλφους της.

Είναι κατανοητό πως η συγγραφέας ενδιαφέρεται μέσω μιας πολιτισμικής πολιτικής στη συγγραφική της έκφραση για την ενδυνάμωση των οργάνων της τοπικής κοινωνίας των πολιτών, δίνοντας έμφαση στη συλλογικότητα με ποιοτικά στοιχεία και πραγματικό σεβασμό στη διαφορετικότητα, χωρίς ν’ αποδέχεται τις παραδοσιακού τύπου κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.

Και φυσικά, για να συμφωνήσουμε εντέλει με την συγγραφέα, θα πρέπει ίσως ν’ αποκτήσουμε κι εμείς διόδους άμεσης επαφής με την κοινωνία, και μάλιστα και με την εκπαίδευση, προκειμένου να δούμε, ν’ αναγνωρίσουμε, να δεχτούμε και να επιβιώσουμε στις μεταλλαγές της πολιτικής στη μεταβιομηχανική εποχή, βλέποντας τις ανθρώπινες σχέσεις ισότιμες, συμπορευόμενες και όχι διαπλεκόμενες, με μια πολυπολιτισμική εκπαίδευση που παραβλέπει το ρατσισμό και εστιάζεται στο πολιτισμικό επίπεδο που παραβλέπει τις διακρίσεις σε διάφορες ομάδες.

Το βιβλίο της Δόξας Κωτσαλίδου έχει τα χαρακτηριστικά της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την αποδοχή της νέας πολιτισμικής πραγματικότητας με την ένταξη της στις κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις του τόπου στη μεταβιομηχανική μας κοινωνία.