Η σφαγή του αλευριού: ασκήσεις απάθειας
Τον Οκτώβριο του 1862, έναν μήνα μετά τη μάχη του Αντίταμ, πραγματοποιήθηκε έκθεση στην γκαλερί Μπρέιντι στο Μανχάταν με φωτογραφίες των Γκάρντερ και Ο ‘Σάλιβαν
. Οι New York Times τότε φιλοξένησαν το παρακάτω σχόλιο: «Μπορεί οι ζωντανοί που συρρέουν στο Μπρόντγουεϊ να μην πολυενδιαφέρονται για τους νεκρούς στο Αντίταμ, αλλά έχουμε την εντύπωση πως δεν θα σπρώχνονταν το ίδιο αμέριμνα στην κεντρική λεωφόρο ούτε θα βόλταραν με την ίδια άνεση αν κάποιος είχε φέρει από το πεδίο της μάχης μερικά φρέσκα πτώματα και τα είχε απλώσει να στάζουν στο πεζοδρόμιο. Θα ανασήκωναν τα μπατζάκια και θα υπολόγιζαν προσεκτικά κάθε τους βήμα».
Το βιβλίο της Suzan Sontag Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων δεν εστιάζει στον γενικό στοχασμό για τη φιλοσοφία της συμπόνιας ή της συμπάθειας. Εστιάζει πιο συγκεκριμένα στις φωτογραφίες που αποτυπώνουν τη φρίκη του πολέμου. Διατρέχει τη μακρά ιστορία των πολεμικών ανταποκρίσεων, της απαθανάτισης του ακραίου πόνου, των βασανιστηρίων, των ακρωτηριασμών και, μοιραία, σκοντάφτει στο σταθερό ανθρώπινο πρόβλημα της απάθειας. Έρχεται αντιμέτωπη δηλαδή με την αστείρευτη αδιαφορία των ανθρώπων για τον ξένο πόνο. Δεν έχει σημασία αν ανατρέξουμε στις φωτογραφικές εκθέσεις που αποτυπώνουν το λυντσάρισμα μαύρων στις ΗΠΑ τον προπερασμένο αιώνα, ούτε ακόμα το γεγονός ότι οι φωτογραφίες αυτές χρησιμοποιούνταν τότε ως καρτ ποστάλ. Σημασία έχει η σταθερή απάθεια απέναντι στη φρίκη. Όσο και αν σωρρεύσουμε παραδείγματα μιας τέτοιας σοκαριστικής αδιαφορίας για τον ξένο πόνο, η απαράβατη αρχή παραμένει το παλιό γνωμικό: «χίλιες βεργιές σε ξένο κώλο, λίγες είναι».
Ένας λοιπόν από τους μηχανισμούς που φροντίζουν την ψυχική μας σταθερότητα, ή την απομόνωση που εξασφαλίζει ότι η ζωή μας θα κυλάει απρόσκοπτα παρά την οδύνη των άλλων, είναι η αποστασιοποίηση. Για την 11 Σεπτεμβρίου υπάρχει αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό διότι θεωρήθηκε ότι η δημοσίευση θα προσβάλει τη μνήμη των νεκρών ή την ευαισθησία των οικείων τους. Υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις με δημοσιευμένες φωτογραφίες διαμελισμένων θυμάτων από την 11 Σεπτέμβρη. Στην περίπτωση της Παλαιστίνης έχουμε μια ακατάσχετη πληθώρα τεκμηρίων βαρβαρότητας.
Σε αυτή την πλημμύρα τοποθετώ στην κορυφή την τεράστια τεκμηρίωση του εγκλήματος των δολοφονικών επιθέσεων σε αμάχους που περιμένουν στην ουρά για να πάρουν φαγητό.
Στις 29 Φεβρουαρίου του 2024 ο ισραηλινός στρατός πυροβολούσε εναντίον αμάχων για περισσότερο από μία ώρα. Το αποτέλεσμα ήταν 118 νεκροί και 760 τραυματίες, σε μια επίθεση που έμεινε στην ιστορία ως «σφαγή του αλευριού». (Didier Fassin, Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας, 45) Είχαν προηγηθεί άλλες δεκατέσσερις τέτοιες επιθέσεις και έχουμε φτάσει τώρα και αυτό να είναι ένα καταγεγραμμένο καθημερινό έγκλημα, κάτι σαν βομβαρδισμό νοσοκομείου. Σοκάρει την τρίτη φορά, αλλά όχι την δέκατη τρίτη.
Έχουμε συνεντεύξεις στρατιωτών που δηλώνουν ότι δεν έχει προηγηθεί καμία ύποπτη κίνηση, διάψευση του επιχειρήματος ότι η Χαμάς κλέβει τα τρόφιμα και τα πουλάει, διάψευση που προέρχεται τόσο από Ισραηλινούς αξιωματούχους όσο και από τη USAID στις ΗΠΑ, συγκλονιστικά νούμερα όταν αθροίζονται τα θύματα αυτής της απάνθρωπης πρακτικής, (1373 θύματα μέχρι τις αρχές Αυγούστου), αφηγήσεις γιατρών που αναφέρουν ότι οι Ισραηλινοί στρατιώτες στοχεύουν συγκεκριμένα στα πόδια ή στα γεννητικά όργανα, έχουμε ακόμα και συγκεκριμένες αφηγήσεις, παιδιών που ταξιδεύουν δεκαπέντε χιλιόμετρα για να βρουν φαγητό, πριν να δεχτούν τα πυρά σαδιστών εγκληματιών πολέμου, και όλα αυτά καταγράφονται με μια στατιστική απάθεια, με αυτό που ο Τσέχωφ ονόμαζε ψυχρότητα του ανατόμου: όπως στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» ακριβώς έξω από το κυλικείο υπάρχουν κάτι βαζάκια με φορμόλη που περιέχουν όργανα που έχουν προσβληθεί από καρκίνο. Μεταφέρεται η πληροφορία, αλλά δεν μεταφέρεται κανένα δράμα. Καμία Μαρία και καμία Γεωργία δεν συνδέεται με αυτή τη μήτρα – είναι βαζάκια.
Παρακαλάμε για να υπάρξει μια δήλωση καταδίκης, και οι δηλώσεις αυτές δεν συνδέονται με συγκεκριμένα μέτρα, κυρώσεις. Μπορεί να γράφονται άρθρα που θυμίζουν ότι σε άλλες περιπτώσεις, όταν τέτοια εγκλήματα διαπράττονται από στρατηγικούς εχθρούς και όχι φίλους, βομβαρδίζονται αυτές οι χώρες, αλλά όλα αυτά είναι λίγο στον βρόντο.
Η βαθύτερη αλήθεια παραμένει η κυνική παραδοχή, που αναφέρει όχι μόνο ο Κονδύλης αλλά και ο Τσόμσκι, ότι δικαιώματα έχεις μόνο αν έχεις ισχύ, δηλαδή πρακτικά συμμάχους για να τα υπερασπιστούν. Και οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν ισχυρούς φίλους, λοιπόν δεν έχουν ούτε δικαιώματα.
Δεν ξέρω τι είναι αυτό που έχει ξεχωρίσει αυτό ειδικά το έγκλημα πολέμου ανάμεσα σε τόσα άλλα. Είναι κάτι που αναρωτιέμαι πολύ επίμονα γιατί το ανεχόμαστε, σαν να έχει νόημα η ερώτηση, ενώ η αλήθεια είναι ότι ζούμε πάντα, μόνιμα, υπό τον όρο ότι ανεχόμαστε το αδιανόητο, αρκεί να μη συμβαίνει σε μας ή τους οικείους μας. Μεταξύ άλλων, αυτό οφείλεται στην αδυναμία μας. Θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα, αν η γνώση αυτή συνοδευόταν από ένα σχέδιο δράσης.
H Sontag αναφέρει μια φωτογραφία από το διαλυμένο από σφαίρα πρόσωπο ενός βετεράνου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και γράφει ότι οι μόνοι που έχουν το δικαίωμα να κοιτάζουν εικόνες τόσο ακραίας οδύνης είναι εκείνοι που θα μπορούσαν να κάνουν κάτι για να την απαλύνουν – όπως οι χειρουργοί στο στρατιωτικό νοσοκομείο όπου τραβήχτηκε η φωτογραφία. Σε μας, η απάθεια απέναντι στο αδιανόητο συμβαδίζει με την αδυναμία να πράξουμε. Σε αυτή τη σκέψη υπονοείται ότι υπάρχει μια αναίδεια στο κοίταγμα αυτών των φωτογραφιών, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει καμία αντίδραση που να αναλογεί σε τόση φρίκη.
Μέσα στο καλοκαίρι είχαμε για πρώτη φορά σποραδικές κινητοποιήσεις που προκάλεσαν διεθνή αίσθηση, διότι ανέτρεπαν προσωρινά την εικόνα ότι η χώρα μας είναι ένας αδιατάρακτα φιλόξενος προορισμός για τους εγκληματίες πολέμου που θέλουν να ξαποστάσουν από τις δολοφονίες αμάχων. Μπορεί να ασκείται κριτική για το αν αυτό συνιστά αντισημιτισμό, αλλά ίσως θα ήταν καλύτερο να σκεφτούμε μήπως θα ήταν προτιμότερο οι διαπιστωμένοι εγκληματίες πολέμου να συλλαμβάνονται, αντί να τους προσφέρονται οι χαρές της ηλιόλουστης πατρίδας μας.
Μέσα σε μια χαοτική προπαγανδιστική ροή πληροφοριών, ο Νετανιάχου εξακολουθεί να ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει λιμός (!), παρότι υπουργός του έχει παραδεχθεί ότι το κάνουν συνειδητά, και οτι οι Ισραηλινοί στρατιώτες χτυπούν τρομοκράτες της Χαμάς που κλέβουν την ανθρωπιστική βοήθεια. Εμείς ας πούμε μόνο πώς ό,τι λέει το Ισραήλ είναι ψέμα. Γιατί; Διότι το Ισραήλ δεν επιτρέπει την ελεύθερη παρουσία ξένων, ανεξάρτητων δημοσιογράφων, που να καλύπτουν τα γεγονότα από το πεδίο. Επιτρέπει καθοδηγουμενες ξεναγήσεις που υπηρετούν την προπαγάνδα του, διαφορετικά επιφυλάσσει είτε την δολοφονία είτε τον θάνατο από ασιτία στους δημοσιογράφους που βρίσκονται εκεί (είχαμε μόνο το τελευταίο διάστημα τρεις λιποθυμίες την ώρα της μετάδοσης). Αυτό και μόνο αρκεί για να πούμε το πολύ απλό: αν ήταν αλήθεια, θα άφηναν δημοσιογράφους να το δουν. Συνεπώς, αυτό το «προπύργιο του δυτικού πολιτισμού που θα μας βγάλει όλους ασπροσπρόσωπους», ψεύδεται.
Παίρνω μόνο το σχετικό παράδειγμα της κλοπής των τροφίμων από τη Χαμάς που είδαμε παραπάνω, ότι τα στελέχη της UNRWA είναι μέλη της Χαμάς, για να μείνουμε στα σχετικά με το άρθρο ψέματα, αλλά ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς. (Μια σχετική λίστα είχαμε κάνει συνεχώς Ανασκόπηση για τα ΜΜΕ και το Ισραήλ).
Οι δράσεις που είδαμε τις τελευταίες μέρες σε τουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα δεν απαιτούν τεράστιες, ογκώδεις, παλλαϊκές κινητοποιήσεις εναντίον του πολέμου. Είναι πιο περιορισμένες αριθμητικά, αλλά έχουν την τεράστια συμβολική σημασία ότι έστω ένα μέρος της κοινωνίας δεν έχει συμφιλιωθεί με τη φρίκη όσων συμβαίνουν.
Ο Κωστής Παπαγιώργης, γράφοντας για τη συμπάθεια, έλεγε μια φράση που με έχει σημαδέψει, ότι όλοι γράφουμε για τη φρίκη έχοντας τα πόδια μας σε ποδόλουτρο, σε λεκανίτσα με ζεστό νερό. Όλοι είμαστε μάρτυρες εγκλημάτων, μονίμως απολογούμενοι στη συνείδησή μας για τη (σχετική) άνεση της ζωής μας. Δεν βλέπω κανέναν τρόπο για να μην το κάνουμε αυτό. Θα συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε μικρές ή μεγάλες χαρές, να γελάμε και να τραγουδάμε, ακόμη και όταν λίγο παραδίπλα μας βρίσκεται η επί Γης κόλαση.
Οπότε, παρά τις προστακτικές διατυπώσεις του τύπου «να μη σταματήσουμε να μιλάμε για…», όλοι ξέρουμε πως θα σταματήσουμε να μιλάμε για…, πολύ πριν να σταματήσει το έγκλημα.
Τι μπορεί να ζητήσει κανείς λοιπόν;
Μπροστά σε όλη αυτή τη συσσωρευμένη απελπισία, εμείς, που δεν μπορούμε να σταματήσουμε το συνεχιζόμενο έγκλημα του Ισραήλ, να θυμίζουμε έστω στη δική μας κυβέρνηση, ότι η συνέργεια σε εγκλήματα πολέμου, δεν γίνεται στο όνομά μας. Όποιος κυνικός υπολογισμός, είτε ατομικού ιδιοτελούς συμφέροντος, είτε γεωπολιτικών αναλύσεων της πεντάρας, και να βρίσκεται πίσω από τη στήριξη στο κράτος σφαγέα του Ισραήλ, μπορούμε να είμαστε η ενοχλητική φωνή που θυμίζει ότι δεν είναι πάγκοινη η συμφιλίωση με τη συνέργεια σε γενοκτονία. Αυτό βεβαίως δεν αρκεί, γιατί ποτέ τίποτα δεν αρκεί, αλλά συνδέει τις εικόνες της φρίκης με μια μικρή διέξοδο δράσης, που είναι ο όρος για να κοιτάζουμε χωρίς να πνιγόμαστε, χωρίς να μένουμε απραγείς. Γιατί η απραγία είναι ο βασικός λόγος της σταδιακής απάθειας. Όλοι οι ακτιβιστές για το ζήτημα της Παλαιστίνης μπορεί να ηττώνται πρακτικά, γιατί το έγκλημα συνεχίζεται, αλλά δεν είναι και λίγο, να μην έχεις συναινέσει στη διάπραξή του. Να εξακολουθήσουμε να κοιτάμε, να μιλάμε και να διαδηλώνουμε για την Παλαιστίνη είναι όρος για να πετύχουμε ίσως το ελάχιστο, την πίεση στην κυβέρνησή μας, και για να μπορούμε να κοιτάμε αυτές τις εικόνες χωρίς να μεταμορφωθούμε σε τέρατα απάθειας.
