Ο φιλόλογος Γρηγόρης Κοντός για την ποιητική συλλογή του Γιάννη Γιαννακόπουλου "σπασμένος χορός"

Γιάννης Γιαννακόπουλος - "σπασμένος χορός"            

(Κείμενο του φιλόλογου Γρηγόρη Κοντού, από την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής "σπασμένος χορός" στην Αιανή Κοζάνης τον Γενάρη του 2023)

"Ο σπασμένος Χορός και τα σπασμένα φτερά της ποίησης.

Σήμερα – για μια ακόμη φορά- είμαστε εδώ, για να μιλήσουμε για ποίηση. Εν γνώσει μας ότι οι εποχές είναι δύσκολες, λειψές, με περίεργες στροφές και τροπές των ανθρώπων. Και είναι βέβαιο ότι σε τέτοιες δυσκολίες αδυνατίζει ο λόγος, και δη ο ποιητικός λόγος. Τι μπορεί άραγε να λύσει η ποίηση; Μέσα στον χυλό της καθημερινότητας πόση ποίηση θα πρέπει να μπει για να τον κάνει πιο υποφερτό, να τον νοστιμίσει. Λύνει η ποίηση προβλήματα; Μπορούν οι ποιητές να παίξουν ρόλο και να σώσουν καταστάσεις;

Η απάντηση είναι: ΟΧΙ. Δεν λύνει προβλήματα η ποίηση. Δεν σώζουν καταστάσεις οι ποιητές. Ο Χέλντερλιν το είχε διατυπώσει αρκετά πιο απαισιόδοξα: « Κι οι ποιητές τι χρειάζονται σ’ έναν μικρόψυχο καιρό;» Ωστόσο υπάρχει και η άλλη φωνή των ποιητών, όπως του Μίλτου Σαχτούρη, που μας επισημαίνει το χρέος του ποιητή: «ἐγὼ /κληρονόμος πουλιῶν /πρέπει/ ἔστω καὶ μὲ σπασμένα φτερὰ / νὰ πετάω».

Η ποίηση λοιπόν μπορεί να δείξει, να φωτίσει σκέψεις και ψυχές, να ευαισθητοποιήσει, να δημιουργήσει σε όλους μας υψηλή αισθητική. Γιατί είναι λόγος, το πιο ανθρώπινο χαρακτηριστικό, αλλά και το πιο καθοριστικό στους ανθρώπους. Όλοι έχουμε να κάνουμε με τον λόγο. Με αυτόν κτίζουμε την κοινωνία μας. Αλλά και όλοι μπορούμε να νιώσουμε τον ποιητικό λόγο, γιατί είμαστε φτιαγμένοι από τη φύση; από τον Θεό; να μιλάμε και να καταλαβαίνουμε ποιητικά.

Μας μάζεψε εδώ η νέα ποιητική συλλογή «σπασμένος χορός» του Γιάννη Γιαννακόπουλου, ο οποίος, παρά όλες τις δυσκολίες που σχολιάσαμε στην αρχή, επιμένει να είναι …ποιητής. Να γράφει και να μας χαρίζει αναλαμπές έστω πνευματικότητας, σκέψης και ευαισθησίας. Είναι η πολλοστή συλλογή του (δέκατη έβδομη). Σαν να υπάρχει κάπου εκεί στο βάθος μια φλέβα ανοιχτή και ρέουσα που δίνει κάθε φορά νάμα καινούργιο. Είναι σημαντικό για μια κοινωνία και δη μικρή- όπως της Αιανής να υπάρχει κάποιος ποιητής, που γονιμοποιεί με τον λόγο του τον κοινωνικό λόγο, δίνει αφορμή για σκέψη, αισθητικοποιεί όλους μας, παρακινεί, συγκινεί κλπ.

Ο Γ.Γ. με τις συλλογές του έχει μορφοποιήσει μια ποιητική ταυτότητα. Όσοι διαβάζουν τα ποιήματά του μπορούν να αντιληφθούν ότι ο Γιάννης δημιουργεί μια υψηλή ποιητικότητα, με καλλιεργημένο λόγο, όπου η ευρηματικότητα μιας λέξης ή ενός στίχου φτιάχνει την ποιητική ατμόσφαιρα και συγκινεί. Η αλήθεια είναι ότι η ποίησή του είναι αρκετά κρυπτική και πυκνή και αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερες κόπος για την προσπέλασή της. Άλλωστε γενικότερα η ποίηση απαιτεί πιο ισχυρά εργαλεία, ώστε να γίνει κατανοητή ή να προσληφθεί από τους αναγνώστες.

Η συγκεκριμένη συλλογή – όπως οι περισσότερες άλλες- φιλοξενεί ερωτική ποίηση κατά βάση- με κατ’ εξαίρεση λίγα ποιήματα που έχουν κοινωνική- ιδεολογικοπολιτική ματιά. Αυτά τα ποιήματα για σήμερα τα αφήνουμε στην άκρη για μεθοδολογικούς λόγους. Έχουν ωστόσο το δικό τους ενδιαφέρον

Ο Έρωτας είναι αέναη-χρονίζουσα αίσθηση (διαδικασία) που δεν

ολοκληρώνεται ποτέ, αλλά αφήνει πάντα ανοιχτούς λογαριασμούς με τον ποιητή˙ που δεν μπορεί ποτέ να ερμηνευθεί ολοκληρωτικά για κλείσει το κεφάλαιό του μαζί του.

Στην ποίηση του Γιάννη Γιαννακόπουλου απολυτοποιείται και ιεροποιείται ο έρωτας. Γίνεται με τον τρόπο του ποιητή μια καθόλα γονιμοποιός δύναμη, η οποία δίνει νόημα στην κατά τα άλλα ερειπωμένη και δια-λυμένη ζωή μας. Ο Γ.Γ. είναι ερωτευμένος με τη γυναίκα και την ομορφιά της. Αλλά είναι ταυτοχρόνως ερωτευμένος με τις λέξεις, οι οποίες λειτουργούν

καταλυτικά και εξαγνιστικά στη διαχείρισή του. Αλλά αυτό το εξαγνιστικό, και οδυνηρό ενίοτε, μυστήριο του έρωτα δεν είναι εύκολο- ή μάλλον είναι δύσκολο αν όχι αδύνατον- να το ορίσεις με λέξεις. Ο λόγος μπροστά στον συγκλονισμό του έρωτα γίνεται αμήχανος, ατελής και ατελέσφορος. Κι έτσι, ακόμα και η ποίηση δεν καταφέρνει, παρά τη μεγάλη της αφαίρεση, να τον προσδιορίσει και να τον περιγράψει ως αίσθημα, πάθος, γνώση. Είναι ένα μυστήριο.

Τα μοτίβα της ποίησης του Γιάννη Γιαννακόπουλου

Αν προσέξει κανείς την ποίηση του Γ. Γ. όχι μόνο αυτής της συλλογής και των προηγούμενων συλλογών, θα διαπιστώσει ότι ο ποιητής περνάει από μοτίβα ποιητικά, στα οποία επανέρχεται συχνά. Είναι κάποιες ποιητικές σταθερές στην ποίησή του, που ταξινομούν κατά κάποιον τρόπο τις προσεγγίσεις του.

Κάποια από τα αυτά τα μοτίβα-σταθερές θα ήθελα να σας σχολιάσω και να καλέσω όλους που θα διαβάσετε τη συλλογή να τα δείτε και να τα συλλογιστείτε. Να τονίσω ότι δεν είναι θέσφατα δικά μου όλα αυτά, ούτε μπορούν να διεκδικούν αντικειμενικότητα. Είναι μια προσωπική ανάγνωση, όπως προσωπική είναι και όλων όσοι θα διαβάσουν τα ποιήματα:

α) Ο έρωτας είναι γονιμοποιός δύναμη, ίσως η μόνη συνθήκη που δίνει νόημα στην κατά τα άλλα διαλυμένη ζωή μας και δικαιολογεί την ύπαρξη.

β) Πολύ σημαντικό μοτίβο που το διαπιστώνει κανείς σε πολλά ποιήματα της συλλογής είναι το αίσθημα του ανείπωτου, του άλεκτου του έρωτα. Η αδυναμία, δηλαδή του ποιητή, να ορίσει και αποδώσει με ακρίβεια τη φύση του έρωτα και τα εκρηκτικά συναισθήματα που εκείνος (ο έρωτας) παράγει. Άλλωστε, η συλλογή αφιερώνεται «στο ανείπωτο».

γ) Η εξιδανίκευση της γυναίκας. Η γυναίκα εμφανίζεται ως τέλειο

πλάσμα, με αισθαντικότητα και χάρη που αγγίζει τα όρια της μαγείας. Γι’ αυτό οι αναφορές στο μαγικό, στη μαγεία της γυναικείας ερωτικότητας και του έρωτα είναι πυκνές.

δ) Η μνήμη είναι καθοριστικότατο μοτίβο στη συλλογή. Η μνήμη επαναφέρει οδυνηρά (συνήθως ορίζεται με θλίψη) νεανικούς, δροσερούς, ανέμελους έρωτες, σε αντίστιξη με τις σημερινές λαβωματιές που δέχεται ο ποιητής καθώς θυμάται όλα τα περασμένα.

ε) Η θάλασσα είναι ένα σταθερό σκηνικό: τον ηρεμεί, διαλέγεται μαζί της, τον ταξιδεύει σε αισθαντικές και όμορφες αγάπες, χαμένες ίσως. Σταθερό σημείο αναφοράς και σκηνικό που υποδέχεται παλιούς και νέους έρωτες.

στ) Το άρωμα (η μυρωδιά) - μετωνυμικά- συνδέεται με την ισχυρή ερωτική έλξη και μνήμη του περασμένου έρωτα. Είναι η πιο επίμονη μνήμη, που επαναφέρει τον ποιητή στο αρχικό του όνειρο, όσα χρόνια κι αν περάσουν.

ζ) Ο χρόνος, αμείλικτος, καταργεί παλιές αγάπες, αλλάζει οδυνηρά τις καταστάσεις και σμιλεύει νέες μορφές και νέους έρωτες. Μια συνεχής διαδικασία, όπως σχολίασα και στην αρχή.

η) Η ομορφιά: ως απόλυτο μέγεθος. Την αναζητά συχνά η ποίηση του Γ.Γ. Ταυτίζεται εδώ με τη γυναίκα και την αναζήτησή της (Μην είδετε την ομορφιά που την κοιλάδα αγιάζει; )

Πρέπει να τονίσουμε επίσης ότι στη συλλογή αυτή, όπως και στις τελευταίες του 2-3 συλλογές φιλοξενούνται ποιήματα έμμετρα,

ριμαρισμένα, με ομοιοκαταληξία, όπως λέμε. Μέσα από αυτές τις σταθερές μπορεί κανείς να παρακολουθήσει με περισσότερη κατανόηση τα … κρυφά νοήματα και τις ποιητικέςσκέψεις της ποίησης του Γ. Γιαννακόπουλου και της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής.

Θα πρότεινα να επιχειρήσουμε τώρα ένα μικρό ποιητικό εργαστήρι, με τη βοήθεια των φίλων μας της θεατρικής ομάδας του Π.Μ.Σ. Αιανής «Η Πρόοδος». Να πούμε λίγα λόγια και στη συνέχεια ν’ ακούσουμε την συναρμογή των σκέψεων αυτών με τους στίχους. Ήδη ακούσαμε ένα πολύ ωραίο ποίημα από τη Γιώτα:

Γιασεμί σε αναρρίχηση (1) ΓΙΩΤΑ

Το σκηνικό του ποιήματος εξαιρετικά ερωτικό; Άστρα και λουλούδια συνθέτουν την ατμόσφαιρα μιας μελιένας χορωδίας. Τα φύλλα της κληματαριάς οργιάζουν και ετοιμάζουν τα σταφύλια τους με πολλές ρήξεις (ερωτική υποδήλωση). Το γιασεμί (επίσης ερωτική υποδήλωση) αναρριχάται για να υποδείξει το δίκαιο της ομορφιάς και την …καινούργια πίστη στον έρωτα. Ποιητικό επιμύθιο: ο έρωτας βλασταίνει στην άνοιξη με δράσεις, απομακρύνσεις, όνειρα χαμένα, αλλά και έκθεση σε κίνδυνο (γκρεμός).

Χάος πληρωμένο (2) ΣΠΥΡΟΣ

Πώς θα σας φαινόταν ο παραλληλισμός του έρωτα με την παλίρροια; Η παλίρροια του έρωτα, το μπρος-πίσω δημιουργεί συχνά ανάκατα και αντιφατικά αισθήματα στον ποιητή. Δημιουργεί ένα χάος στον δημιουργό. Ένας άνεμος λέξεων σχηματίζει σύννεφα, μπέρδεμα, χάος: τρέλα και ομορφιά συμφύρονται, κλαίουσες σιωπές, ψιθυρίσματα και

κραυγές για να λυτρώσουν φόβους και αγωνίες. Όλο αυτό το αξεδιάλυτο κουβάρι εκ-πληρώνεται, διευθετείται με στίχους, με τον λόγο. Η ποίηση συχνά διευθετεί τον μέσα κόσμο μας.

Παγωμένη λάβα (3) ΕΥΘΥΜΗΣ

Πολλές οι αντιφάσεις του έρωτα. Ο ποιητής αντινομεί. Η σκέψη και μόνο ενός θερμού, διάπυρου έρωτα και η «αιχμαλωσία» του ποιητή στα χάδια αυτού του έρωτα τον παγιδεύουν μέσα σε μια παγωμένη λάβα (πλήρης αντίφαση). Κυνηγώντας αυτή την ελεύθερη ομορφιά ο ποιητής κινείται ανάμεσα στην παντοδυναμία και την ευαλωτότητα (παντοδύναμος και ευάλωτος): πάλι αντίφαση μέσα στον έρωτα.

Ερωτομάχος (4) ΓΙΩΡΓΟΣ

Η θάλασσα είναι πάλι το σκηνικό, όπως συχνά συμβαίνει στην ποίηση του Γ.Γ. Η θάλασσα φιλήδονη εμπνέει τον ποιητή. Κι αν τα λόγια έμπνευσης ήταν φιλιά, ο ποιητής- τονίζει- θα γινόταν ένας ερωτομάχος. Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό η αμφιλύκη δημιουργεί μια μυστική προφύρα ερωτικής πρόσκλησης και πρόκλησης. Ο έρημος μηχός της θάλασσας καλεί σε ερωτικά αγκαλιάσματα, αλλά δεν βρίσκεται πάντα ο κατάλληλος πυροδότης (γυναίκα; ). Την εικόνα ολοκληρώνουν τα αφρόψαρα της θάλασσας (άλματα σωτηρίας) για την αποθέωση του έρωτα και της αγάπης.

Μέγας κοινωνός (5) ΑΝΘΗ

Υπάρχει η διφυής φύση του έρωτα, η διπλή του όψη. Από τη μια άγιες αγκαλιές κι από την άλλη ερείπια κρατά στη μνήμη του ο ποιητής. Έζησε έρωτες κι από τις δυο όψεις. Ο χρόνος όμως είναι αμείλικτος. Φέρνει φθορά. Μέσα σ’ αυτό το χάος και την αντιφατικότητα των καιρών ο ποιητής ευτυχεί να εισπράξει τα αρώματα του έρωτα. Ρουφά άπληστα τη ζωή και τη μέθεξη ενός αλάλητου μαντάτου, του μυστηρίου του έρωτα.

Ανεφάρμοστο (6) ΣΠΥΡΟΣ

Το σώμα της, και το άρωμά της έχουν φύγει (άρα, έχει χαθεί ο έρωτας με την ευεργετική του όψη). Έχουν μείνει τα βαριά λόγια που έχουν ειπωθεί (δυσοίωνη όψη του έρωτα). Ο χρόνος αποδομεί τον έρωτα, σβήνονται μνήμες. Ο ερωτικός στεναγμός, η αγκαλιά, το κατακόκκινο ώριμο φιλί, μπορεί να μηνυπάρχουν πια, μα μένουν σα μια ωραία ζωγραφιά. Μικρά μονοπάτια του ερωτικού καημού φτιάχνουν μια λεωφόρο, που μοιάζει τελικά αναποτελεσματική και ατελέσφορη. Όμως το πάθος (ένστικτο) του έρωτα δείχνει να μην έχει τελειώσει ακόμα.

Η βροχή (7) ΓΙΩΤΑ

Η Βροχή μερεύει τα πάθη της ψυχής. Απλώνει τη μουσική της σαν ένα τείχος με μια θλίψη, που ακόμη και η πιο καλή φωτιά (του έρωτα) μπορεί να καταλήξει ένα ψύχος (του έρωτα). Η εικόνα είναι της σταγόνας που πέφτει έντρομη για να μπορέσουμε να σπείρουμε νέες ιδέες, ώστε να αρθεί το πνεύμα μας ψηλότερα. Στην υγρή ατμόσφαιρα, όπου όλα ακινητούν , η αλήθεια παλεύει με θεούς και δαίμονες, προσκαλώντας μας ν’ αδράξουμε πάλι την ομορφιά.

Έφυγε το νόημα αλλού ( ΕΥΘΥΜΗΣ

Με μια ποιητική κλιμάκωση που ξεκινάει από τις σκέψεις, πάει στη φαντασία, στην τύχη (άτυχη τύχη την ονομάζει) και καταλήγει στους έρωτες, ο ποιητής αναστοχάζεται:

Οι σκέψεις, που πάνε παντού, αλλά τελικά γαντζώνονται στο τίποτα χωρίς να δίνουν λύσεις Η ποιητική φαντασία βρίσκει αλλού το νόημα και νοστιμίζει τις στιγμές μας. Η άτυχη τύχη πλανερή κι αμήχανη κοιτάζει τον αγώνα μας, αν υπάρξει

έστω ένα χαμόγελό της γλιστρά και πέφτει από πάνω μας, κι αν ίσως μας προτιμήσει μάλλον δεν την αντέχουμε

Στο τέλος, η σκέψη του καταλήγει στους έρωτες που σαν κύματα τσακίζονται από τους σφοδρούς αέρηδες πάνω στα βράχια κι εύκολα (οι έρωτες) μπορούν να μετατραπούν από πρίγκηπες σε …βατράχια.

Δαίμονες (9) ΑΝΘΗ

Πόσα λόγια να γράψει – αναρωτιέται ο ποιητής- για να περιγράψει τους …δαίμονες του πάθους του για την ερωμένη του (πιθανόν να εννοεί την ίδια τη θάλασσα) και τις ερωτικές αγκαλιές, που του έχουν γίνει εμμονή; Πρωί και βράδυ αναζητά με τις παλάμες του τα χνάρια της στην ακτή, ύστερα σαν πάνω σε πλεούμενο την ψάχνει με χαμόγελο, καθώς αισθάνεται πάνω του τον πυρετό και τη μαγεία του φιλιού. Η εξαιρετική ομορφιά της – σαν να την έπλασε κάποιος αρχιτέκτων με …αιθέρα- κάνει τον ποιητή να ομολογήσει ότι θα έδινε για κείνη δύο ζωές και μια ακόμα, για να ταξιδέψουν μαζί στον χρόνο πιο πέρα κι από τα αστέρια.

Αόρατο πελέκι (10) ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ

Μπορεί να είναι ένας ποιητικός απολογισμός, όπου το κοίταγμα πίσω αναθερμαίνει παλιές άσβηστες μνήμες της γελαστής νιότης, που διακρίνονται (οι μνήμες) από πάμπολλες λαβωματιές. Ο Χρόνος αμείλικτος λαξεύει τις μορφές με αόρατο πελέκι. Η λύπη (ασύνορη) του ποιητή σα να κρατά το τύμπανο του χρόνου (δίνει τον ρυθμό) και ξεφυλλίζει σα φυλλομετρητής τις παλιές, τρυφερές σελίδες.

Λευκές μυρωδιές (11) ΓΙΩΡΓΟΣ

Το σκηνικό στήνεται με χιόνι. Χιόνι παντού, ακόμα και μέσα στην ψυχή μας. Και το χιόνι συνειρμικά παραπέμπει σε ώριμη ηλικία. Ντύνονται όλα λευκά, η θέληση, η σιγαλιά, ο άνεμος: Οι αναμνήσεις μέσα σ’ αυτό το τοπίο ξυπνούνε χαμένες κατακτήσεις του παλιού καιρού. Μάτια που κυνηγούν τις άσπρες λύπες σε χρόνια που είναι άδοξα κι όσο φωτίζονται αμυδρά από το φως των άστρων. Τα χρόνια φόρτωσαν χιόνια και φουρτούνες (δυσκολίες) και σαν να κρατούν πια τις ηδονές (της νιότης) μέσα σε ακριβά κουπόνια (αντίτιμο)".