Παύλος Μουρουζίδης Περι-Διαβάζοντας Νο 6: «ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΡΑΚΟΦΣΚΙ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (1920 – 1923)» εκδόσεις ΛΟΚΟΜΟΤΙΒΑ (2024) -
" Περι-Διαβάζοντας Νο 6 "
-----------
Ο Κριστιάν Γκεοργκίεβιτς Ρακόφσκι (1873 - 1941) υπήρξε από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του κομμουνιστικού κινήματος στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, κατά την επαναστατική προπολεμική περίοδο. Εκ των πρωτεργατών της Γ’ Διεθνούς, ηγετικό στέλεχος των μπολσεβίκων, επονομαζόμενος και «Λένιν της Ουκρανίας», ήταν ο πρώτος πρόεδρος της ΣΣΔ Ουκρανίας, εκ των ιδρυτών της ΕΣΣΔ, ενώ υπήρξε σημαίνον ηγετικό στέλεχος της Επαναστατικής Βαλκανικής Συνομοσπονδίας,.
Αντιτάχθηκε στον εκφυλισμό της ρωσικής επανάστασης και την συντηρητική αυταρχική πολιτική, για τον επαναστατικό επαναπροσανατολισμό του μπολσεβίκικου κόμματος και της Τρίτης Διεθνούς, μέσα από τις γραμμές της Αριστερής Αντιπολίτευσης του Τρότσκι και καταδικάστηκε στην τρίτη δίκη της Μόσχας το 1937. Εκτελέστηκε (παρά τον προηγηθέντα “συμβιβασμό” του εν όψει του επερχόμενου πολέμου) το 1941.
Ο διεθνιστής Κρ. Ρακόφσκι έδρασε σε όλες τις βαλκανικές χώρες. Στη Θεσσαλονίκη επανειλημμένα, για να βοηθήσει στη συγκρότηση της Φεντερασιόν. Βούλγαρος ή Μακεδόνας στην καταγωγή (το επίθετο Ρακόφσκι υπήρχε και στις Κλεινές Φλώρινας), "διεκδικείται" ¨όμως και από το Ρουμανικό εργατικό κίνημα.
Τα άλυτα εθνικά ζητήματα στην ευαίσθητη περιοχή της Ουκρανίας, πυροδοτούνται από τις διαδοχικές και πολυάριθμες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, (από Γερμανία, Πολωνία, Αυστρία και Αντάντ (Γαλλία, Ελλάδα (!) μεταξύ των εκστρατευτικών σωμάτων της Αντάντ), τον εμφύλιο και τις εκστρατείες των λευκοφρουρών του Ντενίκιν, του Βράνκελ και του Πετλιούρα. Όλα αυτά περιπλέκονται με το αγροτικό και προλεταριακό πρόβλημα μιας λαοθάλασσας αγροτικών νοικοκυριών με μεγάλες αντισημιτικές προκαταλήψεις από τη μια και το ζήτημα της υπεράσπισης της νεαρής σοβιετικής εξουσίας.
Η σκέψη του Ρακόφσκι ωριμάζει παράλληλα, πως αλλιώς, με το κομμουνιστικό κίνημα. Το «εθνικό ζήτημα» στα τέλη του 19ου αιώνα συνυφαίνεται πλέον με το «κοινωνικό ζήτημα», ενώ κινείται από τη θέση της «ουδετερότητας» απέναντι στον πόλεμο (μετά την αντιπολεμική διάσκεψη του Τσίμερβαλντ-1915), στη λενινιστική θέση «μετατροπής του πολέμου σε εμφύλιο», καταδικάζοντας κάθε έννοια εθνικής ενότητας και διακηρύσσει την ανάγκη ίδρυσης νέας Διεθνούς.
«Ο νόμος του ανταγωνισμού είναι αυτός που καθορίζει την συνολική ανάπτυξη των αστικών κρατών» (σελ. 19), γι’ αυτό και «ο εθνικισμός είναι η συνεκτική ιδεολογία της καπιταλιστικής κρατικής δομής» (σελ. 20). Με μια σοσιαλιστική επανάσταση όμως, λέει ο Ρακόφσκι, δεν αναμορφώνονται μονάχα οι εσωτερικές οικονομικές και πολιτικές δομές μιας χώρας, αλλά προκαλούνται «καταιγιστικές αλλαγές και στις σχέσεις που ισχύουν μέχρι εκείνη την στιγμή μεταξύ των χωρών.» [σελ. 17] Παρ’ όλα αυτά, η μητρική γλώσσα διαμορφώνει την εθνική συνείδηση (παρά τις αναρχικές και σοσιαλεπαναστατικές αυταπάτες για ξεπέρασμα των εθνικών «προκαταλήψεων») και ο πόθος για εθνική ισότητα παραμένει ισχυρός (σελ. 62, 140).
Οι εξαιρετικά κρίσιμες συνθήκες για την επιβίωση του θνησιγενούς και βαλλόμενου σοβιετικού πολυεθνικού κράτους, αφήνουν μεγάλα περιθώρια επιστροφής του σε πολιτικές συγκεντρωτικού μεγαλορωσικού εθνικισμού, από την νέα ηγεσία. Η ήττα των ευρωπαϊκών επαναστάσεων το ‘23, η αναγκαστική υποχώρηση της ΝΕΠ, η ανάπτυξη του συγκεντρωτισμού και της γραφειοκρατίας στην χώρα του πρώιμου σοσιαλισμού, υποβιβάζουν επιπλέον τα καταπιεσμένα αισθήματα των μικρών εθνοτήτων. Ο Ρακόφσκι επιμένει στην αποκατάσταση της εργατικής δημοκρατίας στα σοβιέτ και στο κόμμα, ως τη μόνη διέξοδο για την ενεργοποίηση της μαζικής επαναστατικής πρωτοβουλίας.
Να τονιστεί πως όλα αυτά συμβαίνουν και συζητούνται έντονα, με το όπλο στο χέρι, σε μια χώρα το σύνταγμα της οποίας αναγνωρίζει το δικαίωμα της απόσχισης μεμονωμένης δημοκρατίας από την ΕΣΣΔ, εφόσον η πρώτη το επιθυμεί (σελ. 152) ! (σ.σ.: έναν αιώνα ακριβώς μετά, στη θλιβερή χώρα μας «συζητιέται» το δικαίωμα χρήσης μειονοτικής γλώσσας ! )
Τα κείμενα του Κριστιάν Ρακόφσκι για το «εθνικό ζήτημα» έχουν μεγάλη σημασία για την κατανόηση της ιστορίας της ΕΣΣΔ, (της επικράτησης, του εκφυλισμού, της κρίσης και της αντεπανάστασης σε συνθήκες κατάρρευσης της ΕΣΣΔ το 1991). Έχουν επίσης σημασία για την κατανόηση του εθνικού ζητήματος σήμερα, καθώς ο πόλεμος μαίνεται στην Ουκρανία και η αναλογία κάποιων γεγονότων μάλιστα είναι εκπληκτική (σελ. 29, 30, 220-224).
Σημαντικές και πολύ κατατοπιστικές οι ιστορικού – πολιτικού χαρακτήρα σημειώσεις και εισαγωγές του Γ. Χλωρού (ιδίως για τη ρήξη Λένιν-Στάλιν· ο Λένιν, με αιχμή το εθνικό και «γεωργιανό» ζήτημα, υπερασπίζεται την «εθνική αυτοδιάθεση» και το «δημοκρατικό συγκεντρωτισμό», πριν το 12ο συνέδριο των μπολσεβίκων το 1923, σελ. 45-49, 83-87, 188-189), ο οποίος έκανε και τη μετάφραση.
Οπωσδήποτε χρειαζόμαστε πολλές ανάλογες εκδόσεις και θεματικές μπροσούρες για ειδικά και σύγχρονα ζητήματα του εργατικού κινήματος που μπορούν να διαφωτίσουν την παρέμβαση της επαναστατικής πολιτικής στις μέρες μας.
από τον Παύλο Μουρουζίδη
Κομοτηνή, Σεπτέμβρης 2025
