Βιολογία / Γιατί χασμουριόμαστε;

Όλα τα σπονδυλωτά χασμουριούνται ή επιδίδονται σε μια συμπεριφορά που είναι τουλάχιστον αναγνωρίσιμη ως κάτι που μοιάζει με το χασμουρητό.

Οι κοινωνικοί μπαμπουίνοι χασμουριούνται, αλλά το ίδιο κάνουν και οι κάπως μοναχικοί ουρακοτάγκοι. Τα παπαγαλάκια, οι πιγκουίνοι και οι κροκόδειλοι χασμουριούνται και πιθανότατα το ίδιο έκανε και το πρώτο ψάρι με σαγόνι.

Μέχρι σχετικά πρόσφατα, ο σκοπός του χασμουρητού δεν ήταν σαφής και εξακολουθεί να αμφισβητείται από ερευνητές και επιστήμονες. Αλλά αυτή η ομοιότητα στην κίνηση, γράφει ο Guardian, παρέχει μια ένδειξη για το περί τίνος πραγματικά πρόκειται και πιθανότατα δεν είναι αυτό που περιμένετε.

«Όταν κάνω έρευνα στο κοινό και ρωτάω: “Γιατί νομίζετε ότι χασμουριόμαστε;”, οι περισσότεροι άνθρωποι λένε ότι έχει να κάνει με την αναπνοή και ότι μπορεί με κάποιο τρόπο να αυξήσει το οξυγόνο στο αίμα», λέει ο Andrew Gallup, καθηγητής βιολογίας συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. «Και αυτό είναι διαισθητικό επειδή τα περισσότερα χασμουρητά έχουν αυτό το σαφές αναπνευστικό συστατικό, αυτή τη βαθιά εισπνοή αέρα. Ωστόσο, αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν είναι ότι αυτή η υπόθεση έχει ελεγχθεί και έχει αποδειχθεί ψευδής».

Τι έδειξαν οι μελέτες

Για να ελεγχθεί η ιδέα ότι χασμουριόμαστε για να προσλάβουμε περισσότερο οξυγόνο ή να αποβάλουμε το διοξειδίου του άνθρακα, πραγματοποιήθηκαν μελέτες που δημοσιεύθηκαν τη δεκαετία του 1980 και διαπίστωσαν, μεταξύ άλλων, ότι δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια συστηματικά μετρήσιμη διαφορά στη συμπεριφορά χασμουρητού των ατόμων που πάσχουν από ασθένειες που σχετίζονται με την αναπνοή και τη λειτουργία των πνευμόνων, κάτι που θα περίμενε κανείς αν τα χασμουρητά σχετίζονταν με την αναπνοή.

«Ξέραμε ότι το χασμουρητό ότι έπρεπε να εξυπηρετεί κάποια φυσιολογική λειτουργία. Έτσι άρχισα να εξετάζω το μοτίβο κινητικής δράσης που περιλαμβάνει, αυτό το εκτεταμένο άνοιγμα της γνάθου που συνοδεύεται από αυτή τη βαθιά εισπνοή αέρα, ακολουθούμενη από ένα γρήγορο κλείσιμο της γνάθου και μια ταχύτερη εκπνοή. Και μου πέρασε από το μυαλό ότι αυτό πιθανότατα έχει σημαντικές κυκλοφορικές συνέπειες που εντοπίζονται στο κρανίο».

Το χασμουρητό, δηλαδή, αυξάνει την αρτηριακή παροχή αίματος στο κρανίο και στη συνέχεια την φλεβική επιστροφή, τον ρυθμό με τον οποίο το αίμα ρέει πίσω από το κεφάλι στην καρδιά.

«Μπορούμε να θεωρήσουμε το άνοιγμα της γνάθου ως ένα τοπικό τέντωμα, παρόμοιο με το τέντωμα των μυών σε άλλες περιοχές του σώματος», λέει ο Gallup. «Με τον ίδιο τρόπο που το τέντωμα βοηθά την κυκλοφορία του αίματος σε αυτά τα άκρα, τα χασμουρητά φαίνεται να κάνουν το ίδιο και για το κρανίο».

Θερμοστάτης;

Από εδώ, ο Gallup και οι συνεργάτες του ερευνητές άρχισαν να αναπτύσσουν την ιδέα ότι το χασμουρητό βοηθά στη ρύθμιση της θερμότητας μέσα και γύρω από το κρανίο. Η θερμοκρασία του εγκεφάλου σας καθορίζεται κυρίως από τρεις μεταβλητές – τον ρυθμό του αρτηριακού αίματος που ταξιδεύει στον εγκέφαλο, τη θερμοκρασία αυτού του αίματος και την μεταβολική παραγωγή θερμότητας που συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο, με βάση τη νευρωνική δραστηριότητα – και το χασμουρητό, θεωρητικά, μπορεί να αλλάξει τις δύο πρώτες.

Όταν χασμουριέστε, εισπνέετε βαθιά αέρα που κινείται στις υγρές επιφάνειες του στόματος, της γλώσσας και των ρινικών διόδων, λίγο σαν τον αέρα που ρέει μέσα από ένα ψυγείο αυτοκινήτου μεταφέροντας θερμότητα μακριά.

Μελέτες φαίνεται να το επιβεβαιώνουν αυτό: η θερμοκρασία περιβάλλοντος έχει μια αρκετά προβλέψιμη επίδραση στη συχνότητα του χασμουρητού, η οποία αυξάνεται όταν είναι ελαφρώς πολύ ζεστό (όταν κάνει πολύ ζέστη, η θερμοκρασία του αέρα είναι πολύ υψηλή για να λειτουργήσει το φαινόμενο του ψυγείου, έτσι άλλοι μηχανισμοί ψύξης όπως η εφίδρωση ενεργοποιούνται και το χασμουρητό ηρεμεί ξανά) και μειώνεται όταν κάνει πιο κρύο.

Αυτό φαίνεται επίσης να εξηγεί γιατί ορισμένες ιατρικές παθήσεις σχετίζονται με το υπερβολικό χασμουρητό: είτε οι ίδιες οι παθήσεις, είτε τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία τους, προκαλούν αυξημένη θερμοκρασία εγκεφάλου ή σώματος. Η εξήγηση της «νευρωνικής δραστηριότητας» επιβεβαιώνεται επίσης από μελέτες σε ζώα. Τα θηλαστικά και τα πτηνά με περισσότερους νευρώνες στον εγκέφαλό τους χασμουριούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ανεξάρτητα από το μέγεθος του πραγματικού εγκεφάλου τους.

Αυτό δεν σημαίνει ότι άλλες υποθέσεις έχουν απορριφθεί εντελώς. Αυτή που υποστηρίζεται καλύτερα από τα στοιχεία είναι η θεωρία της «αλλαγής διέγερσης»: βασικά, ότι το χασμουρητό βοηθά τον εγκέφαλο να μεταβαίνει μεταξύ καταστάσεων, από τον ύπνο στην αφύπνιση, από την πλήξη στην εγρήγορση και ούτω καθεξής.

«Μια πιθανότητα είναι ότι το χασμουρητό βοηθά τον εγκέφαλο να εναλλάσσεται μεταξύ της χρήσης του “προεπιλεγμένου δικτύου λειτουργίας” – των περιοχών που σχετίζονται με την ονειροπόληση, την ανάκληση αναμνήσεων και τον αυτοστοχασμό – και του δικτύου προσοχής που είναι υπεύθυνο για την προετοιμασία του σώματος για δράση», λέει ο ιστορικός της ιατρικής Δρ Olivier Walusinski, ο οποίος έχει συγγράψει αρκετές εργασίες για το θέμα. «Ένας προτεινόμενος μηχανισμός για αυτό θα ήταν ότι βοηθά στην κυκλοφορία του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, του υγρού που περιβάλλει και καλύπτει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό σας».

Ίσως, στην πραγματικότητα, αυτή η λειτουργία να εξελίχθηκε πρώτη, με το φαινόμενο της θερμορύθμισης να αναδύεται ως ένα χρήσιμο επακόλουθο: κάτι για το οποίο θα έχουμε καλύτερα στοιχεία καθώς θα γίνονται μελέτες σε ένα ευρύτερο φάσμα ζώων. Θα μπορούσε επίσης οι δύο εξηγήσεις να σχετίζονται άμεσα: αυτές οι αλλαγές κατάστασης πιθανώς σημαίνουν αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα και τη θερμοκρασία, πράγμα που σημαίνει ανάγκη για βελτιωμένη ροή αίματος και νευρική ψύξη. Αυτό θα εξηγούσε γιατί χασμουριέστε όταν βαριέστε: το επίπεδο δραστηριότητας του εγκεφάλου σας μπορεί να αυξηθεί καθώς αρχίζει να σκέφτεται τρόπους για να σας μεταφέρει σε μια πιο διεγερτική κατάσταση, όπως και οι κυκλοφορικές του ανάγκες.

Το μεταδοτικό χαμουρητό

Τι γίνεται, όμως, με το μεταδοτικό χασμουρητό; Όλοι γνωρίζουμε το φαινόμενο ενός ατόμου σε ένα δωμάτιο – ή ακόμα και σε μια οθόνη τηλεόρασης – να παίρνει μια «γουλιά» αέρα, μόνο και μόνο για να κάνουν όλοι οι άλλοι το ίδιο. Μερικοί ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι αυτό το είδος μεταδοτικής συμπεριφοράς φέρνει κοντά ομάδες, ίσως επειδή είναι ένα δύσκολο να παραποιηθεί σημάδι υπνηλίας, βαρεμάρας ή επαγρύπνησης, αν και είναι απίθανο να είναι ο κύριος σκοπός του χασμουρητού, καθώς πολλά μοναχικά ζώα χασμουριούνται τακτικά.

«Ίσως το μεταδοτικό χασμουρητό να μην έχει κάποια λειτουργία και να είναι απλώς ένα υποπροϊόν προηγμένων κοινωνικών γνωστικών μηχανισμών σε εξαιρετικά κοινωνικά είδη», λέει ο Gallup.

Πολλά ζώα – συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων – έχουν διάφορους τρόπους να βελτιώνουν την ενσυναίσθησή τους, συμπεριλαμβανομένων των «κατοπτρικών νευρώνων», οι οποίοι ενεργοποιούνται όταν ένα άτομο εκτελεί μια ενέργεια και όταν βλέπει κάποιον άλλο να εκτελεί μια παρόμοια ενέργεια. Ίσως, λοιπόν, το να βλέπεις κάποιον άλλο να χασμουριέται απλώς να ενεργοποιεί τους κατοπτρικούς νευρώνες σου, ωθώντας σε να χασμουρηθείς και εσύ. Αλλά το μεταδοτικό χασμουρητό μπορεί επίσης να παίζει ρόλο στον ομαδικό συντονισμό μέσω μηχανισμών που σχετίζονται με τη θεωρία αλλαγής διέγερσης: βοηθώντας κάθε ζώο στην ομάδα να αλλάξει κατάσταση από χαλαρή σε ενεργή.

Μια μελέτη του 2021 που εξέτασε αυτό το φαινόμενο σε λιοντάρια διαπίστωσε ότι άλλες συμπεριφορές μπορεί να είναι μεταδοτικές μεταξύ των χασμουρητών, οπότε αν ένα λιοντάρι που ξαπλώνει χασμουρηθεί και μετά σηκωθεί για μια βόλτα, ακολουθούν και άλλα χασμουρητά.

Το μεταδοτικό χασμουρητό μπορεί επίσης να προωθήσει την ομαδική επαγρύπνηση: αν ένας μπαμπουίνος σε μια ομάδα προκαλέσει άλλους να χασμουρηθούν, μπορεί όλοι να γίνουν πιο ενεργητικοί. Αυτό μπορεί επίσης να λειτουργήσει και αντίστροφα, βοηθώντας στη μείωση της διέγερσης πριν από τον ύπνο.

Με άλλα λόγια, λοιπόν: το χασμουρητό είναι πιθανώς καλό για εσάς και πιθανώς βοηθά τον εγκέφαλό σας να λειτουργήσει καλύτερα. Και αν χασμουριόσασταν για να κοιμήσετε ένα πεντάχρονο, μην σταματήσετε: Υπάρχει πιθανότητα να λειτουργεί πραγματικά.

ΠΗΓΗ: https://tvxs.gr