Αριστερά ήταν ο Μπερλινγκουέρ, όχι ο ΣΥΡΙΖΑ
Παρή Σπίνου
Το 1943 ο Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί, ο μαχητικός πιλότος της γαλλικής Πολεμικής Αεροπορίας, αυτοεξόριστος στην Αμερική, γράφει και εικονογραφεί
με δικά του σχέδια τον «Μικρό πρίγκιπα», το αντιπολεμικό αριστούργημα που διαβάζεται μανιωδώς μέχρι σήμερα σε κάθε γωνιά του πλανήτη -έχει μεταφραστεί σε 270 γλώσσες και διαλέκτους και οι πωλήσεις του έχουν ξεπεράσει τα 145 εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως. Αυτοεξόριστη ήταν και η Αλκη Ζέη λόγω χούντας, μαζί με τον σύζυγό της Γιώργο Σεβαστίκογλου, στο Παρίσι στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ανακάλυψε τον «Μικρό πρίγκιπα». Πέρα από τις διαχρονικές αξίες που περιέχει, ήταν και ένα ιδανικό βιβλίο για να μάθουν τα παιδιά της γαλλικά, όπως μας λέει.
Καθώς πέρυσι συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από τον θάνατο του Σεντ-Εξιπερί, που «εξαφανίστηκε» με το αεροπλάνο του στις 31 Ιουλίου 1944 ανοιχτά της Κορσικής, ενώ εκτελούσε την ένατη πολεμική του αποστολή κυνηγώντας γερμανικά καταδιωκτικά, ο μικρός ξανθός πρίγκιπας, ελεύθερος πλέον από πνευματικά δικαιώματα, γνωρίζει καινούργιες δόξες. Μέχρι και ταινία animation έγινε από τον Μαρκ Οσμπορν του «Kung-Fu Panda» και προβάλλεται τώρα για πρώτη φορά στο φετινό Φεστιβάλ των Κανών.
Ετσι και οι εκδόσεις Μεταίχμιο αποφάσισαν να κάνουν μια τολμηρή πρόταση με δύο αποδέκτες. Στην Αλκη Ζέη, αγαπημένη συγγραφέα μικρών και μεγάλων, να μεταφράσει εκ νέου το βιβλίο στα ελληνικά και στον γνωστό ζωγράφο Αλέξη Κυριτσόπουλο να το εικονογραφήσει. Μια μικρή γεύση από τις πολύχρωμες, τρυφερές ζωγραφιές του Κυριτσόπουλου παίρνετε σήμερα, ενώ τέλος του μήνα ο μαγευτικός, αγέραστος «Μικρός πρίγκιπας» θα βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία (πρώτη φορά θα κυκλοφορήσει δίχως τις εικόνες του Σεντ-Εξιπερί), για να τον απολαύσετε στο σύνολό του.
«Εδώ και χρόνια δεν ασχολούμαι με μεταφράσεις, αλλά όταν μου το πρότειναν με ενδιέφερε πολύ», μας λέει η πολυδιαβασμένη και πολυβραβευμένη συγγραφέας. «Συγκινήθηκα, γιατί συνδέεται με τα παιδικά χρόνια των παιδιών μου, της Ειρήνης και του Πέτρου. Οταν πρωτοπήγαμε στο Παρίσι και δεν ήξεραν τη γλώσσα, πήρα αυτό το βιβλίο, που όλοι οι Γάλλοι έχουν διαβάσει, και τους μετέφραζα κατευθείαν το πρωτότυπο κείμενο. Πέρυσι τον χειμώνα ήμουν στις Βρυξέλλες, όπου πλέον ζει η κόρη μου, κι εκεί το μετέφρασα για το Μεταίχμιο και το έφερα έτοιμο στην Αθήνα».
Ακούραστη, γεμάτη όρεξη και ενέργεια, η 90χρονη συγγραφέας, η οποία πρόσφατα έγινε επίτιμη διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πατρών, μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο γράψιμο και τις επισκέψεις σε δημόσια σχολεία, όπου οι δάσκαλοι και οι καθηγητές την καλούν (το πρόγραμμά της είναι φουλ μέχρι 10 Ιουνίου) για να συζητήσει με τα παιδιά για τα συναρπαστικά της βιβλία, όπως «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου», «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» κ.ά.
Ομως και το τελευταίο της, το αυτοβιογραφικό «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο» (Μεταίχμιο), όπου περιγράφει τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και τα νεανικά της στην Αθήνα, με τις φιλίες, τα φλερτ, τις πνευματικές και πολιτικές ζυμώσεις που τη διαμόρφωσαν, επιβεβαιώνει πόσο δημοφιλής είναι στο κοινό όλων των ηλικιών. «Δεν έχουν σημασία οι κριτικές, ακόμα και οι καλές, αλλά η αποδοχή του κόσμου», τονίζει. Κι ακόμα και τώρα, την ξαφνιάζουν οι εκδηλώσεις θαυμασμού: «Πριν από λίγο καιρό είχα πάει στον Αγιο Νικόλαο της Κρήτης για την παρουσίαση αυτού του βιβλίου. Βλέπω, λοιπόν, να βγαίνει από ένα ψιλικατζίδικο μια κυρία με πορτοκαλάδες στο χέρι και μου λέει, πάρτε μία κυρία Ζέη, σας ξέρω, έχω διαβάσει το βιβλίο σας!».
Θα συνεχίσει την αυτοβιογραφία της; Πολλοί τη ρωτούν και της το ζητούν, για να μάθουν για τα χρόνια που έζησε ως πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ενωση και στη Γαλλία αργότερα. Μας απαντάει πως μάλλον θα συνεχίσει με ακόμα ένα βιβλίο για παιδιά.
• Γιατί κατά τη γνώμη σας ο «Μικρός πρίγκιπας» είναι διαχρονικός;
Επειδή περιλαμβάνει σταθερές αξίες. Ο Σεντ-Εξιπερί μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έγραψε ένα τρυφερό βιβλίο, που μιλάει για τη φιλία, να αγαπάς κάτι που θες πάρα πολύ, να μη σε ενδιαφέρουν τα λεφτά... Πολύ ωραία νοήματα περνούν με πολύ γλυκό τρόπο, διόλου διδακτικό. Ο διδακτισμός άλλωστε είναι κάτι που δεν μου αρέσει, τον αποφεύγω και στα βιβλία μου.
• Το βιβλίο γράφτηκε σε μια εποχή πολέμου, την οποία ζήσατε κι εσείς, έφηβη στην Αθήνα. Βλέπετε αντιστοιχίες με τη σημερινή κρίση;
Κι όμως, ο Σεντ-Εξιπερί δεν αναφέρεται διόλου στον πόλεμο, θέλει να κάνει τους άλλους να ξεχαστούν και τους μιλάει για τα άστρα και τους πλανήτες, για τη φιλία και την αγάπη. Ε, δεν συγκρίνονται οι εποχές, δεν μοιάζουν οι κρίσεις εκείνες με τις τωρινές, ο πόλεμος και η πείνα που ζήσαμε με τη σημερινή κατάσταση. Δεν έχουμε πείνα τώρα, θα ήταν ντροπή και να το λέγαμε... Πάντως ο Σεντ-Εξιπερί το επισημαίνει στον «Μικρό πρίγκιπα»: Να μην ενδιαφέρεσαι για τα λεφτά, να ενδιαφέρεσαι για τον άλλον. Η αλήθεια είναι ότι είχαμε ξεφύγει πολύ με το θέμα του χρήματος τα τελευταία χρόνια. Δεν είμαστε άμοιροι που φτάσαμε ώς εδώ. Φταίμε κι εμείς, γιατί ο κόσμος είχε πάρει αέρα και νόμιζε ότι μπορεί να συνεχίσει έτσι, να ξοδεύει πάνω από τις δυνάμεις του...
• Ποια στοιχεία του «Μικρού πρίγκιπα» σας αρέσουν περισσότερο;
Πάρα πολλά. Πώς εννοεί, ας πούμε, ο ήρωας τη φιλία. Είναι μόνος, βρίσκει όμως μια αλεπού και θέλει να την κάνει φίλη. Εκείνη του λέει για να με κάνεις φίλη πρέπει να με εξημερώσεις, να κάνεις δεσμούς. Αυτό άρεσε πάρα πολύ και σε μένα και στα παιδιά μου. Θυμάμαι, όταν πρωτοπήγαμε στο Παρίσι, μέναμε στο ατελιέ ενός ζωγράφου και ο γιος μου, οχτώ χρόνων τότε, βγήκε στην αυλή για να παίξει. Κάποια στιγμή γυρίζει ενθουσιασμένος και μου λέει: «Εκανα έναν φίλο». Πώς έγινε αυτό, εσύ δεν ξέρεις λέξη γαλλικά, τον ρωτάω. Και μου απαντάει: «Τον εξημέρωσα»! Μέχρι και σήμερα έχει αυτόν τον φίλο.
• Στο τελευταίο σας βιβλίο, το «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο», βλέπουμε πόσο σημαντική είναι και για εσάς η φιλία.
Εχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή μου η φιλία και παίζει ακόμα. Τη θεωρώ ό,τι πολυτιμότερο μπορεί να έχει κανείς. Δυστυχώς, επειδή είμαι αρκετά μεγάλη, έχω χάσει πολλούς φίλους, αλλά, όπως λέει η εγγονή μου, είμαι έξυπνη και έχω κάνει και νεότερους φίλους.
• Πώς αρχίσατε να γράφετε βιβλία για παιδιά;
Οταν το 1964 γύρισα από τη Σοβιετική Ενωση, όπου ήμασταν 10 χρόνια πολιτικοί πρόσφυγες, μου έκανε εντύπωση ότι τα παιδιά των φίλων μου, οι οποίοι είχαν πάρει μέρος στην Αντίσταση, δεν είχαν ιδέα γι’ αυτά τα γεγονότα. Ισως ήταν φοβισμένοι επειδή βρήκαν τον μπελά τους και σκέφτηκαν καλύτερα οι νεότεροι να μην ξέρουν τίποτα. Λίγα χρόνια αργότερα, στο Παρίσι, αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο που θα μιλάει για την Αντίσταση με ήρωα ένα παιδί και έτσι γεννήθηκε «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου».
• Αυτό είναι το πιο αγαπημένο βιβλίο των παιδιών στα σχολεία όπου πηγαίνετε και συζητάτε μαζί τους;
Ναι, μαζί με «Το καπλάνι της βιτρίνας». Οι μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου τα έχουν διαβάσει. Τα προτείνουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, γιατί έτσι βρίσκουν αφορμή να μιλήσουν στα παιδιά για την Ιστορία μας, για τον πόλεμο, την Κατοχή, την Αντίσταση, για γεγονότα τα οποία δεν γνωρίζουν. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι σύγχυση επικρατεί μέσα στα παιδικά κεφαλάκια... Μια φορά ένας μικρός μού είπε ότι έγραψε το δικό του τέλος στον «Περίπατο του Πέτρου». Δηλαδή, ενώ ο Γερμανός πάει να σκοτώσει τον μικρό Σωτήρη, εκείνη τη στιγμή χτυπάει το κινητό του, αποσπάται η προσοχή του και ο Σωτήρης διαφεύγει. Του λέω, μα μπορεί να έχει ο Γερμανός της Κατοχής κινητό; Και μου απαντάει: «Αμα δεν έχει ο Γερμανός κινητό, κυρία, ποιος θα έχει;».
• Η Ιστορία μάς διδάσκει τελικά;
Πολύ φοβάμαι πως όχι και πολλά. Οταν οι άλλες χώρες μετά τον Β’ Παγκόσμιο άρχισαν να αναπτύσσονται, εμείς είχαμε εμφύλιους. Με τη Μεταπολίτευση αρχίσαμε να αναπνέουμε. Και πάλι, τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν τα διαχειριστήκαμε σωστά, τα κάναμε τζιπ και πιστωτικές κάρτες. Πιθανότατα από το σύνδρομο στέρησης της Κατοχής, καλομάθαμε τα παιδιά και τα εγγόνια μας, γίναμε υπερπροστατευτικοί. Και δυστυχώς η οικογένεια και το σχολείο δεν έχουν καλλιεργήσει την κουλτούρα του πολιτισμού. Να δίνουν, δηλαδή, από το χαρτζιλίκι τους τα παιδιά για να πάνε σε ένα μουσείο, να αγοράσουν και ένα βιβλίο, να δουν ένα θέατρο...
• Τώρα έχουμε για πρώτη φορά Αριστερά. Ζούμε μια ιστορική στιγμή;
Η Αριστερά σήμερα στην εξουσία δεν είναι αντάξια των περιστάσεων, διότι δεν είναι μια Αριστερά ενιαία... Γιατί στην Κατοχή υπήρχε τόση ανάταση, έγινε το Θέατρο του Κουν, βγήκε ο Ελύτης, δημιουργήθηκε το βιβλιοπωλείο Ικαρος, γίνονταν τόσα σημαντικά πράγματα; Επειδή είχαμε ένα συγκεκριμένο όραμα και ήμασταν όλοι μαζί, ενώ τώρα οι αριστεροί είναι σκορπισμένοι και ο ένας λέει έτσι και ο άλλος αλλιώς. Θα θεωρούσα ότι έγινε πραγματικότητα το «πρώτη φορά Αριστερά» στην Ελλάδα, αν ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν σαν τον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ στην Ιταλία. Τότε έβλεπες μια Αριστερά που έκανε καινούργια πράγματα.
• Τι λέτε, θα τα καταφέρει η κυβέρνηση με τις διαπραγματεύσεις;
Θέλω να ελπίζω ότι θα τα καταφέρουμε, γιατί αλίμονό μας μετά. Θα βρεθούμε σε πολύ δύσκολη θέση. Βλέπω το μέλλον της Ελλάδας εντός Ευρώπης, γιατί Ευρώπη είμαστε. Μην ξεχνάμε ότι έχουμε και τους Τούρκους, κι αν γίνει κάτι και δεν είμαστε Ευρώπη, ποιος θα μας υπερασπίσει; Πώς θα υπάρξουμε χωρίς κάποιον σύμμαχο;
Δεν υπάρχουν πια μεγάλοι συγγραφείς
• Ποια είναι τα «συστατικά» ενός καλού βιβλίου;
Να είναι ειλικρινές και να το γράφεις με αγάπη και με την ψυχή σου. Ακόμα κι όταν είναι «βαρύ» το θέμα, να υπάρχει και λίγο χιούμορ μέσα. Και να μην περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό σου. Βλέπω τώρα πολλοί συγγραφείς γράφουν για τον ήρωά τους λες και γύρω του δεν υπάρχουν άλλοι, μόνο τα εσώψυχά του.
• Διαβάζετε τους νεότερους συγγραφείς;
Βεβαίως, και από τα βιβλία που διάβασα τελευταία μού άρεσε πολύ η «Νίκη» του Χρήστου Χωμενίδη. Γενικότερα, διαβάζω και ελληνική και ξένη λογοτεχνία, αισθάνομαι όμως ότι διανύουμε μια εποχή που δεν υπάρχουν μεγάλοι συγγραφείς, μεγάλοι ζωγράφοι, μεγάλοι μουσικοί... Υπάρχουν καλοί συγγραφείς, αλλά όχι μεγάλοι.
• Ως συγγραφέας θεωρείτε θετικό που όταν περάσουν 70 χρόνια από τον θάνατο ενός δημιουργού είναι ελεύθερα τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του;
Ποια είναι τα αρνητικά; Ας πούμε τα δισέγγονά μου να μην εισπράττουν πια δικαιώματα; Δεν είναι και τόσο τρομερό. Μακάρι το συγγραφικό έργο να εξαπλώνεται όσο πιο πολύ γίνεται, με μεταφράσεις, θεατρικά, ταινίες. Αλίμονο αν ο συγγραφέας πέσει σε στριμμένους κληρονόμους, που κρατούν τα πνευματικά δικαιώματα...
