Ο Παναγιώτης Ν. Λιούφης και η εκπαίδευση στην Κοζάνη (1894 – 1910, 1911 – 1916) Απόδοση στα νέα ελληνικά: Δημήτρης Τζήκας - ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

(ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ) Εγκρίνοντας τις συστάσεις αυτές του Ρ. Ρουσόπουλου, η αντιπροσωπεία παρακαλεί το Υπουργείο να δεχθεί την πληρεξουσιότητα του. Έτσι, το ζήτημα έλαβε διαστάσεις, ενώ πληθώρα εγγράφων ανταλλάσσεται μεταξύ της Ελληνικής Πρεσβείας στη Βιέννη,

της Ουγγρικής Κυβέρνησης και των Πατριαρχείων· την 8^η Σεπτεμβρίου 1903, τα σωματεία απαντούν σε επιστολή του Σ. Μητροπολίτη, ο οποίος διέτριβε στην Κωνσταντινούπολη και ανέφερε ότι η χήρα Σοφία αποκλείει την επίλυση της διαφοράς με την Ουγγρική Κυβέρνηση δια της διπλωματικής οδού, δήλωσε δε απερίφραστα ότι δεν αλλάζει τις αποφάσεις της και απειλεί, σε αντίθετη περίπτωση, να προσβάλλει το κύρος της Διαθήκης· τα σωματεία λοιπόν συντάσσονται με τη γνώμη της χήρας Χαρίση, η οποία έδειξε γενναιόψυχο χαρακτήρα και καρτερία, και παρακαλούν την Α. Σεβασμιότητα να παραστεί στη Βουδαπέστη, ως αντιπρόσωπος της Κοινότητας και πρόεδρός της· συγχρόνως γράφουν προς τον Πατριάρχη, ζητώντας απ’ Αυτόν να χορηγήσει σχετική άδεια στον Μητροπολίτη, για τον σκοπό που αναφέρθηκε. Όμως, αυτό θεωρείται ασύμφορο στο Πατριαρχείο, διεξάγονται δραστήριες ενέργειες για συμβιβασμό και, τέλος, την 14^η Φεβρουαρίου, μετά από περιπετειώδη αγώνα, αποστέλλεται από τον Μητροπολίτη έγγραφο της Αυστροουγγρικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη και σχέδιο συμβιβασμού υπό τον κ. Ρουσόπουλο (30 Μαρτίου 1904), όπου διατυπώνονται οι όροι, σύμφωνα με τους οποίους λύνεται το πολύπλοκο ζήτημα, με προφανώς μειωμένη τη δικαιοδοσία της Κοινότητας. Γιατί, ενώ κατά τη Διαθήκη ο Μητροπολίτης Κοζάνης και ο πρόεδρος της Κοινότητας ορίζονται μέλη της Εποπτικής και εξελεγκτικής επιτροπείας επί των ιδρυμάτων, με σκοπό να φροντίζουν μαζί με τους διαχειριστές της οικογένειας Χατζηχαρίση και ν’ αποφασίζουν οριστικά για τα συμφέροντα των Χαρίσειων Ιδρυμάτων, η Αυστροουγγρική Κυβέρνηση δεν τους αναγνωρίζει· κι ενώ η βούληση του διαθέτη σαφώς όριζε την ίδρυση Σχολής Γεωργικής, Βιομηχανικής και Χειροτεχνικής στην Κοζάνη, με εργαστήρια και τ’ αναγκαία μηχανήματα, για να σπουδάζουν τα τέκνα της πόλης, όπως θα όριζαν τα σωματεία της, η Κυβέρνηση της Αυστροουγγαρίας, αφού δεν επέτρεπε την εξαγωγή των χρημάτων στο εξωτερικό, μετέτρεψε το θέλημα αυτό του 3^ου άρθρου επιμένοντας να ιδρυθεί τέτοια Σχολή στη Βουδαπέστη, να στέλνονται δε για σπουδές σ’ αυτήν παίδες εξ Ελλήνων από την Κοζάνη και τη Μακεδονία, σύμφωνα με αποφάσεις των σωματείων, που θα επικύρωναν την ταυτότητα της ιθαγένειας και της θρησκείας τους.

Επειδή η Διαθήκη του αείμνηστου άνδρα διαπνέεται από φιλογενέστατα αισθήματα, τα οποία δηλώνουν το πρακτικό του πνεύμα, την μεγάλη φιλοπατρία και την Ελληνοπρεπέστατη διάθεση του προς το Γένος, παραθέτουμε κάποιες περικοπές, για να γνωρίσουμε, να διδαχθούμε και να μιμηθούμε τις αγνές προαιρέσεις προς την πατρίδα αυτού του όντως ευγενούς πατριώτη:

«Ι. Άπασαν την περιουσίαν μου απέκτησα μετά των αδελφών μου εκ κληρονομίας και αύτη δεν είναι καρπός της ιδίας ημών εργασίας, ώστε εις την παρούσαν μου περιουσίαν δεν προσετέθη τι από του θανάτου των γονέων και των πάππων μου. Επειδή λοιπόν ελλείψει κατιόντων^[1] δεν δύναται να μεταβιβασθή η περιουσία μου εις μέλος τι των ΛυότταΧαρισαίων, επιθυμώ κι ελπίζω ίνα μη εκλείψει το οικογενειακόν μου όνομα, να γείνη κύριος και γενικός κληρονόμος μου της τε κινητής και ακινήτου περιουσίας μου «τα Χαρίσεια Ιδρύματα». Τα ιδρύματα αυτά θέλουσισυστηθή μόνον μετά τον θάνατον της αγαπητής μου συζύγου Σοφίας Σωτηριάδου, έως τότε δε τα ακίνητα, χρεώγραφα και μετρητά μου, δεν πρέπει ούτε να εκποιηθώσιν ούτε να επιβαρυνθώσιν οπωσδήποτε»...

ΙΙΙ. «Η περιουσία μου, ης την επικαρπίαν εφ’ όρου ζωής θα έχει η σύζυγός μου, και ήτις μετά τον θάνατόν της μεταβαίνει εις τα Χαρίσεια ιδρύματα, σύγκειται εκ των εξής: Της εν Βουδαπέστη ΝοV εν οδώ Φραγκίσκου Δέακ αρ. 12 ελευθέρας παντός βάρους οικίας μου, της εν Sentess εν οδώ λ. Κοσσούθ ελευθέρας παντός βάρους οικίας μου, του εν Κιστετένη αρ. 18 ελευθέρου παντός βάρους κτήματός μου και τέλος εκ των χρεωγράφων μου και των μετρητών όσα ευρεθώσι εν τη περιουσία μου. Τα ιδρύματα ταύτα διαιρούνται εις τρία: Α) λαμβάνων υπ’ όψιν ότι οι πρόγονοί μου κατάγονται εκ Κοζάνης της Μακεδονίας και εκείθεν έφερον την αρχήν της σημερινής περιουσίας, ορθόν και δίκαιον ευρίσκω όπως η Ορθόδοξος Ελληνική Κοινότης της πόλεως Κοζάνης, ήτις ελπίζω ότι θα τηρήσει την τελευταίαν θέλησίν μου γείνη και αύτη μέτοχος των Χαρίσειων ιδρυμάτων. Συνεπώς διαθέτων εν μέρος των εισοδημάτων της περιουσίας εις την Κοινότητα Κοζάνης υπό τους εξής όρους. Επειδή οι πρόγονοί μου εν τη πόλει, τη διατηρούση τα Πατριαρχικά ήθη και την Ελληνικήν εθνικότητα, απέκτησαν την αρχικήν αυτών περιουσίαν, ευρίσκω καλόν να ιδρύσω τοιούτον κατάστημα εκπαιδευτικόν και κοινωφελές, το οποίο να φέρη την ευημερίαν εις της Ελληνικής Εθνικότητος ορθόδοξον Κοινότητα Κοζάνης, ης τα άξια ταύτης μέλη, όπερ κάλλιον ούτω φρονώ, ότι δύναται να κατορθωθή, αν εκ των χρημάτων της ιδρυθησομένης Σχολής οι μαθηταί αύτης (άρρενες και θήλεις) αποκτώσι τας αναγκαίας γεωργικάς, βιομηχανικάς και τεχνικάς γνώσεις και ταύτως τας γνώσεις εμπράκτως εφαρμόζωσιν. Ορίζω λοιπόν όπως εν τη πόλει της Κοζάνης εκ των κατωτέρω αναφερόμενων εισοδημάτων και εκ των παρ’ εμού ήδη ταύτη δωρηθέντων ποσών ιδρυθή και διατηρηθεί Γεωργική Βιομηχανική Σχολή, εις την οποίαν παιδία εκλεγόμενα υπό του Δημοτικού συμβουλίου (αντιπροσωπείας της Κοινότητας) προ παντός ορφανά και πτωχά, άξια βοηθείας, διδάσκωνται και ανατρέφονται δωρεάν ίνα δια των αποκτηθεισών γνώσεων πορίζονται τα προς το ζην και αποκτώσι περιουσίαν. Ορίζω όπως προς τον σκοπόν τούτον διορισθώσι κατάλληλοι καθηγηταί και επίσης όπως κτισθώσι τα κατάλληλα κτίρια προς εξάσκησιν πρακτικήν των τεχνών μετά των αναγκαίων μηχανών και εργαλείων»...

IV. «Εκ των εισοδημάτων.... θα χρησιμεύσωσι το ½ διά το Κοζάνειον ίδρυμα, ¼ διά το υπό το στοιχείον Β’ εν Ουγγαρία (εις την κοινότητα Βουδαπέστης), ¼ διά το εν Ελλάδι ίδρυμα...»

ΙΥ. «Την διαχείρισιν της περιουσίας των Χαρισείων ιδρυμάτων^[2] αναθέτω εις τον εν ΤοπόλιακατοικούνταανεψιόνΙωάννηνΧατζήν ή εις τούτον και τους άρρενες απογόνους τούτου και της συζύγου του Σοφίας, το γένος Άνδρασσυ υπό την εποπτείαν και τον έλεγχον της επιτροπείας, υπό τον όρον, όπως ο ρηθείς ανεψιός μου και οι άρρενες απόγονοι του φέρωσι το όνομα Χατζηχαρίση, διατηρήσωσι την ορθόδοξον πίστην, μη αρνηθώσι την ελληνικήν καταγωγήν και να κατέχωσι την Ελληνική γλώσσαν εγγράφως και προφορικώς. Ελπίζω ότι οι ρηθέντες ανεψιοί μου και οι απόγονοί των θα νυμφευθώσιν εξ Ελλήνων καταγόμενας ορθοδόξους γυναίκας. Τα μέλη της οικογένειας Χατζή θα λαμβάνωσι το κατωτέρω οριζόμενον ποσόν μόνον, εφόσον διατηρούσιν την πίστιν των και την Ελληνικήν εθνικότητά των και την γλώσσα των και εκ τούτων μόνον εκείνοι θ’ αμείβωνται, οίτινες διατηρούσινπίστιν Ελληνικήν, εθνικότητα και γλώσσαν αυτοί καθώς και οι απόγονοί των.»....IV. «Εν η αν περιπτώσει η επί των ιδρυμάτων επιτροπεία εύρη ότι ο εν Βουδαπέστη ή ο εν Sentess διαχειριστής είναι ανάξιος του αξιώματος τούτου, ή ανίκανος προς διαχείρισιν, ή και αμφότεροι βλάπτουσιν την περιουσίαν^[3] των ιδρυμάτων, ή τέλος το διαχειριζόμενον μέλος της οικογένειας Χατζή εγκατέλιπε την πίστιν του, ή την Ελληνική εθνικότητά του, ή δεν είναι κάτοχον της Ελληνικής γλώσσης εγγράφως και προφορικώς, έχει το δικαίωμα να αποβάλη αμέσως τον ανάξιονΧατζηχαρίσην από της διαχειρίσεως, ώστε να μη λαμβάνη μέρος του λοιπού εις την διανομήν των 20.000 κορωνών»^[4]...

Η αξία της κινητής και ακίνητης περιουσίας του αοίδιμου Π. Χαρίση εκτιμήθηκε σε 1.969.459 κορώνες και 36 λεπτά· αφαιρούμενων κάποιων εξόδων και χρεών, υπολείπεται ποσόν 1.952.489 κορώνες και 81 λεπτά. Από αυτά δε, αφού αφαιρέθηκαν 30.000 κορώνες, οι οποίες δόθηκαν μετά από συμβιβασμό στον συγγενή Ιωσήφ KichdeNemesker, άλλες 100.000 κορ. που δόθηκαν στη χήρα Ι. Χατζή και κάποια άλλα ποσά που δαπανήθηκαν σε έξοδα της διαδικασίας και μέρος τους χορηγήθηκε στη Σοφία, υπολείπεται καθαρό ποσό 1.609.519 κορώνες, ενώ η ετήσια πρόσοδος των χρημάτων αυτών υπολογίστηκε σε 82.000 κορώνες.

Αφού κάναμε την παρέκβαση για να εκθέσουμε κανονικά και περιληπτικά την υπόθεση Π. Χαρίση, επανερχόμαστε στη συνέχεια της εξέλιξης των σχολικών υποθέσεων. Την 11 Μαρτίου 1902, δηλώνεται στην Αντιπροσωπεία και την Εφορεία δωρεά του Γεωργίου Πασιαλή^[5], ο οποίος αφιερώνει δύο Βυρσοδεψεία και μια οικία μετά τον θάνατό του. Λίγο πιο ύστερα, η Εφορεία, βλέποντας τη δύσκολη οικονομική κατάσταση, διότι παρουσιάστηκε έλλειμμα περίπου 30.000 γρόσια στον προϋπολογισμό, συσκέπτεται για τη σύναψη δανείου, προκειμένου να καλύψει τη διαφορά· προβαίνει δε και στην πώληση της οικίας Γ. Τακιατζή αντί 55 λιρών και την 26^η Μαρτίου αγοράζει το εργαστήριο του Ιωάν. Μάτσου, για να χρησιμεύσει ως δυτική είσοδος στο χάνι [του Αγίου Νικολάου]. Ακόμη φροντίζει ιδιαίτερα για τη λειτουργία του Κεντρικού Γραφείου, διορίζει τον Δημ. Αρμενούλη γραμματέα του, και κανονίζει τους λογαριασμούς των οφειλετών· επιπλέον, προνοεί για την υγιεινή των Σχολείων και διακόπτονται τα μαθήματα, λόγω διφθερίτιδας. Ενώ όμως τα κοινοτικά πράγματα εξελίσσονται ήρεμα, η θλιβερή αναγγελία για τον θάνατο του Βασίλειου Βαλταδώρου δημιουργεί εύλογη συγκίνηση και η Εφορεία την 5^η Απριλίου ψηφίζει να τηρηθεί σχολική αργία επί μια εβδομάδα, σε ένδειξη πένθους, να τελεστεί πάνδημο μνημόσυνο την 11^η Απριλίου, ν’ αναρτηθούν μελανά πέπλα στις θύρες και τους εξώστες των Σχολών, η σημαία να μείνει μεσίστια στο Γυμνάσιο, να κλείσουν τα καταστήματα της αγοράς την ημέρα του μνημόσυνου, να εκφωνηθεί επιμνημόσυνος λόγος, να διαβιβαστεί αντίγραφο του ψηφίσματος στους συγγενείς και να εκφρασθούν αυτοπροσώπως συλλυπητήρια από τα μέλη της Αντιπροσωπείας και της Εφορείας.

Όπως είδαμε παραπάνω, η αρχή επί των Σχολείων, μεριμνώντας για την ενίσχυση των οικονομικών, αποφάσισε να διορίσει δικηγόρο και να εγείρει αγωγές κατά των οφειλετών, πληροφορείται δε σχετικά με τα χρήματα που κατατέθηκαν από τον Βασ. Βαλταδώρο και μαθαίνει από επιστολή του αντιπροσώπου ότι κατατέθηκαν στο όνομα της Σχολής 100 ομολογίες, από τις οποίες 75 των 120.000 εκατομ. και 25 των 170· η δε αρχική αξία έκαστης ομολογίας τιμάται 500 φράγκα.

Κατά το ίδιο έτος, την 24^η Σεπτεμβρίου, όταν πέθανε ο αρχιερατικός επίτροπος Οικονόμου Ιωάννου, που ήταν πρόεδρος της Εφορείας, ψηφίζεται να γίνει η κηδεία δημοσία δαπάνη και απονέμει τις κανονισμένες τιμές για την δωρεά του, που δηλώθηκε από τον γαμπρό του, Κ. Ρακά^[6]. Το 1905, κατά τον Απρίλιο, η Εφορεία μετά της Αντιπροσωπείας δέχεται ομόλογο 35 λιρών της Ελισάβετ Ν. Χαλικιά προς εξόφληση των χρεών του μακαρίτη του άντρα της και αποπληρωμή αφιερώματος· εξασφαλίζει δε τα Εκκλησιαστικά κτήματα σε ασφαλιστικές εταιρείες, λόγω της πυρκαγιάς στο Διοικητήριο, που ήταν κτήμα της Κοινότητας. Με βάση επιστολή (15 Μαΐου) του Κωνστ. Γρούπτσεβτς, διερμηνέα της Σερβικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος ανακοινώνει ότι ο Χαρίσιος Μούκας στη Σιάτιστα με διαθήκη κληροδοτεί δυο οικίες αξίας 20-25 χιλ. δραχμών, ανακηρύσσει τον αοίδιμο κληροδότηνΜέγαν Ευεργέτην κι επιτελεί μνημόσυνο προς τιμήν του. Το θέρος του ίδιου έτους, απονέμει εξαιρετικές επικήδειες τιμές στον Αστέριο Στόικο, που αφιέρωσε πάνω από εκατό λίρες χάρη των Σχολών. Για περισσότερη ακόμη ενίσχυση του ταμείου νοικιάζει τον φόρο της δεκάτης για 80.000 γρόσια και θεσπίζει ώστε η αρχιερατική επιχορήγηση που αναλογεί στην πόλη να πληρώνεται από το Κηροπωλείοδια μηνιαίας προσφοράς 600 γρόσια. Λίγο αργότερα, την 10^η Οκτωβρίου, λαμβάνει δήλωση δωρεάς 16 λιρών, με αφορμή τον θάνατο του Κωνσταντίνου Βαλταδώρου (αδελφού των Βασίλειου και Λάμπρου Βαλταδώρου) και με την υποβολή υπομνήματος του Μιχ. Παπακωνσταντίνου^[7] ενεργεί κατάλληλα, προκειμένου να λυθεί το εκκρεμές αυτό ζήτημα. Τέλος, την ίδια χρονιά, αποφασίζει και τη σύσταση άλλης Αστικής Σχολής, η οποία έλαβε την προσωνυμία της Σχολής του Αγίου Νικολάου και διορίζει εισπράκτορα τον Γεωργ. Μ. Γιαννούλη^[8].

Κατά το Σχολικό έτος 1903-1904, η Στατιστική των Σχολών έδειχνε τους εξής αριθμούς: Νηπιαγωγείο 120 μαθητές, Παρθεναγωγείον 193, Αστική Σχολή 471, Προκαταρκτική 140, Γυμνάσιο 120. Δηλαδή συνολικά οι σπουδάζοντες ήταν 1.045, οι δε διδάσκοντες 22. Την 18^η Μαΐου 1906, σε συνεδρία της Αντιπροσωπείας, ο Σεβασμιώτατος δηλώνει δωρεά που ανέρχεται σε σεβαστό ποσό, προερχόμενη από τα καθυστερημένα της μισθοδοσίας του· μαζί με την Εφορεία και την Αντιπροσωπεία, προορίζουν τα χρήματα υπέρ της ανέγερσης προσοδοφόρων εργαστηρίων, δίπλα στο πυρπολημένο Διοικητήριο. Λύνεται δε και το ζήτημα του Μιχαήλ Παπακωνσταντίνου (24 Σεπτεμβρίου) δια της καταβολής 100 λιρών στην Εφορεία. Αρχομένου δε του 1907, με βάση τη μελέτη της Αντιπροσωπείας για την οικοδόμηση εκ βάθρων του ναού στον Άγιο Νικόλαο, γίνονται διαπραγματεύσεις με τον αρχιτέκτονα Π. Παιονίδη για τον καταρτισμό του σχεδίου· επιπλέον, η Εφορεία μεριμνά για το κέρδος της δεκάτης, την οποία νοίκιασε κατά το έτος αυτό· σε συνεννόηση με τη Δημογεροντία, για περισσότερη βελτίωση της σοδειάς των δημητριακών, διορίζει ειδικό γεωπόνο τον Γεώργιο Στόικο. Όμως, λυπηρό συμβάν ανακόπτει για λίγο την απαράμιλλη εργασία της Εφορείας και πλημμυρίζει με πόνο την Κοινότητα. Την 3^η Οκτωβρίου δολοφονείται ο έφορος Κωστάκης Βαλταδώρος^[9]· τα δε σωματεία, έχοντας υπόψιν τις δωρεές του άνδρα προς την Κοινότητα μέσω της διαθήκης του, ψηφίζουν κηδεία πρέπουσα σε μεγάλους ευεργέτες. Τα ποσά που αφιέρωσε ο αείμνηστος ήταν 100 λίρες για την σύσταση Κοινοτικού Φαρμακείου, 120 λίρες οθωμανικές υπέρ των Σχολείων και μια οικία αξίας 80 περίπου λιρών.

Την 3^η Φεβρουαρίου 1908, η αντιπροσωπεία, η εφορεία και η δημογεροντία, με βάση επιστολή του αρχιερέα από την Κωνσταντινούπολη, η οποία ανέφερε ότι ο Κωνστ. Δρίζης, μέσω του Πατριαρχείου, ενήργησε ώστε ν’ αναγνωριστεί επίσημα με αυτοκρατορικό φιρμάνι το Νοσοκομείο που ιδρύθηκε στην Κοζάνη από τον ίδιο, προσήλθαν όλοι μαζί στον οίκο του μεγάτιμου ευεργέτη, εξέφρασαν τα αισθήματα ευγνωμοσύνης της Κοινότητας και επέδωσαν αντίγραφο του ψηφίσματος, με το οποίο αναγνωριζόταν ο Κωνστ. Δρίζης Μέγας Ευεργέτης.

Λόγω των αλλεπάλληλων αυτών δωρεών, σε συνεδρία της 3ης Μαρτίου 1908, η Αντιπροσωπεία μαζί με την Εφορεία αποφάσισαν την ίδρυση δύο Σχολικών τετρατάξιων παραρτημάτων, συγχρόνως δε η Εφορεία μερίμνησε (18 Μαρτίου) για την τοποθέτηση μαρμάρινης κρήνης στην Αυλή του Γυμνασίου, μαζί με τα εξαρτήματά της, η οποία ήταν δωρεά του μακαρίτη Κωνστ. Τυφοξύλου, και λίγο ύστερα παρέλαβε από τον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου δύο ομολογίες, την μεν ως διαρκή κατάθεση 35.700 δρχ. υπέρ της Κοινότητας Κοζάνης και την άλλη για 15 έτη, αξίας 21.875 δραχμών (έκδοση 3^ης Απριλίου 1908). Μετά απ’ αυτό, η Εφορεία προχώρησε σε γενναία απόφαση για την εξαγορά της οικίας του Μ. Παπακωνσταντίνου, αυτής που βρίσκεται δίπλα στο Γυμνάσιο, ενώ κατάρτισε και τον προϋπολογισμό του έτους 1908-1909· τα έσοδα προϋπολογίστηκαν από τους εξής πόρους:

ΕΣΟΔΑ

1. Εκ των ναών 35.750
2. Νεκροταφείων 1.040
3. Κηροπωλείου 12.960
4. Τραχωμάτων 1.148 [=χρηματικό ποσό πέραν της συνηθισμένης προίκας που ζητούσε παλαιότερα ο γαμπρός από την οικογένεια της νύφης.]
5. Ελέγχων 291
6. Δικαστικών 605
7. Απολυτηρίων 1.080
8. Ενδεικτικών 742
9. Εγγραφών 4.880
10. Ενοικίων 73.254
11. Τόκων 700
12. Τόκων Εθνικής Τράπεζας 8.400

ΣΥΝΟΛΟ: 148.850

ΕΞΟΔΑ

1. Μισθός διδακτ. Προσωπικού 130.000
2. Έξοδα σε Σχολεία 6. 435
3. Εισπράκτορα 2.960
4. Ελεημοσύνες 3.421
5. Επιδιορθώσεις κτιρίων 7.540

ΣΥΝΟΛΟ 150.356

Προστίθενται δε τα ενοίκια 71 εκκλησιαστικών κτημάτων, τα περισσότερα από αυτά ήταν εργαστήρια, κρεοπωλεία, ένα πανδοχείο, ένας κλίβανος και μια μερίδα υδρόμυλου· η αξία των κτημάτων εκτιμήθηκε σε 1.267.920 γρόσια. Από το έτος 1882 μέχρι το 1900 καταδείχτηκαν 91 χρεώστες αναξιόχρεοι προς τη Σχολή, για ποσό 190.560 γρόσια, ανάμεσά τους και η Κοινότητα αλληλεγγύως (1872) για 55.428 γρόσια. Κατά το έτος 1908, οι οφείλοντες ενοικιαστές και χρεώστες ήταν συνολικά 197, όφειλαν δε ποσό 177.313 γρόσια.

Η στατιστική των Σχολείων κατά το τέλος του Σχολικού έτους εμφάνιζε τους εξής αριθμούς:

Νηπιαγωγείο: 240

1^η Αστική Σχολή: 329

2^η Αστική Σχολή: 230

Παρθεναγωγείο: 247

Γυμνάσιο: 130 (απ’ αυτούς 40 ξένοι)

Σύνολο: 1.176 μαθητές

Διδάσκοντες: 25.

Πηγή: Ιστορία της Κοζάνης / Παναγιώτης. Ν. Λιούφης. Τύποις Ιωαν. Βάρτσου, 1924.

 

---

[1]Γνωστόν, ότι ο υιός αυτού Αλέξανδρος Π. Χαρίση και Ιωάννης Π. Χαρίση είχοναποθάνη προ αυτού.

[2]Χαρίσεια ιδρύματα 3, α) εκ του εν Κοζάνη ημίσεος της περιουσίας, β) του εν Βουδαπέστη ¼ της περιουσίας και γ) του εν Ελλάδι ¼ της περιουσίας.

[3]Η περιουσία αυτού ανήρχετο εις 1.969.459 κορώνας.

[4]Κατά το σχέδιον του συμβιβασμού της Ουγγρικής Κυβερνήσεως προς τους ενδιαφερομένους το ζήτημα της υπόθεσης Π. Χαρίση ελύθη υπό τας ακολούθους συνθήκας. «Ο πρόεδρος του υπουργικού Συμβουλίου, ο υπουργός της Δικαιοσύνης και ο υπουργός των Εκκλησιαστικών και της Δημ. Εκπαιδεύσεως του Βασιλείου της Ουγγαρίας εδήλωσαν από κοινού επί τη βάσει του δικαιώματος, όπερ έχει η Α. Μεγαλειότης επί πάντων των ιδρυμάτων, ότι εκ μέρους της Ουγγρικής Κυβερνήσεως δεν δύναται να συστηθή το ίδρυμα Χαρίσειοντοιούτω τω τρόπω, όπως ώρισε τούτο η κατά την 11^η Μαρτίου γραφείσα Διαθήκη του διαθέτου Π. Χαρίση, Βασ. Γεν. Προξένου της Ελλάδας, αλλ’ ιδίως όσον αφορά τον τρόπον συστάσεως της επιτροπής, καθώς και τον προσδιορισμόν των καθ’ έκαστα σκοπών του ιδρύματος είνεαναγκαίαιμεταβολαί, όπως διά τούτων ικανοποιηθώσι τα συμφέροντα του Ουγγρικού Κράτους.

                Κατ’ ακολουθίαν απεφάσισαν άπαντες οι ενδιαφερόμενοι κοινή συνεννοήσει όπως διατηρούμενης εν ισχύι της Διαθήκης, ήτις δεν θίγεται κλπ. Α) όσον αφορά την ουσίαν του ιδρύματος, την προσδιορισθείσαν κατά τας επί της κληρονομίας συνεδριάσεις επί τη βάσει της διαθήκης, ανήκει αύτη τη χήρα του διαθέτου Σοφία, το γένος Σωτηριάδου, με το δικαίωμα ισοβίου, απεριορίστου και αποκλειστικής επικαρπίας, ελευθέρας διαχειρίσεως και κατοχής. Μετά τον θάνατον ταύτης δυνάμει του δικαιώματος της Α. Μεγαλειότητος του αποστολικού Βασιλέως της Ουγγαρίας, ως ανωτάτουπροστάτου των ιδρυμάτων, υπό την επίβλεψιν και εξέλεγξιν της Ουγγρικής Κυβερνήσεως περιέρχεται το κεφάλαιον του ιδρύματος εις την διαχείρισιν επιτροπής...

Μέλη της επιτροπής ταύτης είνε τα εξής:

1. Ο εκάστοτε Βασιλικός Διευθυντής επί των ιδρυμάτων, ή ο αναπληρωτής αυτού, όστις είνε συγχρόνως και πρόεδρος της επιτροπής και συνδιαχειριστής της περιουσίας του ιδρύματος· η ψήφος τούτου εν περιπτώσει ισοψηφίας νικά.
2. Ο εκάστοτε πρόεδρος της εν Βουδαπέστη Ανατολικής Ορθοδόξου Ελληνικής και Μακεδονο-Βλαχικής Κοινότητος, ή υπό τούτου υποδειχθείς αναπληρωτής αυτού.
3. Εν και μόνον μέλος διοριζόμενον επισήμως υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως· ούτος δύναται να ήναι ο εν Βουδαπέστη Βασιλικός Γενικός Πρόξενος, ή ο υποπρόξενος, ή ο γραμματεύς ή αναπληρωτής αυτού, αδιάφορονποίας εθνικότητος είνε ούτος.
4. Μεταξύ των νομίμων απογόνων του αποβιώσαντος Ι. Χατζή και της συζύγου αυτού Σοφίας το γένος Ανδράσου δύο άρρενα μέλη προτεινόμενα υπό της οικογενείας και εκλεγόμενα υπό των λοιπών μελών της επιτροπής, εγκρινόμενα υπό του Υπουργού της Παιδείας διά την εργασίαν ταύτην.
5. Εφ’ όρου ζωής και ενόσω εξασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου ο Δωρ Αρθούρος Μινδλ, δικηγόρος Βουδαπέστης.

Η επιτροπή αύτη ορίζει μόνον το πρόγραμμα των εργασιών της και εν τούτω τον τρόπον της διανομής των τόκων χάριν των διαφόρων κατωτέρω σκοπών τη εγκρίσει του Υπουργείου της Παιδείας, επιβλέπει δε τους διαχειριστάς της περιουσίας.

Β’ μέρος) Το καθαρόν εισόδημα του κεφαλαίου του ιδρύματος, το απομένον μετά την αφαίρεσιν των διαφόρων κατά την Διαθήκην πληρωτέων δικαιωμάτων καθώς και των με τη διαχείρισινσυνδεομένων δαπανών διαιρείται εις τέσσαρα ίσα μέρη.

Ι) Εν τέταρτον χάριν σπουδαστών αρρένων και θήλεων εν Βουδαπέστη και τη κυρίως Ουγγαρία, Ελλήνων ορθοδόξων καταγομένων εκ πολιτών Ούγγρων και ανηκόντων εις την Ελληνικήν ή Μακεδονοβλαχικήν κοινότητα της Ουγγαρίας, οίτινες εκτός της Ουγγρικής γλώσσης εξασκούνται και εις την νέαν Ελληνική...

ΙΙ) Εν τέταρτον ως υποτροφίαι πτωχών σπουδαστών Ελλήνων ορθοδόξων καταγομένων εξ Ελλάδος, οίτινες θα φοιτώσιν εις τας εν Αθήναις σχολάς· το τέταρτον τούτο θα στέλληται κατ’ έτος υπό της επιτροπής εις τη Ελλην. Κυβέρνησιν.

ΙΙΙ) Εν τέταρτον αφ’ ενός δι’ υποτροφίας όπως σπουδάζωσι δωρεάν παιδία εν Κοζάνη, πόλει της Μακεδονίας, ήτις είναι υπό Τουρκικήνκυριαρχίαν. Ταύτα πρέπει να είνε Ελληνικής εθνικότητος, ορθόδοξα, πτωχά και κατά πρώτον λόγον ορφανά. Αφ’ ετέρου διά προικοδοτήσεις ορφανών κορασίων· το τέταρτον τούτο θ’ αποστέλληται εις τον Επισκοπον Κοζάνης.

IV) Εν τέταρτον δι’ υποτροφίας σπουδαστών εκ Κοζάνης, Ελληνικής εθνικότητος, εξ ορθοδόξων καταγόμενων αρρένων, οίτινες επιθυμούσιν να φοιτήσωσιν εις Εμπορικάς ή Γεωργικάς Σχολάς· η υποτροφία διαρκεί μέχρι τέλους των σπουδών. Του Τετάρτου τούτου το ήμισυ δοθήσεται εις σπουδαστάς σπουδάζοντας εν Βουδαπέστη, ή τη κυρίως Ουγγαρία, το δ’ έτερον ήμισυ χάριν σπουδαστών φοιτώντων εις τας εν Αθήναις ή αλλαχού της Ελλάδος σχολάς....... Εν περιπτώσει σπάνεως σπουδαστών τα χρήματα διατίθενται υπό εκάστου των ενδιαφερομένων δι’ εκπαιδευτικούς σκοπούς».

Βουδαπέστη, 30 Μαρτίου 12 Απριλίου 1904

[5]Γεώργιος Πασιαλής βιομήχανος και κτημάτιαςχρηματίσαςδημογέρων και Επίτροπος επί πολύ του ναού του αγ. Νικολάου εδείχθη πολλάκις χρήσιμος τη πόλει διά της υλικής και ηθικής αρωγής. Ην δ’ ευσεβής και ενάρετος ανήρ αποκαταστήσας καλώς τα τέκνα αυτού και μεριμνήσας περί των συμφερόντων της Κοινότητας διά της δωρεάς του. Τη συνδρομή αυτού ίδρυταικοιμητήριον εν τω Νεκροταφείω Αγίου Γεωργίου.

[6]Κωνσταντίνος Ρακάς υιός Ιωάννου Ρακά εκ Κοζάνης μετά τας πρώταςπρώταςσπουδάςεπεδόθη εις το εμπόριον και διά της δραστηριότητος και ευφυίας προήχθη εις ισχυρόν εμπορικόν παράγοντα. Εχρημάτισε δε μέλος πολλών κοινοτ. Σωματείων και επιτροπειών ως έφορος αντιπρόσωπος, δημογέρων, ταμίας σχολών κλπ. επιδείξας πρακτικότητα πνεύματος και λυσιτελή υπέρ των συμφερόντων της πόλεως πολιτείαν. Ουχ ήττον μετέσχεν εκθύμως της Εθνικής δράσεως κατά τον Μακεδ. Αγώνα και εμόρφωσεαξιολόγως τα τέκνα αυτού.

[7]Μιχαήλ Κ. Παπακωνσταντίνου. Υιός ιερέως Παπακωνσταντίνου και έγγονος Στεφάνου Σταμκίδου· εν αρχή παις ων υπηρέτησεν εν των οίκω Κατσικά κατεργαζομένω τα γουναρικά. Είτα επεδόθη εις το μετακομιστικόνεμπόριον και τέλος αποκατέστη έμπορος σιτηρών διά της ικανότητός του και περισσής ευφυίας ευπορήσας συνέστησε τραπεζικόνγραφείον, επεξέτεινε τον κύκλο των εργασιών και νυμφευθείς την θυγατέρα Δήμου Πολυζούλη, εμόρφωσεν εξαιρέτως τα τέκνα αυτού επίζηλονθέσιν νυν κατέχοντα εν τη κοινωνία· ετελεύτησε προ ολίγων ετών πλήρης ημερών.

[8]Υιός τούτου ο Μιχ. Γ. Γιαννούλης, διδάκτωρ των Φυσικών Επιστημών, διακρίνεται εν τη κοινωνική δράσει συστήσαςπολλαχού ωφέλιμα σωματεία γεωργικών συνεταιρισμών, μετά ζέσεως δε και ζήλου εργαζόμενος υπέρ των Μακεδονικών πραγμάτων διενήργησε καταλλήλας προς σύστασιν συλλόγου των εν Αθήναις και Πειραιεί Μακεδόνων.

[9]Κωστάκης Βαλταδώρος υιός Δ. Βαλταδώρου μετά το πέρας των εν πατρίδι σπουδών του επεδόθη εις το Εμπόριον, εν ω ηυδοκίμησεναυξήσας διά της ευφυίας και δραστηριότητος τα υπάρχοντα, ου μην αλλά και τη Κοινοτήτι χρήσιμος λίαν απεδείχθη και ειργάσθη ως δημογέρων και έφορος πολλά έτη, τέλος δια δωρεάς πλέον των 300 λιρών ως Μ. ευεργέτης ετιμήθη. Νυμφευθείς την Αλεξάνδραν Μ. Κανδύλη, γυναίκα εξαιρέτων προτερημάτων, φιλόμουσον και φιλογενή, έζη ευτυχής, ότε βάσκανος μοίρα απέκοψε το νήμα της ζωής του προώρως καθότι εδολοφονήθη τη 3^ηΟκτωβρ. 1907 ολίγω κάτωθεν του παλαιού Δημαρχίου υπό του Βόγδου Χ. Βόγδου.

 

www.kozani.tv