Οι δύο όψεις του βιγκανισμού

Tα τελευταία χρόνια, το κίνημα του βιγκανισμού βιώνει μια απρόσμενη άνοδο σε παγκόσμιο επίπεδο και μάλιστα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Ο βιγκανισμός διαφέρει από τη χορτοφαγία (που είναι εδώ και χρόνια διαδεδομένη), καθώς ένας vegan τρέφεται αποκλειστικά με φυτικά προϊόντα και δεν κόβει απλά το κρέας, τα πουλερικά και το ψάρι.

Συνήθως γίνεται για λόγους ηθικής, καθώς θεωρείται ότι η κατανάλωση αυτών των προϊόντων προϋποθέτει πολύ βία και βαρβαρότητα, για λόγους υγείας λόγω ανησυχίας των μελών του vegan κινήματος για το περιβάλλον αλλά ακόμα και για θρησκευτικούς λόγους αφού θεωρούν ότι η χορτοφαγία συνδέεται έμμεσα ή άμεσα με τη μορφή θρησκευτικότητας ή πνευματικότητας τους. Πάντως, πολλοί ακολουθούν την αυστηρή χορτοφαγία μόνο επειδή δεν θέλουν να συμμετέχουν στην κακοποίηση των ζώων και θεωρούν λανθασμένη οποιαδήποτε ταύτιση του βιγκανισμού με φιλοσοφία, θρησκεία, και καταναλωτικές τάσεις. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στους νέους που είναι πιο πιθανό να είναι πολιτικά δραστήριοι και να ανησυχούν για την παγκόσμια κλιματική κρίση σε σχέση με τους μεγαλύτερους.

Παρόλο που ο βιγκανισμός απεικονίζεται συχνά στα μέσα ενημέρωσης ως μια νέα διατροφική μανία, η πραγματικότητα είναι ότι ενσωματώνει δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Από τη μία πλευρά, πρόκειται για μεγάλη επιχείρηση, όπως εξηγείται από τα βίγκαν φαγητά μεγάλων αλυσίδων όπως το Burger King και την ταχεία επέκταση των φυτικών προϊόντων σε ολόκληρο τον κλάδο του λιανικού εμπορίου. Είναι ο λεγόμενος «καπιταλιστικός» βιγκανισμός που έχει στόχος το κέρδος. Από αυτή την προοπτική, εάν αρκετοί άνθρωποι στρέφονται από το κρέας σε φυτικές τροφές, τότε οι μηχανισμοί της αγοράς θα παράγουν προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον, όπως αναφέρει η monde diplomatique.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν κι αυτοί που ενστερνίζονται πιο ριζοσπαστικές βίγκαν πολιτικές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Jordi Casamitjana, που απολύθηκε από την League Against Cruel Sports αφού αποκάλυψε ότι η εταιρεία είχε επενδύσεις σε συνταξιοδοτικά ταμεία που αφορούσαν δοκιμές σε ζώα. Ο Casamitjana ισχυρίστηκε ότι έγιναν διακρίσεις εις βάρος του στον εργασιακό χώρο λόγω των δεοντολογικών βίγκαν πεποιθήσεών του. Ως βίγκαν η διατροφή του δεν θα μπορούσε να ήταν παρά μόνο χορτοφαγική. Ωστόσο, ως ηθικός βίγκαν, προσπαθεί επίσης να αποφύγει την επαφή με οποιαδήποτε προϊόντα προέρχονται από ζώα ή προκαλούν την εκμετάλλευση ζώων. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο ηθικός βιγκανισμός είναι μια φιλοσοφική πεποίθηση που προστατεύεται από το νόμο κατά των διακρίσεων.

Την ίδια στιγμή ζητούν από την Vegan Society να καταγράψει το φοινικέλαιο ως ένα μη-vegan προϊόν. Σύμφωνα με τη Greenpeace, η παραγωγή φοινικέλαιου έχει καταστρέψει μια περιοχή τροπικών δασών, σχεδόν το διπλάσιο του μεγέθους της Σιγκαπούρης, τα τελευταία τρία χρόνια, οδηγώντας τους ουραγκοτάγκους και άλλα είδη προς εξαφάνιση. Είναι ολοφάνερο ότι η παραγωγή φοινικέλαιου έχει καταστρεπτική επίδραση στα ζώα. Η αγροτοβιομηχανική γεωργία - παραγωγή μονοκαλλιέργειας με βάση τη βαριά χρήση φυτοφαρμάκων, ζιζανιοκτόνων και λιπασμάτων - εξαλείφει τους πληθυσμούς των εντόμων σε μια ιστορικά πρωτοφανή κλίμακα. Αυτό με τη σειρά του επιδρά σε ευρύτερους ιστούς τροφίμων, συμβάλλοντας στην μείωση των αριθμών πουλιών.

Η υπόθεση του Casamitjana και οι αναφορές για την καταπολέμηση του φοινικέλαιου σχετίζονται άμεσα και δηλώνουν μια πολιτική έννοια του βιγκανισμού. Ο Casamitjana δείχνει την ανάγκη να προστατευθεί η βιγκάνικη δεοντολογία, περιορίζοντας τη δύναμη των επιχειρήσεων να προσλαμβάνουν και να απολύουν, ενώ οι αναφορές για το φοινικέλαιο υποδηλώνουν ότι μια βίγκαν κοινωνία απαιτεί τη ρύθμιση των δυνάμεων της αγοράς που εμπλέκονται στην παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων και άλλων προϊόντων.

Η Vegan Society, που ιδρύθηκε το 1944 στο Ηνωμένο Βασίλειο, αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας φιλοσοφίας και τρόπου ζωής που απέκλειε όσο το δυνατόν περισσότερο όλες τις μορφές εκμετάλλευσης και σκληρότητας στα ζώα. Οι πρώτοι βίγκαν προωθούσαν τη φιλοσοφία ως «τρόπο ζωής χωρίς να βλάπτει άλλους ... που αποφεύγει την εκμετάλλευση είτε από τα ζώα είτε από το περιβάλλον πάνω στο οποίο βασιζόμαστε όλοι για την ίδια μας την ύπαρξη».

Ένα ιδεολογικό χάσμα διαχωρίζει τον καταναλωτικό βιγκανισμό και τα πολιτικά θεμέλια του ηθικού βιγκανισμού. Με πολλούς τρόπους, ο πρώτος έχει αρνητικές προεκτάσεις και δυνητικά υπονομεύει τον τελευταίο. Οι επιπτώσεις του αυξημένου καταναλωτικού βανγκισμού στο παγκόσμιο σύστημα διατροφής θα είναι παρόμοιες με τις προηγούμενες διαδικασίες διεύρυνσης της αγοράς - την καταστροφή του περιβάλλοντος και την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού. Αυτή η δυναμική συνοψίζεται στην σημερινή «έκρηξη» του αβοκάντο, όπου η αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών επιταχύνει την αποψίλωση και τη ρύπανση του εδάφους στο Μεξικό και τη Χιλή.

Η εργασιακή εκμετάλλευση μέσω των μισθών φτώχειας υπάρχει σε πολλά γεωργικά συστήματα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, περίπου το ένα τρίτο των αγροτών, πολλοί από τους οποίους είναι μετανάστες εργαζόμενοι χωρίς πλήρη νομικά δικαιώματα, κερδίζουν πολύ χαμηλά εισοδήματα. Την ίδια στιγμή η καταναγκαστική εργασία είναι συνηθισμένο φαινόμενο στον τομέα των οπωροκηπευτικών της νότιας Ευρώπης.

Αλλά και οι αλυσίδες γρήγορου φαγητού όπως το Burger King έχουν δημιουργήσει βίγκαν προϊόντα με στόχο την μεγιστοποίηση των κερδών και όχι την καλή διαβίωση των ζώων. Οι στρατηγικές αυτές στοχεύουν στην προσέλκυση νέων πελατών για την αγορά ενός συνδυασμού πρωτότυπων και πιο καθιερωμένων προϊόντων. Ο συνολικός αντίκτυπος είναι να ενισχυθεί, αντί να τροποποιηθεί θεμελιωδώς, το υπάρχον επιχειρηματικό μοντέλο. Στην περίπτωση του τομέα γρήγορων τροφίμων, αυτό σημαίνει συνεχιζόμενες πωλήσεις προϊόντων με βάση το κρέας.

Ο ηθικός βιγκανισμός περιέχει αξιοσημείωτα φιλοσοφικά θεμέλια κατά της αγοράς. Επισημαίνει μια πιο ολιστική κατανόηση του κόσμου, με ρίζες στην αποστροφή προς την εκμετάλλευση. Στο σημερινό πλαίσιο, έχει πολλά κοινά με τις πολιτικές διαμαρτυρίες, όπως οι απεργίες για την κλιματική αλλαγή.

Η παραγωγή και κατανάλωση υγιεινών, περιβαλλοντικά βιώσιμων τροφίμων, απαλλαγμένων από την εκμετάλλευση των ζώων και των ανθρώπων, απαιτεί κάτι πολύ περισσότερο από ό, τι μια αλλαγή στη διατροφή. Απαιτεί μια θεμελιώδη μεταμόρφωση στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν με τη φύση.

Ενώ ο διατροφικός βιγκανισμός που κατευθύνεται από τους καταναλωτές συμβάλλει στη συνεχή επέκταση της αγοράς, ο ηθικός βιγκανισμός υπογραμμίζει πως η κατασκευή ενός δικαιότερου κόσμου απαιτεί περιορισμό της λειτουργίας των καπιταλιστικών αγορών. Αυτές οι δύο μορφές του βιγκανισμού όμως είναι ανταγωνιστικές. Ωστόσο, το ηθικό, πολιτικό δυναμικό του βιγκανισμού γίνεται όλο και πιο ορατό. Εάν ανθίσει και αρχίσει να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε τις πολιτικές που είναι απαραίτητες για την ενίσχυση της ευημερίας των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος, τότε θα μπορούσαν να γίνουν μεγάλες αλλαγές κι εμείς να ζήσουμε καλύτερα.