Η αφόρητη ελαφρότητα του Καπιταλισμού για την υγεία μας
Eva Illouz[1] | Μετάφραση: Παυλίνα Νικολοπούλου[2]
Προλογικό σημείωμα
Με την αναδημοσίευση του άρθρου αυτού συνεχίζουμε την παρουσίαση μιας σειράς άρθρων, κειμένων, δημοσιευμάτων και μελετών, ενδεικτικών, κατά τη γνώμη μας, μιας δημόσιας συζήτησης και αντιπαράθεσης που έχει ξεκινήσει σε διεθνές επίπεδο για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας, για τις κυρίαρχες πολιτικές αλλά και για τον αναπροσανατολισμό των κοινωνικών κινημάτων. Τα κείμενα αυτά εκκινούν από διαφορετικές οπτικές γωνίες ανάλυσης – ενίοτε αρκετά διαφορετικές από τις δικές μας – και συχνά καταλήγουν σε διαφορετικές θέσεις και συμπεράσματα. Έχουν όμως μια κοινή αφετηρία. Ο κόσμος που ζούμε έχει ήδη αλλάξει. Σε ποια κατεύθυνση κινούνται οι αλλαγές και ποιο είναι το βάθος τους, αυτό, όπως πάντα, είναι αποτέλεσμα και του ταξικού ανταγωνισμού.
Η Γαλλο-Ισραηλινή κοινωνιολόγος Εύα Ιλούζ, διευθύντρια σπουδών στο EHESS και καθηγήτρια στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, μελετά την ανάπτυξη του καπιταλισμού από τη σκοπιά των υποκειμένων.
Το συγκεκριμένο άρθρο της, στο οποίο αναλύει τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, είναι αποκαλυπτικό για τα αδιέξοδα του καπιταλισμού, τους κινδύνους που ανοίγονται μπροστά μας, κινδύνους που έχουν να κάνουν τόσο με θέματα υγείας όσο και με την οικοδόμηση αυταρχικών κοινοβουλευτικών (ή μη κοινοβουλευτικών) καθεστώτων. Κάθε άρχουσα τάξη, για να είναι άρχουσα και να μπορεί να εκμεταλλεύεται τις άλλες, χρειάζεται, εκτός από την πειθάρχησή τους με το φόβο και την ανοχή τους σε ένα βαθμό. Πρόκειται για ένα είδος μη ομολογημένου συμβολαίου. Οι κατώτερες τάξεις «παραχωρούν- ανέχονται» προνόμια στην ανώτερη γιατί τους έχει πείσει ότι η ύπαρξή της και η λειτουργία της στο σύστημα είναι απολύτως απαραίτητη για την επιβίωση του συστήματος, επομένως, και των κατώτερων τάξεων. Σήμερα η άρχουσα τάξη υποστηρίζει ότι η κοινωνία δεν μπορεί να προοδεύσει αν η οικονομία δεν είναι οργανωμένη γύρω από ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς που σκοπό έχει το κέρδος και κατά συνέπεια μακροχρόνια, οι κατώτερες τάξεις κερδίζουν όταν υποβάλλονται σε θυσίες για την στήριξη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και της λειτουργίας τους. Οι σαρωτικές αλλαγές που ήδη επιβάλλει η επιδημία εγείρουν σοβαρότατους προβληματισμούς σε κύκλους στοχαστών και διανοούμενων που αμφισβητούν αυτήν την παραδοχή και καταδεικνύουν ότι αυτή η οργάνωση βλάπτει τις κατώτερες τάξεις και ακόμα περισσότερο ότι η λειτουργία της αγοράς έρχεται ουσιαστικά σε σύγκρουση με τα συμφέροντά επιβίωσής τους. Δίνουν, δηλαδή, ερείσματα αμφισβήτησης της αστικής τάξης ως άρχουσας.
Εδώ η συγγραφέας αντιστρέφει το βασικό ιδεολόγημα των αστών λέγοντας ότι η αγορά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την κοινωνία και ότι για να επιβιώσει η αγορά πρέπει να παραχωρήσει μεγάλο μέρος κερδών της στην κοινωνία. Δεν αμφισβητεί την σημερινή τάξη πραγμάτων, αμφισβητεί ότι ο συγκεκριμένος τρόπος λειτουργίας της αγοράς προστατεύει τις κατώτερες τάξεις και τα συμφέροντά τους. Λέει ότι το συμβόλαιο της αστικής τάξης με τις κατώτερες έχει διαρραγεί από τον τρόπο λειτουργίας της.
Δεν συμμεριζόμαστε την αισιοδοξία της Ιλούζ ότι οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να αποδεχτούν να επενδύσουν μέρος των κερδών τους στα δημόσια συστήματα υγείας. Η κυρίαρχη απάντηση στην οικονομική κρίση ήδη φαίνεται στον ορίζοντα: πρόκειται για το γνωστό μίγμα αυταρχικής διακυβέρνησης και μετακύλισης του κόστους στον κόσμο της εργασίας ώστε να διασωθούν οι τράπεζες. Η Ιλούζ διατυπώνει τη θέση ότι ο καπιταλισμός για να επιβιώσει πρέπει να μετασχηματιστεί. Έχοντας την άποψη ότι για λόγους εγγενών κοινωνικών αντιφάσεων μια τέτοια εξέλιξη είναι αδύνατη, το ερώτημα που τελικά εγείρεται είναι, εφόσον το υπάρχον κοινωνικό σύστημα δεν είναι βιώσιμο, ποια είναι η απάντηση και πως θα την διεκδικήσουμε;
Εκπαιδευτική Λέσχη
Παρακολουθώντας το υπνωτικό φιλμ του Lars von Trier «Μελαγχολία», ο θεατής καταλαβαίνει σταδιακά, μέσα σε ένα μίγμα τρόμου και μελαγχολίας, ότι ο κόσμος πρόκειται να εξαφανιστεί, καθώς είναι καταδικασμένος να συγκρουστεί με τον πλανήτη «Μελαγχολία». Στο τέλος της ταινίας, αυτός ο θεατής, γοητευμένος και αδρανοποιημένος ταυτόχρονα, παρακολουθεί αυτόν τον πλανήτη, στο τέλος της πορείας του, να συνθλίβεται πάνω στη γη. Αρχικά, εμφανίστηκε ως ένα μακρινό σημείο στον ουρανό, το οποίο μεγάλωνε συνεχώς, μέχρι που στο τέλος κατέληξε να γίνει ένας δίσκος, ο οποίος κατέλαβε όλη την οθόνη τη στιγμή του σοκ.
Έχουμε όλοι βυθιστεί σε ένα παγκόσμιο γεγονός, του οποίου το μέγεθος δεν έχουμε ακόμα πλήρως αντιληφθεί. Αυτή την πρωτοφανή στιγμή, προσπάθησα να βρω αναλογίες και θυμήθηκα την τελική σκήνη από την ταινία του Lars von Trier.
Μία νέα πραγματικότητα
Ήταν κατά τη διάρκεια της δεύτερης εβδομάδας του Ιανουαρίου, που διάβασα για πρώτη φορά στον αμερικάνικο τύπο, ένα άρθρο σχετικά με ένα παράξενο ιό και έδωσα ιδιαίτερη προσοχή , επειδή ο γιος μου έπρεπε να πάει στην Κίνα. Ο ιός ήταν ακόμα σε απόσταση, όπως το μακρινό σημείο ενός απειλητικού πλανήτη. Ο γιος μου ακύρωσε το ταξίδι του, αλλά το σημείο έγινε δίσκος και συνεχίζοντας την αδυσώπητη πορεία του, σταδιακά συνετρίβη πάνω μας, στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Από δω και στο εξής παρακολουθούμε όλοι, παγωμένοι ,την εξέλιξη της πανδημίας, ενώ ο κόσμος που γνωρίζαμε έχει ρίξει αυλαία.
Ο κοροναϊός είναι ένα παγκόσμιο γεγονός, ενός μεγέθους που δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε, όχι μόνο λόγω της παγκόσμιας κλίμακάς του, όχι μόνο λόγω της ταχύτητας μόλυνσης, αλλά και επειδή θεσμοί των οποίων την κολοσσιαία δύναμη δεν είχαμε ποτέ αμφισβητήσει, γονάτισαν μέσα σε λίγες εβδομάδες. Ο αρχαϊκός κόσμος των καταστροφικών επιδημιών, έχει βάναυσα εκραγεί μέσα στον προοδευμένο και αποστειρωμένο κόσμο της πυρηνικής δύναμης, της υψηλής χειρουργικής και της εικονικής τεχνολογίας. Ακόμα και κατά τη διάρκεια πολέμων οι κινηματογράφοι και τα underground μπαρ συνέχιζαν να λειτουργούν , ενώ τώρα οι ζωντανές πόλεις της Ευρώπης που αγαπάμε, έχουν μετατραπεί σε απειλητικές πόλεις- φαντάσματα, και οι κάτοικοί τους αναγκάζονται να κρύβονται στα σπίτια τους. Όπως έγραψε ο Albert Camus στην «Πανούκλα»: όλες αυτές οι αλλαγές, κατά μία έννοια, ήταν τόσο εξαιρετικές και είχαν ολοκληρωθεί τόσο γρήγορα που δεν ήταν εύκολο να τις δούμε ως φυσιολογικές και διαρκείς.
Από τις εναέριες συγκοινωνίες έως τα μουσεία, είναι η παλλόμενη καρδιά του πολιτισμού μας που έχει σταματήσει. Η ελευθερία, η κυρίαρχη αξία της νεωτερικότητας, έχει τεθεί εντός εισαγωγικών, όχι εξαιτίας ενός νέου τυράννου αλλά λόγω του φόβου, αυτού του συναισθήματος που κυριαρχεί έναντι κάθε άλλου. Από τη μια μέρα στην άλλη ο κόσμος έγινε unheimlich, (τρομαχτικός) παράξενα ανησυχητικός, άδειος από την αίσθηση της οικειότητας. Οι πιο παρηγορητικές χειρονομίες – μια χειραψία, φιλιά, αγκαλιές, φαγητό μαζί – έχουν γίνει πηγές κινδύνου και αγωνίας. Σε διάστημα λίγων ημερών, νέες έννοιες έχουν προκύψει για να δώσουν νόημα σε μια νέα πραγματικότητα: όλοι έχουμε γίνει ειδικοί σε διαφορετικούς τύπους μασκών και την ικανότητά τους να φιλτράρουν (N95, FPP2, FPP3, κ.λπ.), γνωρίζουμε πλέον την ποσότητα του αλκοόλ που είναι απαραίτητη για ένα αποτελεσματικό πλύσιμο των χεριών, γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ “καταστολής” και “μετριασμού” , ανάμεσα στο Saint-Louis και τη Φιλαδέλφεια τον καιρό της ισπανικής γρίπης, και φυσικά, εξοικειωθήκαμε, με τους παράξενους κανόνες και τις τελετουργίες της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Σε μερικές μέρες, μια νέα πραγματικότητα έχει προκύψει, με νέα αντικείμενα, νέες έννοιες και νέες πρακτικές.
Ρήξη του Συμβολαίου με το Κράτος
Οι κρίσεις αποκαλύπτουν τις πνευματικές και πολιτικές δομές και την ίδια στιγμή αμφισβητούν τις συμβατικές δομές και τη ρουτίνα. Μια δομή είναι συνήθως κρυμμένη από την κοινή θέα, αλλά οι κρίσεις έχουν την απαράμιλλη ικανότητα να εκθέτουν στα μάτια όλων τις κρυφές πνευματικές και κοινωνικές δομές.
Η υγεία είναι, σύμφωνα με τον Michel Foucault, το επίκεντρο της σύγχρονης διακυβέρνησης (μιλούσε για βιο-εξουσία). Μέσω της σωματικής και ψυχικής υγείας έλεγε, το κράτος διαχειρίζεται, παρακολουθεί και ελέγχει τον πληθυσμό.
Σε μία γλώσσα, που αυτός δεν θα χρησιμοποιούσε, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σιωπηρό συμβόλαιο, που έχει υπογραφεί ανάμεσα στα σύγχρονα Κράτη και στους πολίτες τους, είναι θεμελιωμένο στην ικανότητα των πρώτων να εγγυηθούν την σωματική ασφάλεια και υγεία των δεύτερων.
Αυτή η κρίση ανέδειξε δύο αντιτιθέμενες πραγματικότητες. Κατ’ αρχάς το γεγονός ότι αυτό το συμβόλαιο, σε πολλά μέρη του κόσμου, έχει σταδιακά καταπατηθεί από το Κράτος, το οποίο μεταβάλλοντας την ιδιαίτερη αποστολή του, μετατράπηκε σε έναν οικονομικό παράγοντα, που ασχολείται αποκλειστικά, να μειώσει το κόστος της εργασίας , να επιτρέψει ή να ενθαρρύνει τη μετεγκατάσταση της παραγωγής (και, μεταξύ άλλων, και αυτής των βασικών φαρμάκων), να απελευθερώσει τις τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες και να καλύψει τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Το αποτέλεσμα, εκ προθέσεως ή όχι, ήταν μια εξαιρετική υποβάθμιση του δημόσιου τομέα. Και δεύτερον το προφανές σε όλους γεγονός, ότι μόνο το κράτος μπορεί να διαχειριστεί και να ξεπεράσει μια κρίση αυτού του μεγέθους. Ακόμη και το κολοσσιαίο Amazon δεν μπορεί να καταφέρει κάτι περισσότερο από το να μεταφέρει δέματα αλληλογραφίας, και πάλι, με μεγάλη δυσκολία.
Ζωονοσολογικές επιπτώσεις
Για τον Dennis Carroll, έναν κορυφαίο παγκόσμιο εμπειρογνώμονα στον τομέα των λοιμωδών νοσημάτων, που εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, για τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), την εθνική υπηρεσία προστασίας της υγείας, πρέπει να περιμένουμε να δούμε αυτούς τους τύπους πανδημιών να επαναλαμβάνονται πιο συχνά στο μέλλον. Και αυτό εξαιτίας αυτού που αποκαλεί “ζωονοσολογικές επιπτώσεις”, δηλαδή οι συνέπειες μιας επαφής, όλο και περισσότερο συχνής, ανάμεσα σε παθογόνους παράγοντες ζωικής προέλευσης και τους ανθρώπους . Η ίδια η επαφή προκαλείται λόγω της αυξανόμενης παρουσίας των ανθρώπων σε οικοσυστήματα που μέχρι αυτή τη στιγμή ήταν πέρα από την προσέγγισή μας . Αυτές οι εισβολές στα οικοσυστήματα, εξηγούνται από τον υπερπληθυσμό και την εντατική εκμετάλλευση της γης (στην Αφρική, για παράδειγμα, η εξόρυξη πετρελαίου ή ορυκτών έχει αναπτυχθεί σημαντικά σε περιοχές που συνήθως ήταν εξαιρετικά αραιοκατοικημένες).
Είναι τουλάχιστον μία δεκαετία που ο Caroll και πολλοί άλλοι (μεταξύ των οποίων ο Bill Gates και ο επιδημιολόγος Larry Brilliant, για παράδειγμα, διευθυντής του ιδρύματος Google.org) μας προειδοποιούν ότι άγνωστοι ιοί θα απειλούν όλο και περισσότερο συχνά στο μέλλον τις ανθρώπινες υπάρξεις. Αλλά κανείς δεν τους έδωσε σημασία.
Η σημερινή κρίση είναι το τίμημα που πληρώνουμε όλοι για την έλλειψη προσοχής που επέδειξαν οι πολιτικοί μας: οι κοινωνίες μας ήταν πολύ απασχολημένες με την ασταμάτητη απόκτηση κέρδους, με την εκμετάλλευση της γης και του εργατικού δυναμικού ανά πάσα στιγμή και σε κάθε τόπο.
Στην μετα-κορωνοϊό εποχή, οι ζωονοσολογικές επιπτώσεις και οι κινέζικες αγορές των ζωντανών ζώων, θα πρέπει να γίνουν μέλημα της διεθνούς κοινότητας. Αν το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ιράν ελέγχεται αυστηρά, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην απαιτείται διεθνής έλεγχος των πηγών των ζωονοσολογικών επιπτώσεων.
Η επιχειρηματική κοινότητα, σε όλο τον κόσμο, μπορεί επιτέλους να συνειδητοποιήσει ότι για να εκμεταλλευτεί τον κόσμο, πρέπει να υπάρχει ακόμα ένας κόσμος.
Η οικονομία ή η ζωή; Η υγεία το αόρατο θεμέλιο της αγοράς
Ο δημόσιος φόβος θέτει πάντα τους θεσμούς σε κίνδυνο (τα πολιτικά τέρατα που γέννησε ο 20ος αιώνας χρησιμοποίησαν όλα το φόβο για να απογυμνώσουν τη δημοκρατία από τους θεσμούς της.)
Αλλά το πρωτότυπο σε αυτή την κρίση είναι σε ποιο βαθμό εμφανίζεται στοιχειωμένη από τον «οικονομισμό». Το βρετανικό μοντέλο (αποκηρυγμένο από μια στιγμή και μετά) αρχικά συνίστατο στην υιοθέτηση της λιγότερο παρεμβατικής μεθόδου αντιμετώπισης που ήταν δυνατή , το μοντέλο αυτοανοσοποίησης (δηλαδή μόλυνσης) του 60% του πληθυσμού – μια επιλογή που ισοδυναμούσε με τη θανάτωση μέρους αυτού του πληθυσμού, στο όνομα της διατήρησης της οικονομικής δραστηριότητας. Η Γαλλία και η Γερμανία αντέδρασαν αρχικά με τον ίδιο τρόπο αγνοώντας την κρίση για όσο το δυνατόν περισσότερο. Όπως επεσήμανε ο Ιταλός δοκιμιογράφος Giuliano Da Empoli, ακόμη και η Κίνα, η οποία ποδοπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν έχει χρησιμοποιήσει τον «οικονομισμό» τόσο ανοιχτά όσο τα ευρωπαϊκά έθνη ως κριτήριο που πρέπει να ληφθεί υπόψη στον αγώνα κατά του ιού (τουλάχιστον στην αρχή).
Το δίλημμα δεν έχει προηγούμενο: Να θυσιάσει κανείς τη ζωή πολλών ηλικιωμένων και ευάλωτων ανθρώπων ή να θυσιάσει την οικονομική επιβίωση πολλών νέων ανθρώπων και των αυτοαπασχολούμενων;
Είναι στ΄ αλήθεια ειρωνικό το γεγονός ότι ήταν ο κόσμος της οικονομίας, σε γενικές γραμμές αλαζονικός και συχνά αδιαπέραστος, που κατέρρευσε πρώτος. Αυτό αποδεικνύει ότι η κυκλοφορία του χρήματος σε όλο τον κόσμο βασίζεται σε έναν πόρο που όλοι θεωρούμε δεδομένο: την υγεία των πολιτών. Οι αγορές τρέφονται με την εμπιστοσύνη, ως νόμισμα για να χτίσουν το μέλλον και φαίνεται ότι η εμπιστοσύνη βασίζεται πάνω στην υπόθεση της υγείας των πολιτών.
Τα σύγχρονα κράτη έχουν εγγυηθεί την υγεία των πολιτών: έχουν κατασκευάσει νοσοκομεία, έχουν εκπαιδεύσει γιατρούς, επιδότησαν την ιατρική έρευνα και σχεδίασαν συστήματα κοινωνικής προστασίας. Το υγειονομικό σύστημα ήταν το αόρατο θεμέλιο που έκανε δυνατή την εμπιστοσύνη στο μέλλον και το οποίο με τη σειρά του προϋποθέτει οικονομικές επενδύσεις και αποφάσεις. Χωρίς υγεία οι οικονομικές συναλλαγές δεν έχουν νόημα.
Ως εκ τούτου, η υγεία θεωρήθηκε δεδομένη· και τις τελευταίες δεκαετίες, πολιτικοί, χρηματοπιστωτικά κέντρα και μεγάλες εταιρείες συμφώνησαν όλοι, να προωθήσουν πολιτικές οι οποίες μείωσαν δραστικά τους προϋπολογισμούς που διατίθενται για δημόσιους πόρους, από την εκπαίδευση έως την υγειονομική περίθαλψη, αγνοώντας έτσι παραδόξως μέχρι ποιου σημείου οι εταιρείες επωφελούνταν από αυτά τα δημόσια αγαθά (εκπαίδευση, υγεία, υποδομές), χωρίς να πληρώσουν τίποτα γι’ αυτό. Όλοι αυτοί οι πόροι εξαρτώνται από το κράτος και αποτελούν την προϋπόθεση για την ίδια την ύπαρξη των οικονομικών συναλλαγών. Ωστόσο, στη Γαλλία, 100.000 νοσοκομειακές κλίνες έχουν καταργηθεί τα τελευταία 20 χρόνια (η κατ’ οίκον νοσηλεία δεν μπορεί να αντισταθμίσει τα κρεβάτια σε μονάδες εντατικής θεραπείας).
Τον Ιούνιο του 2019 οι γιατροί και οι νοσηλευτές στα επείγοντα περιστατικά διαδήλωσαν ενάντια στις περικοπές στον προϋπολογισμό που καταστρέφουν το γαλλικό σύστημα περίθαλψης – το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς παγκοσμίως- και το σπρώχνουν στο χείλος της κατάρρευσης.
Τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, μία ομάδα 600 γιατρών ανακοίνωσε ότι θα υποβάλλει μήνυση ενάντια στον πρωθυπουργό Edouard Philippe και στην πρώην Υπουργό Υγείας Agnès Buzyn για κακή διαχείριση της κρίσης. (Μέχρι τις 14 Μαρτίου, δεν είχε παρθεί κανένα μέτρο). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πιο ισχυρό κράτος του πλανήτη, οι γιατροί προσπαθούν να βρουν μάσκες για να προστατευτούν αυτοί οι ίδιοι. Στο Ισραήλ το 2019, η αναλογία των νοσοκομειακών κλινών προς τον συνολικό πληθυσμό, είχε πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τριών δεκαετιών, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε το υπουργείο Υγείας.
Ο απαραίτητος μετασχηματισμός του Καπιταλισμού
Ο Νετανιάχου και οι διαδοχικές κυβερνήσεις του, έχουν παραμελήσει το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης για δύο λόγους: επειδή ο Νετανιάχου είναι βασικά ένας νεοφιλελεύθερος ο οποίος πιστεύει στην αναδιανομή των χρημάτων που προέρχονται από συλλογικούς πόρους στους πλούσιους με τη μορφή φορολογικών απαλλαγών και διότι υποκύπτει στις απαιτήσεις των ακραίων Ορθοδόξων , των συμμαχικών κομμάτων του συνασπισμού του, δημιουργώντας τεράστιες ελλείψεις στο σύστημα υγείας.
Το μείγμα σοβαρότητας και υστερίας, με το οποίο αντιμετωπίστηκε η σημερινή κρίση, στόχευε να αποκρύψει αυτή την απίστευτη έλλειψη προετοιμασίας ( έλλειψη χειρουργικών μασκών, τεχνητών αναπνευστικών συσκευών, προστατευτικών στολών, κλινών, μονάδων εντατικής κτλ.). Ο Νετανιάχου και οι ορδές πολιτικών σε όλο τον κόσμο, αντιμετώπισαν την υγεία των πολιτών με αφόρητη ελαφρότητα, αδυνατώντας να καταλάβουν το προφανές: χωρίς υγεία, δεν μπορεί να υπάρξει οικονομία. Η σχέση μεταξύ της υγείας μας και της αγοράς έχει πλέον γίνει οδυνηρά σαφής.
Ο καπιταλισμός , όπως τον γνωρίζουμε, πρέπει να αλλάξει. Η πανδημία θα προκαλέσει ανυπολόγιστη οικονομική ζημία, μαζική ανεργία, αδύναμη ή αρνητική ανάπτυξη, θα επηρεάσει ολόκληρο τον κόσμο και είναι πιθανό οι ασιατικές οικονομίες να αναδειχθούν ως οι ισχυρότερες. Οι τράπεζες, οι επιχειρήσεις και οι χρηματοοικονομικές εταιρείες θα πρέπει να επωμιστούν το βάρος, μαζί με το κράτος, να βρουν μια διέξοδο από αυτήν την κρίση και να γίνουν εταίροι για τη συλλογική υγεία των πολιτών. Θα πρέπει να συμβάλουν στην έρευνα, σε εθνικά σχέδια ετοιμότητας για έκτακτες ανάγκες και σε μαζικές προσλήψεις, μόλις τελειώσει αυτή η κρίση. Θα πρέπει να φέρουν το βάρος της οικονομικής ανασυγκρότησης, ακόμη και αν αυτή η συλλογική προσπάθεια δεν αποφέρει παρά μικρό κέρδος.
Οι καπιταλιστές θεώρησαν δεδομένους τους πόρους που προέρχονταν από το κράτος – την εκπαίδευση, την υγεία , τις υποδομές- χωρίς ποτέ να συνειδητοποιήσουν ότι τους πόρους που λεηλατούσαν από το κράτος θα τους στερήσουν, σε τελική ανάλυση, από τον κόσμο που καθιστά την οικονομία δυνατή. Αυτό πρέπει να σταματήσει.
Για να έχει νόημα η οικονομία, χρειάζεται την ύπαρξη ενός κόσμου. Και αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να οικοδομηθεί παρά μόνο συλλογικά , χάρη στην συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα στο κοινό καλό. Αν μόνο τα κράτη μπορούν να διαχειριστούν μία κρίση αυτού του μεγέθους, δεν θα είναι αρκετά ισχυρά για να μας βγάλουν από μόνα τους από αυτήν την κρίση. Θα πρέπει οι επιχειρήσεις να συμμετέχουν στην διατήρηση των δημόσιων αγαθών, από τα οποία έχουν τόσο πολύ επωφεληθεί.
Οι ελίτ και τα πολεμικά λάφυρα
Στο Ισραήλ, παρά τα σχετικά χαμηλά ποσοστά σε ότι αφορά την απώλεια ανθρώπινων ζωών (έως τώρα), η κρίση του κορωνοϊού έχει συγκλονίσει βαθιά τους θεσμούς της χώρας. Όπως δεν έχει σταματήσει να επισημαίνει η Naomi Klein, οι καταστροφές είναι μια ευκαιρία για την ελίτ να αρπάξει πολεμική λεία και να επωφεληθεί στο έπακρο. Το Ισραήλ προσφέρει ένα εντυπωσιακό παράδειγμα.
Ο Νετανιάχου ανέστειλε de facto τα θεμελιώδη πολιτικά δικαιώματα και έκλεισε τα δικαστήρια (αποφεύγοντας έτσι in extremis τη δίκη που τον περίμενε). Στα μέσα της νύχτας, στις 16 Μαρτίου, η ισραηλινή κυβέρνηση ενέκρινε τη χρήση τεχνολογικών εργαλείων, που αναπτύχθηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες Shin Bet για τον εντοπισμό τρομοκρατών, προκειμένου να εντοπίσει και να ταυτοποιήσει τις κινήσεις των φορέων του ιού (και εκείνων που «θα μπορούσαν να έχουν μολυνθεί). Παράκαμψε την έγκριση της Knesset, παρ’ ότι προβλέπεται από τη διαδικασία , και υιοθέτησε μέτρα που καμία χώρα δεν είχε λάβει ακόμη – συμπεριλαμβανομένης της πιο αυταρχικής.
Οι Ισραηλινοί πολίτες έχουν συνηθίσει να πειθαρχούν στις εντολές του κράτους γρήγορα και υπάκουα, ειδικά όταν διακυβεύεται η ασφάλεια και η επιβίωσή τους. Είναι συνηθισμένοι να θεωρούν την ασφάλεια ως σοβαρό λόγο για να παραβιαστεί ο νόμος και να υπονομευτεί η δημοκρατία. Όμως ο Νετανιάχου και οι ακόλουθοί του δεν έμειναν εκεί: σταμάτησαν τον σχηματισμό κοινοβουλευτικών επιτροπών, οδηγώντας de facto σε αυτό που ορισμένοι σχολιαστές και πολίτες ονόμασαν πολιτικό «πραξικόπημα», στερώντας έτσι από το Κοινοβούλιο την ελεγκτική λειτουργία του ως αντίβαρο στην εκτελεστική εξουσία, και απορρίπτοντας τα αποτελέσματα των εκλογών, στις οποίες μειοψήφησαν.
Στις 19 Μαρτίου, μία νόμιμη πομπή αυτοκινήτων, με μαύρες σημαίες που διαδήλωναν για το κλείσιμο του κοινοβουλίου, ακινητοποιήθηκε βίαια από τους αστυνομικούς, για τον μοναδικό λόγο ότι είχαν διαταχθεί να το πράξουν.
Ο Θουκυδίδης, ο Έλληνας ιστορικός του 5ου αιώνα π.Χ., έγραφε τα παρακάτω για την πανούκλα που έπληξε την Αθήνα κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου: Μπροστά στην απελευθέρωση του κακού οι άνθρωποι, που δεν ήξεραν τι θα απογίνουν, έπαψαν να σέβονται τον θεϊκό ή τον ανθρώπινο νόμο. Τέτοιες κρίσεις μπορούν να προκαλέσουν χάος και σε αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζονται συχνά τύραννοι. Οι δικτάτορες ευδοκιμούν πάνω στο φόβο και το χάος.
Στο Ισραήλ, αξιοσέβαστοι σχολιαστές βλέπουν στην διαχείριση της κρίσης από τον Νετανιάχου, ένα παράδειγμα μιας τέτοιας κυνικής εκμετάλλευσης του χάους και του φόβου, με στόχο την αλλαγή των εκλογικών αποτελεσμάτων και την απεμπόληση του νόμου. Έτσι, το Ισραήλ διέρχεται μια κρίση που δεν έχει ανάλογο της : Η κρίση του είναι ταυτόχρονα υγειονομική, οικονομική και πολιτική. Σε τέτοιες στιγμές, είναι ζωτικής σημασίας να έχουμε εμπιστοσύνη σε όσους βρίσκονται σε δημόσια αξιώματα. Ωστόσο, ένα σημαντικό κομμάτι της κοινής γνώμης στο Ισραήλ έχει αρχίσει να χάνει ολοκληρωτικά την εμπιστοσύνη του στους εκπροσώπους της, στο Υπουργείο Υγείας ή σε άλλους κλάδους της εκτελεστικής εξουσίας.
Η εικόνα του μέλλοντός μας.
Αυτό που ενισχύει την αίσθηση της κρίσης είναι το γεγονός ότι η πανδημία απαιτεί μια νέα μορφή αλληλεγγύης, μέσω της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Είναι μια αλληλεγγύη ανάμεσα στις γενεές, ανάμεσα στους νέους και τους ηλικιωμένους, ανάμεσα σε κάποιον που δεν γνωρίζει ότι μπορεί να είναι άρρωστος και σε κάποιον που θα μπορούσε να πεθάνει από την άγνοια του πρώτου, μια αλληλεγγύη ανάμεσα σε κάποιον που μπορεί να έχει χάσει τη δουλειά του και σε κάποιον που θα μπορούσε να χάσει τη ζωή του.
Είμαι εδώ και αρκετές εβδομάδες έγκλειστη, σε καραντίνα, και η αγάπη με την οποία με περιβάλλαν τα παιδιά μου, συνίστατο στο να με αφήσουν μόνη. Αυτή η αλληλεγγύη απαιτεί την απομόνωση και θρυμματίζει το κοινωνικό σώμα στις μικρότερες δυνατές μονάδες του, γεγονός που περιπλέκει τις οργανώσεις μας, τις συναντήσεις μας, τις επικοινωνίες μας, πέρα από τα αμέτρητα αστεία και τα βίντεο που ανταλλάσσονται στα κοινωνικά δίκτυα.
Σήμερα βιώνουμε την εμπειρία μιας υποκατάστατης κοινωνικότητας: Η χρήση του διαδικτύου έχει υπερδιπλασιαστεί, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν γίνει τα νέα σαλόνια, ο αριθμός των αστείων με τον κορωνοϊό, που κυκλοφορούν στα κοινωνικά δίκτυα σε όλες τις ηπείρους, είναι άνευ προηγουμένου, η παρακολούθηση του Netflix και του Prime Video έχει κυριολεκτικά εκραγεί, φοιτητές από όλο τον κόσμο παρακολουθούν τώρα εικονικά μαθήματα μέσω του “Zoom” – συνεργατικές τάξεις. Συνοπτικά, αυτή η ασθένεια, η οποία μας αναγκάζει να εξετάσουμε διεξοδικά όλες τις γνωστές κατηγορίες κοινωνικότητας και φροντίδας, είναι επίσης η μεγάλη γιορτή της εικονικής τεχνολογίας. Είμαι πεπεισμένη ότι στον μετά τον κορωνοϊό κόσμο , η από μεγάλη απόσταση εικονική ζωή, θα έχει αποκτήσει μια νέα αυτονομία, τώρα που αναγκαστήκαμε να ανακαλύψουμε τις δυνατότητές της
Θα βγούμε από αυτήν την κρίση, χάρη στο ηρωικό έργο των γιατρών και των νοσηλευτών και στην αντοχή των πολιτών. Πολλές χώρες ήδη βγαίνουν από αυτήν. Η πρόκληση θα είναι η διαχείριση της μετα-πανδημίας εποχής και η εξαγωγή των σωστών συμπερασμάτων: το κράτος, για άλλη μια φορά, έχει αποδειχθεί η μόνη οντότητα, που είναι ικανή να αντιμετωπίσει κρίσεις τόσο μεγάλης κλίμακας.
Ο απατεώνας του νεοφιλελευθερισμού είναι από τώρα και στο εξής εκτεθειμένος και πρέπει να καταγγελθεί δυνατά και καθαρά. Οι μέρες που ο κάθε οικονομικός παράγοντας ήταν εκεί μόνο για να “γεμίσει τις τσέπες του” πρέπει να τελειώσουν, μια και καλή, για πάντα. Το δημόσιο συμφέρον, πρέπει να αποτελέσει ξανά προτεραιότητα των δημόσιων πολιτικών. Και οι εταιρείες πρέπει να συμβάλουν σε αυτό το δημόσιο καλό, αν θέλουν η αγορά να παραμείνει ένα πιθανό πλαίσιο για τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Αυτή η πανδημία είναι σαν ένα τρέιλερ στο σινεμά που μας δίνει μία προεπισκόπηση, μία πρόγευση αυτού που μπορεί να μας συμβεί, αν ιοί πολύ περισσότερο επικίνδυνοι, κάνουν την εμφάνισή τους και εάν η κλιματική αλλαγή κάνει τον κόσμο αβίωτο. Σε παρόμοιες συνθήκες δεν θα υπάρχει ούτε ιδιωτικό ούτε δημόσιο συμφέρον για να υπερασπιστούμε. Σε αντίθεση με όσους προαναγγέλλουν μία αναβίωση του εθνικισμού και μία επιστροφή στα κλειστά σύνορα, νομίζω ότι μόνο μία συντονισμένη διεθνής απάντηση μπορεί να βοηθήσει, στην αντιμετώπιση αυτών των, άνευ προηγουμένου, ρίσκων και κινδύνων. Ο κόσμος είναι αμετάκλητα αλληλεξαρτώμενος και μόνο μία διευθέτηση αυτού του είδους, μπορεί να μας επιτρέψει να αντιμετωπίσουμε την επόμενη κρίση. Θα χρειαστούμε ένα νέο είδος διεθνούς συντονισμού και συνεργασίας , ώστε να αποτρέψουμε τις μελλοντικές ζωονοσολογικές επιπτώσεις, για να μελετήσουμε τις ασθένειες, να καινοτομήσουμε στους τομείς του ιατρικού εξοπλισμού και της έρευνας και πάνω απ΄ όλα, θα πρέπει να επενδύσουμε ξανά τον σημαντικό πλούτο που έχουν συγκεντρώσει οι ιδιωτικοί φορείς, σε κοινά αγαθά. Αυτή θα είναι η προϋπόθεση για να έχουμε έναν κόσμο.
-
ΗΓαλλο-Ισραηλινήκοινωνιολόγος, ηΕύαΙλούζθεωρείταιμιααπότις πιοσημαντικές προσωπικότητεςτης παγκόσμιαςσκέψης. Διευθύντριασπουδώνστο EHESS καικαθηγήτριαστοΕβραϊκόΠανεπιστήμιοτηςΙερουσαλήμ, μελετάτηνανάπτυξητουκαπιταλισμούαπότησκοπιάτωνυποκειμένων. ↑
ΠΗΓΗ: www.e-lesxi.gr
