Λέξεις και φράσεις της Ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες: 1.Ανοιγάρια ,2. Εκ΄σεν 3. Αχλόϊα, 4.Πεγαδομμάτι͜α 5. Παραστάρ , 6. Μαραίν’ς (της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου)
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακους στίχους τραγουδιών
ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Ανάθεμα κι ανάθεμα
Το πέραν ’κειαν τ’ ελάτι͜α Ατά πα μαρτυρούν ατό ντο ’κ’ επέρα μουράτι͜α
Εγάπην που ’κ’ εγάπεσεν και ’κ’ έκ’σεν σεβντάς λόγι͜α
Ομοι͜άζ’ εκείνα τα βουνά ντο στέκ’νε πάντα αχλόϊα
Εγάπην έχͮ’ κρύα νερά Κρύα πεγαδομμάτι͜α
Που επορεί και πίνει_ατά Εκείνος παίρ’ μουράτι͜α
Απάν’ σην πόρταν έστεκνες Κι εκράτνες τ’ ανοιγάρι͜α
Μ’ εβγαίντς απάν’ σο παραστάρ’Μαραίντς τα παλληκάρι͜α
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Ανάθεμα κι ανάθεμα
Τα έλατα που είναι πέρα (μακριά) και αυτά το μαρτυρούν ότι δεν πήρα (ικανοποίησα) επιθυμίες.
Αγάπη που δεν αγάπησε και δεν άκουσε ερωτικά λόγια μοιάζει με εκείνα
τα βουνά που στέκονται πάντα χωρίς χλόη (ξερά).
Η αγάπη έχει κρύα νερά,κρύες πηγές όποιος μπορεί και τα πίνει
,εκείνος παίρνει τις επιθυμίες (πόθους).
Επάνω στην πόρτα στεκόσουν και κρατούσες τα κλειδιά
μη βγαίνεις επάνω στον παραστάτη της πόρτας ,μαραίνεις τα παλικάρια.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1.Ανοιγάρια ,2. Εκ΄σεν 3. Αχλόϊα 4.Πεγαδομμάτι͜α 5. Περαστόριν , 6. Μαραίν’ς
****************************************************************
1. Ανοιγάρια ,
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : ἀν- + οἴγω
Ετυμολογία Ανοίγω : ανοίγνυμι, ανοίγω < ἀν- + οἴγω
ανοίγω < αν- + οἴγω
οίγω < αρχ. “ανοίγω”.
Στην νεοελληνική αποδίδεται: . Κλειδιά, ανοίγω φανερώνω, αποκαλύπτω
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Άνοιγμα, άνοιξης ,ανοικτήριον (κλειδί )
****************************************************************
2. Εκ΄σεν
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Ακούω
Ετυμολογία ακούω < αρχαία ελληνική ἀκούω
άκουσε αόριστος του ρημ. ακούω
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Άκουσε
Σύνθετη ή συγγενής λέξη :ακοή ,άκουσμα ,ακουστικός, ακουστική, ακουστικό
****************************************************************
3. Αχλόϊα
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Α +χλόη
Ετυμολογία:
χλόη < αρχαία ελληνική χλόη
Χωρίς χλόη- ξερά = α+χλόη
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ξερά ,άχλοα.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Χλόη ,χλοάζω ,χλοάω ,χλοερός και χλοηρός
****************************************************************
4.Πεγαδομμάτι͜α
Πηγές νερού = Πεγάδιν+ομμάτιν
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Πηγή + όμμα ( Πηγάδι + μάτι )
Ετυμολογία Πηγάδι : πηγάδι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική πηγάδι < ελληνιστική κοινή
Πηγάδιον < υποκοριστικό του αρχαίου ελληνικού πηγή
Μάτια : μάτι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική μάτιν < ὀμμάτιν < αρχαία ελληνική ὀμμάτιον, υποκοριστικό του ὄμμα (μάτι) < *ὄπ-μα < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *op- / *okʷ-
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Πηγές νερού
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Πηγή = Πηγάδι , πηγαίος ,πηγούλα .θερμοπηγή
Μάτια = Ματιάζω,ματάκιας,κατάματα.
****************************************************************
5. Παραστάρ-Περαστόριν
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Παρά + ίσταμαι
Ετυμολογία: παραστάς < παραστάς < παρίσταμαι < παρά + ἵσταμαι
παραστάτης < (διαχρονικό δάνειο) αρχαία ελληνική παραστάτης
Στην νεοελληνική αποδίδεται: που στέκεται δίπλα , συμπαραστάτης ,παραστάδα
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : ἱστός ,στάσις ,στατός ,στῆμα
****************************************************************
6. Μαραίν’ς Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Μαραίνω
Ετυμολογία Μαραίνω < αρχαία ελληνική μαραίνω
μαραίνω (αρχική σημασία) σβήνω ή μειώνω την ένταση της φωτιάς
μαραίνω < αρχ. < συνεσταλμένη βαθμίδα μαρ- από μερ- "συντρίβω"
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μαραίνω
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Μαρασμός ,Αμάραντα
****************************************************************
