Ποντιακές λέξεις με αρχαιοελληνική προέλευση | 1. Επεκεί 2. Ους 3. Χορόντας 4. Τρομαχτόν 5. Ντάμαν εντάμαν 6. Τοξάρ’ (της Δέσποινας Μιχαηλίδου - Καπλάνογλου)
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών.
ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Ε κορτσόπον έμορφον
Έλα έμπα σο χορόν Έλα -ν- ας χορεύομε
’ντάμαν μασχαρεύομε Ας χορεύομ’ τικ μονόν
Κι επεκεί το τρομαχτόν Τσάκωμαν σο γόνατον
Τρυγόνα μ’ ους να μερών’Παλληκάρ’ σύρ’ το τοξάρ’
Κι εγώ παίρω εχτιπάρ’ Τραγωδώ από ’πεσ’ σην ψ̌η μ’
Για να χͮαίρεσαι γιαβρί μ’ Στέφανουμες σο ραχͮίν
Σου Αέρ’ το μοναστήρ’ Χορόντας και τραγωδίας
Σο αλών’ τη Παναΐας
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Όμορφο κορίτσι
Έλα μπες στον χορό, έλα ας χορέψουμε
μαζί να αστειευτούμε, ας χορέψουμε μονό τίκ και
μετά το τρομαχτόν, λύγισμα στο γόνατο.
Τρυγόνα μου μέχρι να ξημερώσει.
To παλικάρι σέρνει το δοξάρι και εγώ παίρνω κύρος(αξιοπιστία)
τραγουδώ μέσα από την ψυχή μου για να χαίρεσαι γιαβρί μου.
Να στεφανωθούμε στο βουνό στο μοναστήρι του Α ΄Γιώργη, χορούς και τραγούδια στο αλώνι της Παναγίας.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1. Επεκεί 2. Ους 3.Χορόντας 4.Τρομαχτόν 5. Ντάμαν εντάμαν 6. Τοξάρ’.
********************************************
1. Επεκεί
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Από + εκεί
Ετυμολογία : ἐκεῖ < ἐκεῖνος (αναδρομικός σχηματισμός) < ἐ- + πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *ḱe (δεικτικό μόριο: εδώ) + *h₁enos (εκείνος) (< *h₁é)
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Κατόπιν,μετά.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : ἐκεῖσε, κεῖσε
τἀκεῖ (τά ἐκεῖ, όσα συμβαίνουν εκεί) - κεῖθι, ἐκεῖθι
ἐκεῖνος, κεῖνος, τῆνος (αυτός εκεί, που βρίσκεται εκεί)
ἐκείνως (επίρρημα, κατ' εκείνο τον τρόπο)
*****************************************************
2. Ους
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :. Ως
Ετυμολογία ως < στην επιρρηματική χρήση από την αρχαιότερη αιτιατική της αναφορικής αντωνυμίας ὅς, χωρίς να αποκλείονται και άλλες ρίζες
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μέχρι ,(ποσοστικό) περίπου, πάνω-κάτω , τόσο,ώσπου.
*****************************************************
3.Χορόντας
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Χορός
Ετυμολογία χορός < αρχαία ελληνική χορός < Ίσως χέρι ή χώρος
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Χοροί.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Χορολαγγεύω, χοροπηδώ .
Χόρεμαν από το ρήμα χορεύω ,Χορευτάνος
********************************************
4.Τρομαχτόν
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Τρέμω
Ετυμολογία τρόμος < αρχαία ελληνική τρόμος < τρέμω < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *trem- (τρέμω) < *ter- (αδύναμος, τρυφερός)
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Τρομαχτός (Όνομα χορού με τρομώδη κίνηση )
Τρόμος - τρομάζω
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : (ιατρική) το να τρέμει κάποιος από ψυχοσωματική ένταση ή ασθένεια• γρήγορη και σύντομη παλμική κίνηση του σώματος ή των άκρων• τρεμούλιασμα, τρεμούλα.
Συγγενικές λέξεις: Τρομάζω τρομάρα τρομερός τρομακτικά έντρομος περίτρομο.
*****************************************************
5.’ Ντάμαν, εντάμαν
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Εν τω άμα
Ετυμολογία άμα < αρχαία ελληνική άμα (ταυτόχρονα, συγχρόνως)
άμα (χρονικός) όταν - (υποθετικός) εάν, αν (αιτιολογικός) αφού, επειδή
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μαζί , από κοινού
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αντάμωμα ,αντάμωση
*****************************************************
6. Τοξάρ’
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Τόξον (υποκοριστικό )
Ετυμολογία δοξάρι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική δοξάριον < ελληνιστική κοινή τοξάριον, υποκοριστικό για την < αρχαία ελληνική τόξον
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Δοξάρι
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : τοξικός-ή -ό τοξότης
