Η αξία των κοινών αγαθών

Με τίτλους τύπου «Κάγκουρας και μπουζουκλερί στο νέο λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών» υποδέχτηκε πριν από λίγες μέρες

η ελληνική δημοσιογραφία την κυκλοφορία του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών.

Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, που κατά τα άλλα βρίθουν από τσαχπίνικα λήμματα και εξυπνακισμούς, το αξιέπαινο αυτό έργο χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών με 760.000 ευρώ και θα διατίθεται στην τιμή των 48 ευρώ (35 για εκπαιδευτικούς και φοιτητές)! Ας σταθούμε λίγο σ' αυτή την κλασική αλλά –ισχυρίζομαι– ιδιόρρυθμη επιλογή διάθεσης του έργου.

Κατ' αρχάς, είναι ερώτημα πόσα νοικοκυριά μπορούν να βάλουν ως προτεραιότητα την προμήθεια ενός έγκριτου λεξικού σε μια κοινωνία που χειμάζεται από την οικονομική κρίση. Με την επιλογή της Ακαδημίας το μεγαλύτερο ίσως μέρος του πληθυσμού εξαιρείται σχεδόν αυτομάτως από την πρόσβαση σε ένα πνευματικό έργο που έχει μάλιστα χρηματοδοτηθεί με δημόσιο χρήμα.

Επιπλέον όμως ο τρόπος διάθεσης του λεξικού βασίζεται σε μια εξαιρετικά στενή αντίληψη περί οικονομικής αποτελεσματικότητας. Η πληροφορία, σε αντίθεση με τα υλικά προϊόντα, χαρακτηρίζεται από πολύ χαμηλό κόστος αναπαραγωγής και διανομής. Αντίθετα από τα αντικείμενα, που όταν χρησιμοποιούνται φθείρονται και χάνουν την αξία τους, η πληροφορία αποκτά τόσο μεγαλύτερη αξία όσο περισσότερο χρησιμοποιείται. Γι'αυτόν τον απλό λόγο η αγορά αποτελεί τον πλέον ακατάλληλο θεσμό για τη διαχείριση της.

Πώς θα έπρεπε λοιπόν να διανεμηθεί το λεξικό; Η Ακαδημία θα μπορούσε φυσικά να πουλά τα τυπωμένα αντίτυπα στην τιμή που νομίζει, καλύπτοντας το κόστος εκτύπωσης, αλλά παράλληλα να αποδώσει ψηφιακά το λεξικό με τη μορφή κοινού πλούτου στους πολίτες. Προσοχή! Μιλώντας για κοινό πλούτο δεν υπονοώ την κρατική ιδιοκτησία (πολλές φορές αποκαλούμενη καταχρηστικά και δημόσια) αλλά την «κοινή ιδιοκτησία», δηλαδή μιλάω για αγαθά που ανήκουν σε όλους, βρίσκονται εκτός αγοραπωλησιών και είναι αναπαλλοτρίωτα. Μια σειρά σύγχρονων αδειών ελεύθερου περιεχομένου (όπως για παράδειγμα μερικές μορφές των αδειών creative commons) μπορούν να παράσχουν την απαιτούμενη νομική εξασφάλιση.

Με αυτόν τον τρόπο το «ελεύθερο» λεξικό της Ακαδημίας θα μπορούσε στη συνέχεια να αποτελέσει τη μαγιά για νέα έργα συνεργατικών κοινοτήτων πολιτών και επιστημόνων αλλά και για εφαρμογές πληροφορικής (όπως κοινόχρηστοι ορθογράφοι κ.ά.). Το οικονομικό και πολιτισμικό όφελος για την κοινωνία θα είναι πολλαπλάσιο από την καλοπροαίρετη αλλά λογιστικά μίζερη ανακύκλωση των εσόδων από τις πωλήσεις για να βοηθηθούν νέοι ερευνητές.

Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι οι υπεύθυνοι της Ακαδημίας δεν έχουν επιλέξει συνειδητά να χαράζουν εκδοτική πολιτική σαν να βρίσκονται στην εποχή του Γουτεμβέργιου ενώ ο υπόλοιπος πλανήτης κινείται μέσα από ανοιχτά ή και συνεργατικά ψηφιακά δίκτυα (π.χ. το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη ή ακόμη και η wikipedia και άλλα ομότιμα δίκτυα). Μάλλον απλώς υιοθέτησαν τη μέχρι σήμερα πεπατημένη, που θέλει την αγορά να αποτελεί τον μοναδικό τρόπο διακίνησης της γνώσης, ακόμη κι όταν δεν εξυπηρετούνται κύριοι στόχοι, όπως η ευρεία διάχυσή της. Αξίζει όμως να το ψάξουν και να αναθεωρήσουν, ζητώντας και τη συνδρομή των πολυάριθμων ερευνητών του ψηφιακού κόσμου, σε μια κίνηση που θα έφερνε την Ακαδημία στη νέα εποχή και σε δημιουργική επαφή με νέες επιστημονικές κοινότητες.

Όσο για την Αριστερά, νομίζω ότι έχει έρθει και για εκείνη η ώρα να αναστοχαστεί την έννοια των δημοσίων αγαθών όχι μόνο με όρους κράτους αλλά και με όρους κοινωνίας, παλεύοντας συνειδητά για τη διεύρυνση και τη θεσμική θωράκιση των Κοινών.

________________

*Ο Γιώργος Παπανικολάου είναι λέκτορας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και συνεργάτης του p2pfoundation.

Σημ.: Για όσους ενδιαφέρονται περαιτέρω, μια καλή αρχή αποτελεί το σκεπτικό του νόμου για τα ανοιχτά δημόσια δεδομένα που ψήφισε πρόσφατα το ελληνικό κοινοβούλιο. Μια ακόμη καλύτερη συνέχεια είναι η εκδήλωση που διοργανώνει το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, το transform και το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ τη Δευτέρα 10/11 στις 7 μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, με τίτλο: «Αποτελέσματα, εμπειρίες και μελλοντική στόχοι από την εφαρμογή πολιτικών στον τομέα των κοινών αγαθών» και ομιλητή τον Μισέλ Μπάουενς.